Thursday 29 October 2015

New Brighton, Herald Gymraeg 28 Hydref 2015


 

Tiriogaeth yr awdur Iain Sinclair (a aned yng Nghaerdydd ym 1943) yw ‘seico-ddaearyddiaeth’, y ddisgyblaeth hynod yna o grwydro’r dirwedd drefol a darganfod yr hyn sydd yno i’w ddarganfod. A Llundain yw’r lle mae Sinclair yn gyfforddus bellach, yn archwilio’r M25 neu’r rheilffyrdd tanddearol gan ddod ar draws diwylliant a hanes yn ystod ei grwydriadau.

Nid Sinclair oedd y cyntaf o bell ffordd, roedd arloeswyr fel Raoul Vaneigem wrthi yn crwydro ers ddiwedd y 1950au, ond peth anodd fu darbwyllo’r crwydrwyr trefol dros y blynyddoedd fod gwerth ‘darganfod’ a chrwydro’r dirwedd wledig. Dwi ddim yn amau mai Mike Parker gyda’i lyfr ‘Real Powys’ oedd y cyntaf i ddangos fod hyn yn bosib (nid fod rhywun yn ama go iawn yn enwedig gan fod cymaint ohonnom yng Nghymru o’r wlad).

Ond, dyma chi arbrawf mewn seico-ddaearyddiaeth ar bnawn Mercher gwlyb o Hydref. Dyma grwydro’r A5119 sydd yn mynd o’r Wyddgrug i’r Fflint gan ddod allan o’r car yn New Brighton (ym maes parcio’r Beaufort Park Hotel, gwesty sydd yn cynnig gofod ar gyfer cynhadleddau). Dwi’n trio cofio os dwi di bod i’r Beaufort Park hefo gwaith rhyw dro, mae’n edrych yn gyfarwydd, ond efallai rhy gyfarwydd i mi gofio.

New Brighton ger yr Wyddgrug yw hwn NID y New Brighton ar lan y mor ar y Wirral. Gwrthgyferbyniad llwyr. Ffordd brysur yw’r A5119 gyda goleadau traffig  yng nghanol pentref New Brighton. Does dim canol fel arall i’r pentref, dim eglwys dim ond tafarn ‘Ar Werth’, y ‘Rose & Crown’. A dweud y gwir mae’r A5119 yn ymuno a’r A494 i’r gogledd o New Brighton, dydi rhywun ddim yn mynd drwy New Brighton go iawn ar y ffordd i’r Fflint, dim ond ffordd arall o gyrraedd yr A494 a Chei Connah yw’r darn yma bellach.

Yng nghanol y pentref cawn droi am Sychdyn a chawn ddewis o  ddwy ffordd wledig fechan, un ddeheuol ac un ogleddol (yn mynd heibio Neuadd Sychdyn) ond y ddwy ffordd yn arwain yn y diwedd am Sychdyn ac ymlaen am Laneurgain a’i heglwys gyda thwr yn yr arddull Perpendiciwlar Hwyr. Llaneurgain yw un o’r enwau hyfrytaf ar bentref Cymreig. Prin fod New Brighton hyd yn oed yn cyfleu Cymru.

Rhwng y ddwy ffordd yma cawn olion Clawdd Wat, y clawdd tebyg i un Offa ac sydd yn rhedeg ar linell cyd-ochrog yn aml. Y tebygrwydd yw fod Clawdd Wat hefyd yn perthyn i un o Frenhinoedd Mersia yn ystod yr 8fed ganrif. Doeddwn ddim yn siwr os oedd caniatad i groesi’r cae am linell y gwrych lle rhed y clawdd, felly aros mae Clawdd Wat ar gyfer ymweliad yn y dyfodol.

Un o’r adeiladau mwyaf diddorol ar stryd New Brighton, ar y chwith wrth deithio yn ol am yr Wyddgrug, yw hen gapel ‘Zion’ sydd bellach mewn defnydd fel swyddfa fusnes os deallais yn iawn. Adeiladwyd y capel yn wreiddiol gan y Wesleaid ym 1844 ac ym 1872 prynwyd y capel gan y ‘Methodistiaid Cyntefig’. Un o rinweddau’r Meddodistiaid arbenig yma oedd ymwrthod yn llwyr a’r ddiod feddwol a chawn gofnod o’r Capel  yn dyddio rhwng 1891-93 sydd yn rhestru’r ymwrthodwyr.

Rhaid oedd llofnodi addewid ‘Byddin y Riban Glas’ a dyma oedd y cytundeb: "We promise by Divine Assistance to Abstain from all Intoxicating Drinks as a Beverage". Yn y cyfnod yma ar ddiweddedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg llofnodwyd yr addewid gan 72 o drigolion New Brighton, (does ryfedd fod y Rose & Crown ar werth) er gwelwn fod 10 enw wedi eu croesi allan o’r rhestr. Efallai mai rhain fethodd a chadw at eu gair at Duw!  A dweud y gwir, mae hanes Capel Zeion yn unig yn gwneud hi werth dod allan o’r car !

No comments:

Post a Comment