Adfywiad Diwylliannol, Herald Gymraeg 20 Mawrth 2019

Agoriad sioe SAITH Swci Delic hefo Janice Long a Mared Lenny

Dyma chi’r cwestiwn yr wythnos yma – oes yna adfywiad diwylliannol yn digwydd yng Nghymru ar hyn o bryd? Fe gafwyd ‘Cool Cymru’ ar ddiwedd y 1990au / troad y Mileniwm, disgrifiad amhoblogaidd gan gymaint a grewyd gan y Wasg. Dwi o hyd wedi dadlau fod ‘Cool Cymru’ yn well na ‘Un-cool Cymru’, ond prin iawn yw’r artistiaid / cerddorion oedd yn hapus hefo’r disgrifiad yma. Ond dyna fo, fedrith artistiaid ddim rheoli beth sydd yn y Wasg ac ar y Cyfryngau – nac yn yr Herald Gymraeg.

Y frwydr mewn ffordd yw sicrhau fod diwylliant Cymraeg a Chymreig yn cyrraedd cynulleidfa ehangach. Brwydr arall gyfochrog yw cyrraedd y Cymry hynny (a bleidleisiodd dros Brexit), ‘I don’t speak Welsh’ sydd yn fwy tebygol o wylio ‘Eastenders’ na thiwnio mewn i Radio Cymru. Dwi’n gwneud y pwynt yn wythnosol ar fy sioe radio – “Does dim byd ar y teli” – be dwi’n drio ddweud yw fod yna gyfoeth o gerddoriaeth yn cael ei chwarae ar raglenni Georgia, Lisa a Huw gyda’r nos ar Radio Cymru – tiwniwch i mewn!

Dyma ni yn 2019. Dim ond hen ffans Super Furry’s a’r Manic Street Preachers sydd hyd yn oed yn cofio’r term ‘Cool Cymru’. Tydi’r 2 filiwn a mwy sydd wedi lawrlwytho cân ‘Gwenwyn’ gan y grwp Alffa ddim yn poeni am ‘cool’ unrhywle – mae nhw jest wedi gwirioni / cyffroi hefo arddull blues y band ifanc o Lanrug. Wrth edrych ar Spotify wrth sgwennu’r golofn hon mae ‘Gwenwyn’ wedi ei lawrlwytho 2,762 150 o weithiau – yn bell dros y 2 filiwn erbyn hyn.

Os di Alffa yn arwain un chwyldro – yr un digidol, ar-lein, ifanc, hip, does fawr o neb wedi cysylltu hyn a’r ffaith fod rhywbeth ehangach yn digwydd yng Nghymru – onibai fod y Guardian wedi sgwennu rhywbeth yn ddiweddar. Wrth reswm mae hyn oll yn hollol amlwg i’r rhai sydd yn dilyn pethau yn agos gyda bys ar y pyls.

Mae labeli fel Libertino ac yn enwedig y grwp Adwaith yn creu argraff ar hyn o bryd. Led led Prydain does dim ond canmoliaeth i’r grwp o ferched o Gaerfyrddin. Eto ifanc – digwydd bod yn ferched – ond y pwynt pwysig ydi fod Adwaith mor mor dda, mor mor safonol – mae yna agwedd yn sicr – ond mae’r gerddoriaeth hefyd yn dweud y cyfan – dim angen esgusion o unrhyw fath.

Dim ond canmoliaeth sydd wedi bod i albym diweddaraf Lleuwen ‘Gwn Glan Beibl Budr’, campwaith rhyfeddol, angerddol, amrwd sydd yn effeithio’r gwrandawr. Canmoliaeth ac ymateb haeddianol i gampwaith cerddorol. Does dim dadl am ddawn Lleuwen fel cantores a chyfansoddwraig ond mae Aled a Dafydd o Cowbois Rhos Botwnnog, Llio Rhydderch a Owen Lloyd Evans ar y double bass wedi cyfrannu at y naws yma – o’r pridd ac o’r galon.

Efallai does dim cysylltiad go iawn rhwng Alffa, Adwaith a Lleuwen heblaw’r Iaith Gymraeg – ac eto mae nhw’n digwydd rwan hyn – ac yn rhan o’r clytwaith amrywiol yna dan faner y Byd Pop Cymraeg. Cwl heb unrhyw label.

Yng Nghaerdydd mae digon o ddewis, dyddiol, wythnosol, misol. Gigs, agoriadau celf, theatr. O fewn y dalgylch ehangach – y Cymoedd a chyffiniau’r M4 mae treuan o boblogaeth Cymru yn byw – da ni’n son am agos i filiwn o bobl o fewn llai nac awr o deithio nes cyrraedd unrhyw ddigwyddiad yn y Brifddinas.

Tydi’r boblogaeth ddim yn agos i hynny yn y Wynedd wledig ac eto yn ddiweddar roedd gig Lleuwen yng Nghapel y Groes, Penygroes wedi gwerthu allan – pob tocyn wedi mynd. Roedd y 300 tocyn ar gyfer gig diweddar MR (Mark Cyrff) yn Galeri wedi gwerthu. Dyma pam dwi’n awgrymu bod adfywiad a bwrlwm yn digwydd – o flaen ein trwynau.

Llwyddodd MR (Mark Cyrff fel cyfansoddwr) ar ei albym newydd i gyfansoddi caneuon sydd yn barod yn ‘glasuron’. Yn y gig yn Galeri bu bron iawn i ‘Pwysau’ gan MR gael cystal ymateb a ‘Cymru’ Lloegr a Llanrwst’ y clasur gan Y Cyrff. Be dwi’n ddweud yn fan hyn, yn datgan yn hytrach nac awgrymu yw fod Mark Roberts yn dal i sgwennu clasuron.

Galeri hefo Mark a Paul Cyrff / Catatonia / MR etc

Bron yn wythnosol rwan dwi’n cael y cyfle i fynychu digwyddiad yn Galeri neu Pontio Bangor. Rhaid cydnabod gwaith da Emyr Ankst yn rhaglennu ffilmiau Pontio. Dyma ni ar bnawn Sadwrn yn ail-wylio ffilm Derek Jarman,’Jubilee’ (1978) gyda Adam Ant, Toyah, Gene October, Jenny Runacre (a’r Slits yn gwneud ymddangosiad sydun iawn). Wythnos yn ddiweddarach, sinema Galeri a dwi’n gwylio ffilm ddogfen am Frank Sidebottom a gwrando ar sgwrs fyw gyda’r cyfarwyddwr.

Dim angen byw yng Nghaerdydd (neu Lerpwl / Maceinion) felly i gael mwynhau Frank Sidebottom neu Derek Jarman. Rhyfeddol pa mor broffwydiol oedd ‘Jubilee’ – fe all fod yn ffilm am wallgofrwydd Brexit heddiw mor hawdd. Nid nostalgia am Adam Ant a gafwyd – ond ‘wake up call’ – dyma ni heddiw – deffrwch bobl bach!

Ac o ran celf, mae Ffordd Balaclafa, Doc Fictoria, Gweriniaeth Cofiland yn fwrlwm o gelf gweledol. Balaclafa yw’r enw ar yr oriel fechan ar Ffordd Balaclafa – drws nesa i Galeri. Yr hen gaffi ‘Pieces of Ate’. Ar hyn o bryd mae Balaclafa yn gartref i gelf gan fenywod dan faner Gŵyl y Ferch.

Drws nesa yn oriel Galeri mae arddangosfa lliwgar a seicadelig Swci Delic sef Mared Lenny y cerddor a fu yn perfformio fel Swci Boscawen ond sydd bellach yn canolwbyntio ar ei gyrfa fel artist. Cefais y fraint o sgwrsio a hi yn ddiaweddar yn fyw ar lwyfan fel rhan o Gŵyl Arall.