Cloddio yn Rhuddgaer, Herald Gymraeg 22 Gorffennaf 2105

Yn draddodiadol, mae’r cyfnod hanesyddol sydd yn dilyn y Rhufeiniad ac yn ymestyn wedyn tuag at ddiwedd y mileniwm cyntaf wedi cael ei alw yn ‘Dark Ages’. Heddiw, mae consensws ymhlith archaeolegwyr fod hwn yn ddisgrifiad anheg os nad anaddas. Defnyddir y disgrifiad ‘Canoloesoedd Cynnar’ yn amlach na pheidio bellach.

A’i un o’r termau yna a fathwyd yng nghyfnod y Fictoriaid, yn anterth yr Ymerodraeth Prydeinig,  felly yw ‘Dark Ages’, gan awgrymu fod y Fictoriaid rhywsut o dan gam-argraff mai ond yn eu cyfnod nhw cafwyd gwareiddiiad go iawn? Efallai wir, fod agweddau Prydeinig / Seisnig, ymerodraethol, imperialaidd, yn ymylu ar fod yn hiliol, yn rhemp ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg a fod hyn wedi dylanwadu ar sut bu i bobl edrych ar hanes.

Er hyn, does dim dadl fod y cyfnod yma, yn sicr o 400 tan tua 1000 oed Crist yn gyfnod lle mae diffyg tystiolaeth archaeolegol o ran sut a lle roedd pobl yn byw yng Nghymru felly mae gwaith diweddar Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd ac Adran Hanes Phrifysgol Bangor yn cloddio ar safle Rhuddgaer, Ynys Mon yn ofnadwy o bwysig.

Bu mymryn o gloddio ar y safle llynedd yn dilyn arolwg geoffisegol o’r tir i’r dwyrain o Afon Braint ac ar lan y Fenai. Datgelwyd drwy’r arolwg geoffisegol fod sustem o gaeau amaethyddol a hyd at saith adeilad yn bodoli o dan y pridd. Er hyn mae dweud ‘o dan y pridd’ yn gor-symleiddio pethau yng nghyd destyn ardal Rhuddgaer gan fod yr ardal yma wedi dioddef effaith stormydd tywod o gyfeiriad y mor.

Felly wrth gloddio, rhaid symud oddeutu medr os nad medr a hanner o dywod glan, melyn, cyn cyrraedd y pridd a’r ‘archaeoleg’. Rydym yn ymwybodol wrthgwrs am hanes storm enfawr 1330, y storm dywod sydd yn gyfrifol am guddio Llys Rhosyr gerllaw yn Niwbwrch. LLys Rhosyr a gloddwyd gan Neil Johnstone (Johnstone 1999) ar ran Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd yw un o lysoedd tywysogion Gwynedd ac un o’r ychydig adeiladau llys rydym wedi ei ddarganfod.

Gwaith Johnstone yn Llys Rhosyr  arweiniodd wedyn at ddarganfod un o lysoedd arall Llywelyn ap Gruffydd yn Nhy’n y Mwd, Abergwyngregyn gan ddatgelu adeilad tebyg iawn o ran ffurf a maint i’r hyn a welir yn Llys Rhosyr. Yn anffodus yn Abergwyngregyn doedd dim digon o oilion wedi goroesi i’w cadw ar agor fel yn achos Rhosyr.

Hefyd yn achos Abergwyngregyn mae’r ddadl barhaol am Pen y Bryn fel safle’r llys yn tueddu i ddrysu pethau. Mae’r archaeoleg a gwaith Johnstone (a John G Roberts / David Hopewell yn ddiweddarach) yn awgrymu yn gryf mae buarth y domen-gastell Normanaidd, a gipwyd yng nghyfnod Gruffydd ap Cynan, a ddatblygodd fel safle’r neuadd neu lys ar gyfer tywysogion Gwynedd.

Wrth cloddio yn Rhuddgaer dros y bythefnos ddwethaf gyda criw o wirfoddolwyr drwy gymorth nawdd cloddio gan Cadw, cafwyd cyfle i ddatgelu un o’r adeiladau. Adeilad sylweddol wedi ei wneud o fowlderi mawr oedd hwn a daethpwyd o hyd i ddwy fynedfa / drws a chorneli crwn i’r adeilad hirsgwar.

Yn anffodus, ni chafwyd hyd i le tan gan yr archaeolegwyr felly amhosib yw cadarnhau fod rhywun wedi byw yma, ond rhaid cyfaddef mai heb gael hyd i le tan yr ydym yn hytrach na gallu datgan gyda unrhyw sicrwydd nad oedd lle tan yma. Felly, efallai fod gennym adeilad lle roedd rhywun yn byw yn un rhan ohonno a defnydd amaethyddol i’r rhan arall?

Ond os yw’r ‘Dark Ages’ yn gyfnod lle rydym wir angen darganfod  mwy o dystiolaeth arcaheolegol yma yng Nghymru mae dyddiadau radiocarbon llynedd yn awgrymu dyddiad rhywbryd o gwmpas 800 – 900 oed Crist i’r safle.