Wednesday, 1 March 2017

Stink Pipes neu Stench Poles, Herald Gymraeg 1 Mawrth 2017



Mynd i redeg yn ardal Rhyd Ddu, hebio Llyn y Gadair a draw wedyn i berfeddion Coedwig Beddglelert ddechreuodd y ‘diddordeb diweddaraf’. Byddaf yn gadael y car yng nghanol y pentref a rhedeg heibio hen gartref T. H. Parry Williams cyn troi am y llwybr heibio Llyn y Gadair (a enwogwyd yn soned T. H). Ger y tŷ olaf ar ochr yr A4085 cyn y llwybr sylwais ar hen bolyn haearn-bwrw.

Wrth basio heibio droeon, roedd yn amlwg fod angen cofio’r iPhone tro nesa  er mwyn cael llun o’r polyn – a dyma wneud hynny. Cuddir y polyn yn rhannol gan goeden (celyn?) ond cefais lun o waelod y polyn a’r ysgrif Hartley’s Stoke ar yr haeran bwrw.
Y cam nesa wrth reswm oedd rhannu’r llun o’r polyn anhygoel yma ar Facebook. A dyma ddysgu gwers. Cysylltodd gŵr o Lanrug gan ddweud fod dau bolyn tebyg i’w gweld ym mhentref Llanrug. Ond yr hyn oedd yn ddiddorol oedd fod y cyfaill o Lanrug yn gwybod beth oedd eu pwrpas. Dyma oleuni.

Yr hyn a welir yn Rhyd Ddu yw polyn gwasgaru oglau drwg a nwyon o’r sustem carthion / carffosiaeth . Mae polion o’r fath yn dyddio o’r cyfnod Fictoraidd. Y syndod yw fod cymaint wedi cael llonydd. Ceir enwau doniol arnynt yn y Saesneg gyda amrywiath ffurf o ‘stink pipe’ neu ‘stench pipe / stench pole’. Rwyf am gynnig ‘pibell ogla’ neu ‘pibell ogla drwg’.



Dim ond y Fictoriaid fydda’n mynd i’r fath drafferth o greu polion haearn-bwrw mor addurnedig gyda colofnau rhychog yn aml ar waelod y polion (gyda stamp gwneuthurwr) a wedyn rhyw fath o fowlen heu goron ar y top er mwyn i’r ogla drwg gael ei wasgaru. Saif y colofnau yma i uchder o 6-8medr.

Ymateb oedd hyn mewn gwirionedd i Haf poeth 1858 (yr hyn a elwir the Great Stink) pan roedd yr Afon Tafwys yn Llundain yn gorlifo a charthion a dechreuodd yr holl beth eplesu ac achosi’r fath ddrewdod fod angen datrys y broblem. Dyma arwain at adeiladu y twneli carthion gan y peirianwyr Goldsworthy Gurney a Joseph Bazalgette. Gurney ddyfeisodd y pibellau ogla ac o ddilyn rhain o amgylch Llundain heddiw rydych yn dilyn hen gwrs carthion y Fictoriaid dan ddaear.

Yr un fydda’r rheswm felly yng Nghymru, a buan iawn daeth mwy o ymatebion ar Facebook. Polion neu bibellau o’r fath wedi goroesi yng Ngroeslon a Rhos Isaf ger Caernarfon – rhai yng ngerddi pobl hyd heddiw. Diolchaf iddynt am ymateb. Cefais ymatyeb gan ambell un (fel fi) yn dysgu rhywbeth newydd ac yn gwerthfawrogi cael esboniad.

Gyda llaw mae’r ddau bibell ogla yn Llanrug ar Lon Groes gyferbyn a maes parcio Ysgol Brynrefail ac ar y ffordd am Pont Rythallt rhyw 50medr o’r Glyntwrog.



Er cymaint fy niddordeb mewn henebion ac archaeoleg, doeddwn rioed di sylwi ar rhain o’r blaen. Nid dyma’r sgwrs arferol wrth y bwrdd bwyd neu wrth gymdeithasu ond dyma brofi unwaith eto fod gwir angen edrych o’n cwmpas wrth grwydro (neu redeg os yw’r fath beth yn bosib). A chyn i rhywun ddechrau fy nghyhuddo o fod yn ddi-chwaeth fy niddordebau archaeolegol mae hyd yn oed grwp penodol ar gyfer hyn ar Flickr o’r enw ‘stinkpipes’ – rwyf newydd ymuno. Cawn Blog penodol hefyd dan yr enw  Stinkpipe Collector Blog felly nid y fi yw’r unig un o bell ffordd.


Dangosir hefyd yr ymateb ar Facebook fod yna ddiddordeb gan Gymry Cymraeg mewn nodweddion hanesyddol o’r fath a mae nodweddion Fictoriaidd yn aml yn rhai rydym wedi eu hosgoi neu eu hanwybyddu gan fod y naws yn aml iawn yn llai ‘Cymreig’ i bethau Fictoraidd.

http://stinkpipes.blogspot.co.uk/

https://www.flickr.com/groups/989635@N21




No comments:

Post a Comment