STORIEL, Herald Gymraeg 30 Mawrth 2016

Diwedd Ionawr oedd hi, roeddwn yn DJ’io yn STORIEL, (Amgueddfa ac Oriel Gwynedd), Bangor fel rhan o noson lansio arddangosfeydd yr arlunydd Iwan Gwyn Parry a lluniau gan y nofwraig awyr-agored Vivienne Rickman-Poole. Pan dwi’n dweud ‘DJ’io’ be dwi’n feddwl yw chwarae recordiau a fy newis ar y noson oedd hen recordiau feinyl Cymraeg fel ‘Tocyn’ gan Bran, ‘Calon’ gan Injaroc a ‘Draenog Marw’ gan Crysbas.

Y syniad oedd chwarae’r cyfarwydd ac eto gwneud yr holl beth yn hwyl. Roedd dros 300 wedi mynychu agoriad Iwan a Vivienne felly doedd neb yn clywed y recordiau ond dio’m ots. Ar ol cyrraedd adre dyma deimlo ein bod wedi cael rhywbeth ym Mangor  / gogledd Cymru fyddai yn hollol arferol yn Efrog Newydd neu Stuttgart. Dyma deimlo fod Bangor yn sicr yn cael ei drawsnewid oherwydd STORIEL a PONTIO.

Dyma fyddsoddi mewn diwylliant. Mi fydd y buddiannau yn bell gyrrhaeddol. Diolch byth fod pethau yn symud i’r cyfeiriad iawn. Heb ddiwylliant a bywyd diwylliannol yng Ngwynedd does ond un cyfeiriad i’r llif o bobl a thalentau ifanc – a hynny yw Caerdydd. Mae rhywun yn sylwi hefyd sut mae Caernarfon wedi ei drawsnewid yn ddiweddar, eto diolch i’r siopau bach ‘boutique’ boed yn siop grefftau Iard, Ann Catrin Evans, Dave Stephen ac Angela Evans neu yn barlwr hufen ia Palas Caffi. Rydym yn codi’r safon.

Dychwelais i STORIEL ddechrau Mawrth i gyfweld Vivienne Rickman-Poole o flaen cynulleidfa fyw, ar ffurf ‘Mewn sgwrs gyda …..’.  Eto byddai gweithgaredd neu noson fel hyn yn holloll arferol yn Efrog Newydd / Stuttgart – ond braf oedd cael gwneud hyn ym Mangor.

Dim ond ar fy nhrydydd ymweliad a STORIEL cefais gyfle i fwynhau gwaith Iwan a Vivienne go iawn. Es yno am ginio, mae’r caffi yn rhagorol a dewis da ar gyfer llysieuwyr, a wedyn treuliais awr go dda yn mwynhau’r celf. Heb os Iwan Gwyn Parry yw un o’r arlunwyr tirweddol gorau welodd Cymru erioed. Yn fy marn i, mae Iwan yna - ochr yn ochr hefo JMW Turner, mae o mor dda a hynny!

Mae’r lluniau newydd llawer mwy ‘sci-fi’ na’r hyn rydym wedi ei arfer gael gan Iwan, sydd ond yn cadarnhau fod yma artist ymryddawn sydd yn bell o fod wedi cyrraedd pen ei daith – mae mwy a gwell i ddod ganddo heb os.

Nofio llynnoedd Eryri mae Vivienne ac yn tynnu lluniau o’i hanturiaethau hefo camerau bocs, camerau mae hi wedi ei hadeiladu / creu ei hyn. Dyma chi un o’r artistiaid mwyaf diddorol, cyffrous, deallus, arbrofol sydd gennym yng ngogledd Cymru ar hyn o bryd. LLwyddiant Vivienne yw gallu chwalu ffiniau – mae hi’n artist ac yn nofwraig. Mae hi’n cysylltu ac yn dibynu ar y dirwedd yma yn Eryri.

Adeilad hynafol yw Plas yr Esgob, Bangor, ond fel oriel ac amgueddfa mae’n adeilad braf a golau a llwyddiant yr amgueddfa ar ei newydd wedd yw fod y rhinweddau bach diddorol, mympwyol ac od o ran y casgliadau amgueddfaol wedi cael ei cadw. Felly mae ‘Coron Enlli’ yn dal yno, yn werth ymweliad jest er mwyn hynny. Dyma chi be ‘di gwrthrych diddorol ond wedyn mae cleddyf Segontium yn un o’r gwrthrychau archaeolegol pwysicaf yn y casgliad – eto mi fyddwn yn mynd yno jest i weld y cleddyf.

Neu beth am y llechi cerfiedig o Nant Ffrancon?  Rydym angen gwrthrychau mewn amgueddfa, nid y nonsens ‘sgrin-gyffwrdd’ a phopeth ar gyfrifiadur a dyma llwyddiant mawr STORIEL, mae’r holl le yn teimlo fel rhywbeth dinesig a newydd (Efrog Newydd / Stuttgart) ond fod Coron Enlli yn eistedd yn daclus ac yn amlwg yn y casgliad.

Rhaid, rhaid, buddsoddi mewn diwylliant a mae gogledd Cymru yn cael ei drawsnewid. Mae hyn yn ofnadwy o bwysig. Ewch a chefnogwch.

Joy Formidable v Y Byd Cymraeg, Herald Gymraeg 23 Mawrth 2016

Dyma chi gwestiwn yr wythnos yma, sut yn union rydym yn diffinio’r dirwedd ddiwylliannol Gymraeg? Rwyf am ddefnyddio un engraifft penodol er mwyn amlygu rhai o’r cymhlethtodau cysylltiedig ond cyn dechrau mae’n debyg fod werth cydnabod mai’r ffactor sydd wedi cymhlethu pethau mwyaf dros yr holl flynyddoedd yw’r gwahaniaeth rhwng y diwylliant ‘Cymraeg’ a’r diwylliant ‘Cymreig’.

Fel dau gariad wedi ffraeo a’u cefn at eu gilydd yn gwrthod siarad. Dau fyd gyfochrog ynghlwm ar yr un dirwedd ac eto ar adegau yn ddau fyd mor wahanol. Efallai i ni bobl y ffin (Maldwyn ayyb) ymdopi’n haws – doedd dim dewis. Diddorol. Rhywystredig. Doniol (ar adegau). Trist (ar adegau eraill). Ond dyna chi – yng Nghymru da ni’n byw!!

Hynny yw, ac awgrymaf hyn yn garedig, dydi’r Cymry Cymraeg rioed di gallu wirioneddol ymdopi a Dylan Thomas. Rwan, does dim amheuaeth fod Talacharn yn le unigryw mewn unrhyw gyd-destyn, ac yn sicr yng Nghymru does nunlle ru’n fath, ond yr is-deitlau hefo Dylan yn amlach na pheidio yw ei fod yn ‘wrth-Gymraeg’. Nid felly gyda’r Thomas arall, R.S, ac er fod hwnnw yn fardd-Cymreig  yn union fel Dylan, rydym yn hoffi gwleidyddiaeth R.S, felly rhywsut mae o yn dderbyniol yn y Gymru Cymraeg.

Dewis a dethol yw’r duedd. “Mae hwn yn iawn i fod yn rhan o’r ‘Byd Cymraeg, ond tydi hwn ddim”, a tydi’r Byd Pop Cymraeg / Cymreig ddim yn eithriad yn hyn o beth. Byddai dadansoddi’r gwhahaniaeth rhwng Cymraeg a Chymreig yng nghyd-destyn y Byd Pop yn destyn doethuriaeth prifysgol a does dim gobaith mul gennyf wneud unrhyw gyfiawnder a’r holl ddadleuon o fewn 600 o eiriau.

Y grwp pop Joy Formidable o ardal Yr Wyddgrug yw’r engraifft penodol rwyf wedi ei ddewis er mwyn trio gwneud mymryn bach o synnwyr o bethau. Ond cyn dechrau’r ddadl dyma awgrymu fod rhain o’r rhan ‘anghywir’ o Gymry, nid y ‘famwlad’ ond y Mers, y tir yna yn hanesyddol lle bu rhaid i’r ddau Llywelyn frwydro am eu tiriogaeth. Efallai mai erthygl am bobl y ffin ddyliwn i fod yn sgwennu.

Dyma chi grwp (o Gymru) sydd yn cael llwyddiant rhyngwladol. Mae nhw newydd fod yn teithio De America er engraifft. Dyma chi grwp sydd yn canu rhai o’u caneuon yn Gymraeg, caneuon fel ‘Y Garreg Ateb’, ‘Tynnu Sylw’ ac ‘Yn Rhydiau’r Afon’. Rhaid dweud fod ‘Y Garreg Ateb’ yn wych gyda llaw!

Clip youtube Y Garreg Ateb https://www.youtube.com/watch?v=1nGOKtcWfGM

Ond yr hyn dwi’n weld yn ‘ddiddorol’yw’r diffyg ymwybyddiaeth, (neu hyd yn oed diddordeb) o artistiaid fel hyn ymhlith y Cymry Cymraeg. Y tebygrwydd yw fod mwy wedi eu gweld mewn cyngerdd yn Brazil nac mewn unrhyw gyngerdd yng Nghymru. Ydi hyn yn fater mor syml a bod Joy Formidable “rhy weird” ar gyfer y Cymry Cymraeg traddodiadol sydd yn hapus hefo Bryn, Elin ac Yws neu Candelas /Swnami os o dan 20oed? Neu, efallai fod y peirianwaith Seisnig sydd yn hywryddo Joy Formidable heb weld gwerth hyrwyddo mwy gyda’r Cymry Cymraeg?

Wrth reswm mae’r dirwedd yn newid ac yn esblygu drwy’r amser a mae DJs fel Adam Walton (Radio Wales) a Lisa Gwilym (Radio Cymru) wirioneddol wedi llwyddo i chwalu’r ffiniau ac i ddrysu’r dirwedd yn y ffordd orau bosib. Peth cyffredin bellach yw gweld grwpiau Cymraeg ar lwyfannau y Gwyliau Cymreig fel y Dyn Gwyrdd a Phenwythnos Talacharn ond rwyf yn anfodlon diolch i’r trefnwyr am hyn – achos fel hyn ddylia pethau fod.

Er fod pethau yn newid yn ara deg, onid yw’n amser bellach, fel gyda Wal Berlin, i gael gwared a’r ffiniau yn gyfangwbl? Mae’r ‘arbrawf Cymraeg’ wedi methu i greu y chwyldro angenrheidiol os am gyrraedd y miliwn o siaradwyr. Rhaid i’r Gymraeg fod yn berthnasol i bawb yng Nghymru a fedrith hynny ddim digwydd gyda’r status quo.

Cerdded yn Rhyd Ddu, Herald Gymraeg 16 Mawrth 2016

Rwyf i fod i ganolbwyntio ar daith gerdded a ‘chinio Dolig’ colofnwyr yr Herald Gymraeg yn y golofn yr wythnos hon. Rwyf yn dweud ‘cinio Dolig’ achos mae trio cael y pump ohonnom mewn un lle ar yr un diwrnod yn golygu fod ein cyfarfod blynyddol (Nadoligaidd) yn tueddu i ddigwydd ym mis Mawrth ar ôl tua hanner cant o ebyst cyn cael hyd i ddiwrnod addas.

Ond cyn cyrraedd y llwybr troed o Ryd Ddu i Feddgelert a’r cinio benedigedig yng nghaffi Hebog rwyf angen eich tywys ar drywydd arall. Nid am y tro cyntaf mae Nia Rhosier ,ysgrifennydd Hen Gapel John Hughes, Pontrobert ym Maldwyn wedi dod i gysylltiad. Sgwennais ychydig yn ôl am yr Hen Gapel yn yr Herald Gymraeg a dyma ategiad os nad atodiad i’r erthygl hwnnw.

Wedi 20 mlynedd o warchod yr adeilad hanesyddol pwysig hwn a bod yn gyfrifol am y gwaith adfer ym 1995, daeth yn bryd i’r ymddiriedolwyr a’r pwyllgor ystyried dyfodol y Capel gan fod aelodau presennol yr Ymddiriedolaeth a’r Pwyllgor yn heneiddio. Mae hon wrthgwrs yn stori gyfarwydd led led Cymru. Yn y bôn mae’r pwyllgor angen codi £43,000 er mwyn gosod to newydd i’r capel ac angen rhywun (ifanc a brwdfrydig) i gymeryd y cyfrifoldeb am godi’r arian.

Yng ngeiriau Nia “Un ffordd o wneud hynny fyddai dod o hyd i berson brwdfrydig gyda sgiliau cyfrifiadurol i sefydlu corff cwbl annibynol fel ‘Cyfeillion Hen Gapel John Hughes Friends’, gweithredu fel Cadeirydd a chael eraill i ymuno, gan ddechrau trwy annog pobl i ‘brynu’ llechen am £10 yr un. Gwaith y Cyfeillion fyddai codi arian a cheisio grantiau ar-lein”.

Felly dyna’r apel, wedi ei gynnwys o fewn erthygl yn hytrach na llythyr at yr Herald, er dwi ddim yn amau mai llythyr ganddynt fydd y cam nesa wrth geisio cael hyd i’r person brwdfrydig addas yma. Ond o feddwl am y peth ychydig mwy, dyma deimlo fod angen rhywun sydd a gweledigaeth hir-dymor ar gyfer Capel John Hughes. Un peth yw codi arian ar gyfer prosiect penodol ond mater arall yw cynaladwyedd hir dymor – a dyna sydd wir ei angen.

Wythnos yn ôl cefais wahoddiad gan Lywodraeth Cymru i fod yn rhan o drafodaeth hefo cannoedd o entrepreneriaid ifanc o ogledd Cymru yn Venue Cymru, Llandudno ac roedd bod yn eu plith yn brofiad gwefreiddiol os nad ysbrydoledig. Dyma chi y dyfodol mentrus mewn un ystafell. Digon o waith fod un copa walltog yno yn ymwybodol o Gapel John Hughes ond sgwni o osod yr her iddynt, oes yna bobl gyda’r sgiliau cyfrifiadurol a’r mentergarwch fyddai yn edrych ar gwestiynau fel Capel John Hughes drwy sbectol newydd?

Cwestiwn yn unig yw hyn, ond yn sicr mae’r ‘bobl ifanc’ yn byw mewn byd gwahanol iawn i’n byd ni ac ar ôl treulio diwrnod yn eu cwmni cefais deimlad pendant fod angen mwy o sgwrs a fod angen dod a phobl ifanc mentrus i mewn i’r ‘Byd diwylliannol Cymraeg’. Cawn drafod hyn ymhlellach mewn erthygl arall yn y dyfodol agos.

Felly cerdded o Ryd Ddu i Feddgelert wnaeth colofnwyr yr Herald gan droedio hen sarn Chwarel Llyn y Gadair er mwyn cyrraedd ochr bella’r llyn. Agorwyd y chwarel oddeutu 1885 fel menter gyd-weithredol a bu i hyn barhau hyd at y 1920au er yn gymharol aflwyddianus yn ôl y son.

Adeiladwyd y sarn ar draws y tir corsiog er mwyn cludo’r llechi o’r chwarel draw i bentref Rhyd Ddu a wedyn wrthgwrs eu cludo ar y rheilffordd i lawr am Gaernarfron drwy Gwm Gwyrfai. Doedd dim cledrau ar y sarn sydd yn awgrymu fod y llechi yn cael eu cludo gan geffyl a throl efallai? ond rhaid fod yna fwriad i osod cledrau yno ond fod y gwaith yma heb ei gwblhau.

Mae’r llwybr am Feddgelert yn mynd heibio adfeilion un o’r melinau ac eto awgrymir fod hwn yn adeilad arall na chwblhawyd. A dweud y gwir os am ymweld a chwarel fel hon a cheisio dehongli’r archaeoleg fy argymhelliad fyddai mynd a llyfr Alun John Richards ‘A Gazateer of the Welsh Slate Industry’ (Gwasg Carreg Gwalch 1991) hefo chi.

Mae rhan helaeth o’r llwybr am Feddgelert yn mynd drwy Goedwig Beddgelert a mae’r cerdded ‘lawr allt’ mwy neu lai yr holl ffordd. Does dim cerdded anodd yma. O ddiddordeb, petae rhywun hefo digon o amser am detour sydun, byddwn hefyd yn argymell mynd i weld Llyn Llywelyn, sydd ychydig oddiar y llwybr.

Un o’r pethau gorau am ddiwrnod fel hyn gyda’n cyd-golofnwyr (heblaw am y dirwedd a’r cerdded) yw’r cyfle i gael sgwrs a braf oedd sgwrsio gyda pawb yn eu tro a buan iawn y cyrrhaeddom bentref Beddgelert ar gyfer yr ail ran o’r gwaith – sef sgwennu ‘Taste Test’ am gaffi Hebog ar gyfer y Daily Post.

Rwan mae sawl peth gennyf i’w ddweud am gaffi Hebog a maddeuwch i mi os byddaf yn ‘gor-ganmol’ ond mae’r caffi yma yn wirioneddol wych. Yn gyntaf wrth gerdded i mewn rydym yn clywed cerddoriaeth Gymraeg yn cael ei chwarae – OK yr arferol Bryn Fon/Gai Toms ond dwi ddim am gwyno.

Yn ail dyma un o’r paneidiau gorau o de dwi di gael ers talwm – OK rydym wedi cerdded rhyw bedair milltir ac yn sychedig, ond yn sicr i chi dyma banad o de go iawn. 10 allan o 10.

Mae’r bwyd wedyn o safon uchel iawn, llawer uwch na mae’r pris yn ei awgrymu a mae rhywun yn rhyfeddu ar y gofal sydd wedi ei gymeryd o ran gosod y bwyd heb son am ei flas. Diweddglo perffaith i’r daith gerdded.

Y Trydarati, Herald Gymraeg 9 Mawrth 2105

Digon o waith fod mwyafrif o ddarllenwyr yr Herald Gymraeg yn trydar neu yn dilyn Trydar - neu ‘Twitter’ fel y mae ar y we. Yn ystod yr holl flynyddoedd o sgwennu colofnau dwi ddim yn credu i mi ’rioed gael ‘ymateb’ ar trydar, ond pur anaml gallaf roi sgwrs mewn neuadd bentref neu fynychu gaffi heb i rhywun ddod atof i drafod rhywbeth dwi di sgwennu. Felly, rhaid fod hyn rhywbeth i’w wneud a demograffeg y darllenwyr?

Cofiwch, mae yna fanteision o ddilyn pethau, os nad ‘Y Pethe’, ar Trydar. Dyma sut daeth y drafodaeth am is-deitlau S4C i’m sylw. Dydi Mr Mwyn ddim yn debygol o wylio Pobl y Cwm, Ffermio a Rygbi felly rhaid cyfaddef, doeddwn ddim wedi gwylio S4C i sylwi ar unrhyw is-deitlau ond ar ôl yr holl ‘gyffro’ ar Trydar dyma benderfynu cael cip olwg sydyn i weld beth oedd wedi achosi’r fath stŵr?

Y peth cyntaf amlwg oedd fod yr is-deitlau dros y lluniau yn hytrach na mewn stripedyn ar  waelod y sgrin. Rhaglen ‘Ffermio’ oedd yn digwydd bod ymlaen ac roedd trio canolbwyntio ar y mochyn druan yn ofnadwy o anodd gyda is-deitlau ar ei gefn. Lleoliad yr is-deitlau oedd yn fy ngwylltio yn bennaf nid yr Iaith.

Cafwyd cyfle gwych i’r trydarati Cymraeg (sef y gwybodusion ar Trydar) alw am boicot pum niwrnod (cyfnod Gwyl Ddewi) ac i atgoffa pawb mai ‘Sianel Gymraeg’ yw S4C. Beth bynnag eich barn am yr is-deitlo /subtitles, beth am ddweud popeth ddwywaith / let’s say everything twice, un peth oedd yn boenus o amlwg, roedd yr is-deitlo wedi cynhyrfu’r twiterati fwy na safon y rhaglenni dros y blynyddoedd.

Yn ddiweddarach yn yr wythnos mentrais i wylio ‘Gwobrau Y Selar’ ar S4C. ‘Ymchwil’ dwi’n galw gweithgaredd fel hyn. Yn amlwg mae trefnwyr y Y Selar yn rhoi pwyslais mawr ar pa mor iach yw’r “sîn Gymraeg”, felly mae ‘goreuon y sîn’ yn derbyn wobr a mae pawb yn hapus. Mae pawb hyd yn oedd yn hoff o Datblygu y dyddiau yma (sydd yn gorfod bod yn beth da) felly mae Dave yn cael tlws ac yn rhegi ar S4C.

Dydi’r gynulleidfa ddim i weld yn poeni rhyw lawr am wobr y clawr gorau a’r unig amser mae unrhywun i weld yn ymateb go iawn yw ar gyfer Swnami ac Yws Gwynedd. Mae’r cyflwynydd Griff Lynch yn rhyw gellwair drwy ddefnyddio’r ymadrodd ‘Bryn Fôn Newydd’ ond yn y bôn dyna sydd yma – cerddoriaeth boblogaidd ar gyfer cynulleidfa ofnadwy o ifanc  a does dim o’i le a hynny.

Efallai fod rhai o’r grwpiau yn rhy ifanc neu yn rhy amhrofiadol i fod ar y teledu gan fod ambell ganwr allan o diwn yn llwyr a dyma lle mae rhywun yn cwestiynu ‘heip’ y Selar. Rhowch gyfle iddynt chwarae 200 o gigs mewn clybiau ieuenctyd neu neuaddau pentref cyn eu gwthio ar y teledu – mi fydda hunna yn codi safon “y sin”!

Roedd un olygfa anffodus lle roedd y golygydd wedi methu cuddio’r faith mai ond rhyw hanner dwsin oedd yn gwylio’r artist cyntaf. Oleiaf mae yna gysondeb yn “y sin Gymraeg” a hynny ers Corwen yn 1973. Mae’r bar o hyd yn denu.

Uchafbwynt yr wythnos i’r trydarati oedd gwneud hwyl am ben ‘Can i Gymru’. Erbyn hanner ffordd drwy’r rhaglen roedd yn weddol amlwg fod mwy o hwyl i’w gael ar Trydar a fod S4C a’r gystadleuaeth yn fawr mwy na cherddoriaeth cefndir i gael rhegi ac enllibio yn y Gymraeg. Oedd,roedd nifer o sylwadau ffiaidd iawn, nifer o sylwadau doniol iawn ond unwaith eto neb wirioneddol yn gofyn pam fod hi di dod i hyn?  Os di Trydar yn cael gwell ymateb na’r rhaglen mae rhywbeth mawr o’i le.

Dymchwel Adeiladau Hanesyddol, Herald Gymraeg 2 Mawrth 2016

Wedi Mynd!  Sinema’r Coliseum ym Mhorthmadog. Beth bynnag yw’r dadleuon am faint oedd yn mynychu’r sinema i wylio ffilmiau yn y blynyddoedd dwetha, dyma chi golled arurthrol o ran adeilad hanesyddol ac o ran adeilad Art Deco yng ngogledd Cymru. Agorwyd y sinema ym 1931. Caewyd y drysau yn 2011. Mewn llai na phum mlynedd mae’r adeilad wedi dadfeilio i’r fath raddau mai dim ond y JCB  oedd ar y rhestr o opsiynau.

Wedi Mynd!  Institiwt Rheilffordd, Bangor. Adeilad o frics coch hyfryd a adeiladwyd ym 1898 gan y London and North Western Railway gyda estyniad yn dyddio o 1905. Adeilad er mwyn diwallu anghenion diwylliannol ac addysgol y gweithwyr oedd hwn, mae rhywun bron a chrio o feddwl am yr eironi pur fod datblygwyr tai yn ei chwalu’n rhacs. Rydym yn colli rhan o’r stori yma, rhan o’r dirwedd hanesyddol ehangach sydd yn ymwneud a’r rheilffordd a Dinas Bangor.

Wedi Mynd! Hen Swyddfa’r Heddlu yn Llandudno ar Oxford Road. Does fawr o gysur yn y ffaith fod Comisiynydd Heddlu Gogledd Cymru, Winston Roddick wedi datgan “I am glad, however, that a number of artefacts from the old station will take pride of place in the new building”.  Beth bynnag fydd yn cael ei gadw, mi fydd y dirwedd wedi newid, yr adeilad hanesyddol wedi mynd.

Un peth sy’n amlwg gyda’r tri adeilad yw ei bod yn haws / rhatach codi adeilad o’r newydd na chadw’r hen adeiladau. Does dim ymdrech o gwbl hyd yn oed i gadw’r façade, sef wyneb neu ochr flaen yr adeiladau. Yr effaith fel awgrymais uchod yw newid y dirwedd, a cholli darn bach o hanes.

Mi fedrwn sgrechian fod hyn yn ‘fandaliaeth diwylliannol’ am y misoedd nesa i ddod ond wnaiff hyn fawr o wahanaieth – mae hi rhy hwyr. Fe fu gwrthwynebiad i’r datblygiadau yn sicr yn achos Coliseum Porthmadog a’r Institiwt Rheilffordd ym Mangor ond rhywsut mae rhywun yn cael y teimlad mae diwedd y gân yw’r geiniog – a mae’r datblygwyr yn bwerus.

Felly mae’r dirwedd hanesyddol a phensaerniol yn newid yng ngogledd Cymru. Wrth reswm mae rhan o hyn yn anorfod, ond yn rhy aml yr hyn sydd yn cael ei golli yw’r union adeiladau hynny rydym yn eu cyfeirio atynt fel rhai ‘eiconaidd’. Yn eu lle, fflatiau di-nôd, heb gysylltiad na chydymdeimlad pensaerniol a’r dirwedd na’r lle. Trist.

Yn ddiweddar mae’r awdur Wil Self wedi mynegi ei bryderon ynglyn a sut mae ein dinasoedd yn newid. Pan rwyf yn dweud ‘ein dinasoedd’, rwyf yn cyfeirio at ddinasoedd yn Lloegr fel Lerpwl neu Lundain yn fwy penodol ond mae’n siwr fod Caerdydd ac Abertawe yn wynebu’r un her.Pryder Self yw fod talpiau anferth o ddinasoedd nawr dan feddiant cwmniau preifat.

Yr engraifft agosa atom yng ngogledd Cymru mae’n debyg yw Liverpool One. Yn ôl Mark Townsend mewn erthygl diweddar yn yr Observer mae pryderon mawr nid yn unig ynglyn a phreifateiddio beth oedd yn arfer bod yn dirwedd ‘cyhoeddus’ ond mae pryderon pellach ynglyn a chynlluniau ar gyfer adeiladau gor-uchel er engraifft yn Lerpwl a’r effaith mae hyn am ei gael ar y dirwedd a’r gorwel weledol.

Rydym yn ôl ar dir cyfarwydd, does neb rhesymol yn gwrthwynebu newid a datblygiad mewn egwyddor, ond mae pobl yn poeni am golli’r pethau eiconaidd, y pethau sydd yn ein cysylltu a lle a’n hanes. Wrth chwalu a dymchwel, does dim cyfaddawd.

Mae’n drueni fod adeiladau yn cael eu gadael nes eu bod mwy neu lai yn adfeilion. Ond mae rhywun yn dechrau amau os yw hyn yn fwriadol. Gadewch iddynt brotestio ond erbyn i’r brotest orffen bydd y tô wedi disgyn beth bynnag.