Castell Carndochan, un o gestyll Llywelyn Fawr, yn uchel
uwchben Llanuwchllyn. Un o’r cestyll Cymreig yng ngwir ystyr y gair, un o
gestyll tywysogion Gwynedd. Mae yna linell hyfryd yn y gan ‘London’s Calling’
gan The Clash, lle mae Joe Strummer yn canu ‘and you know what they said, well some of it was true’. Y llinell
yma sydd yn dod i’m meddwl wrth ystyried ein perthynas a’r Cestyll Cymreig
neu’r Cestyll yng Nghymru.
Efallai wir fod Cestyll Edward I wedi hawlio mwy na’u siar
o’r sylw dros y blynyddoedd, ond rhaid gofyn y cwestiwn a oes bai arnom fel
Cymry Cymraeg am ganiatau’r sefyllfa hon. Rwyf wedi awgrymu sawl gwaith fod ein
tuedd i roi y bai ar eraill, boed yn gyfundrefn addysg neu’n gyrff cyhoeddus,
efallai yn rhy hawdd, yn cyflawni fawr mwy na rhoi esgusion am ein difaterwch
ni. Gofynnwch y cwestiwn, faint ohonnom sydd yn gyfarwydd a Chastell
Carndochan?
Faint bynnag o sylw mae Conwy, Harlech, Caernarfon a
Biwmares wedi eu hawlio (am resymau da iawn gyda llaw) does dim esgus go iawn
nad ydym yn gallu darllen, mynd ar Google, mynd am dro a darllen y Map O.S.
Beth ddigwyddodd i’r antur o ymchwilio a darganfod?
Ond i fynd yn ol at dyfyniad Strummer, fod “rhan o hyn yn
wir”, dyma ganmol Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd, Parc Cenedlaethol Eryri
a Cadw am sicrhau fod gwaith archaeolegol newydd ddigwydd am yr ail dymor i
fyny ar safle castell Carndochan. Does dim amheuaeth fod Carndochan yn un o
gestyll “llai amlwg” tywysogion Gwynedd a dyma gynnig ateb uniongyrchol i’r
diffyg gwybodaeth a diffyg ymwybyddiaeth.
Does fawr o dystiolaeth hanesyddol am gestyll tywysogion
Gwynedd. Cawn gyfeiriad at y Castell ym Meirionnydd er engraifft ym Mrut y
Tywysogion ar gyfer 1221, ond hyd yn oed wedyn, dydi Castell y Bere ddim yn
cael ei enwi. Felly pa obaith i Gastell Carndochan? Mae’r ffaith fod Carndochan
ar ochr y mynydd, yn ddringfa o hanner awr go dda i’r copa ac yn weddol
‘anghysbell’ hefyd wedi cyfrannu’n hanesyddol at y diffyg ymwybyddiaeth o’r
safle.
Felly, yn lle “cwyno” am ddiffyg gwybodaeth mae David
Hopewell o Ymddiriedolaeth Archaeolegol, mewn partneriaeth a’r Parc a Cadw wedi
mynd ati i gloddio ychydig ar y safle. Os does na ddim hanes mewn dogfennau
hanesyddol rhaid palu o dan y ddaear felly yn achos Carndochan, archaeoleg yw’r
ateb – o bosib yr unig ateb.
Bu gwaith cloddio ar Garndochan llynedd (2014) yn bennaf i
weld faint o’r muriau oedd yn weddill neu yn dal i sefyll o dan yr holl gerrig
oedd wedi disgyn o furiau’r castell dros y canrifoedd. Daethwpyd o hyd i
ddarnau sylweddol o’r muriau yn gyfan, er efallai ddylia hyn ddim fod yn ormod
o syndod gan fod y cerrig sydd wedi disgyn wedyn wedi cadw’r rhan isaf o’r mur
yn weddol ddiogel dros y canrifoedd.
Llynedd, llwyddodd Hopewell a’r tim cloddio gadarnhau fod
dau dwr siap-D ar y safle yn ogystal a gorthwr sgwar a thwr crwn. Y twr siap-D
yw’r rhai nodweddiadol o adeiladwaith tywysogion Gwynedd (gweler Castell y
Bere, Dinas Bran , Ewloe). Yn wir roedd yr ail dwr siap-D yn ddarganfyddiad newydd i bob pwrpas.
Eleni daethwpyd o hyd i’r fynedfa, sydd yn ddarganfyddiad
ofnadwy o gyffrous. Yn raddol mae’r archaeoleg yn ychwanegu at ein
dealltwriaeth o’r safle hynod yma. Cafwyd Diwrnod Agored hynod llwyddianus fel
rhan o gynllun ‘Drysau Agored’, Cadw, a braf oedd gweld y gymysgedd arferol bellach
o Gymry Cymraeg lleol ac ymwelwyr o bell yn mentro’r llwybr mynydd serth er
mwyn cael gwerthfawrogi’r safle a’r gwaith archaeolegol. O sefyll yno mae
rhywun yn gweld pam y dewisiodd Llywelyn ab Iorwerth y safle hon i reoli
Dyffryn Dyfrdwy.
Lluniau: drwy garedigrwydd Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd
No comments:
Post a Comment