Cymaint yn digwydd, cymaint i’w drafod, dwi’n credu fod well i mi drio gwasgu cymaint a phosib i mewn i’r un golofn y tro yma. Y peth pwysicaf efallai sydd angen ei hysbysebu yw arddangosfa o waith cloddio archaeolegol gan Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd ym Mharc Cybi. Mae’r arddangosfa i’w gweld yng Nghanolfan Ucheldre, Caergybi hyd at y 15fed Mawrth. Bydd yr arddangosfa yn symud yn ei flaen wedyn i Oriel Môn.
Mae adroddiad o’r gwaith cloddio ym Mharc Cybi ar gael ar gwefan heneb.co.uk/parccybi felly digon hawdd yw cael gafael ar y wybodaeth diweddaraf. Os bydd gyfle i fynd draw i Ucheldre cewch weld y gwrthrychau a ganfuwyd yn osgystal a gwaith disgyblion Ysgol Cybi sydd wedi ail greu llestri pridd cyn-hanesyddol.
O ran archaeoleg, yr hyn sydd yn bwysig am y gwaith ym Mharc Cybi yw fod ardal eang iawn wedi cael ei gloddio ac o ganlyniad mwy o bethau wedi dod i’r fei. Yn amlwg y mwyaf yw’r ardal sydd yn cael ei archwilio y gora fydd ein dealltwriaeth o’r dirwedd hanesyddol. Canlyniad y gwaith yma yw gallu gweld defnydd o’r dirwedd dros filoedd o flynyddoedd.
Canfuwyd tŷ hirsgwar yn dyddio o’r cyfnod Neolithig – tua 3500 cyn Crist a’r hyn sy’n rhyfeddol am y ‘neuadd bren’ yma yw ei fod yn gorwedd ar yr un llinell a siambr gladdu Trefignath. Felly mae’n awgrymu yn gryf fod perthynas rhwng y ddau safle – ac eu bod yn weddol gyfredol. Does dim modd gor-bwysleisio pa mor bwysig yw’r darganfyddiad yma.
Cafwyd hyd hefyd i ddarn an-orffenedig o lain glo canel – carreg sydd yn debyg iawn i jet (carreg ddu o ardal Whitby). Efallai fod cael gafael ar gareg jet yn anodd i drigolion Ynys Cybi yn y Neolithig ac eu bod wedi defnyddio carreg lo canel o lan y môr er mwyn creu glain tebyg? Os felly dyma awgrym gynnar iawn o bwysigrwydd ffasiwn a dilyn y ‘trend’ diweddaraf. Peidiwch a dweud nad oedd trigolion Môn yn ‘trendi’ yn y cyfnod cyn-hanesyddol.
Bu gweithgaredd amaethyddol ym Mharc Cybi o’r 4dd Mileniwm cyn Crist drwy’r Oes Efydd, Oes Haearn, y cyfnod Rhufeinig a dros y canrifoedd hyd at y presennol. Mae’n werth mynd a’r ‘road-trip’ fyny at Ucheldre i weld yr arddangosfa a’r gwrthrychau. Mae yna gaffi yno.
Byddaf yn son yn aml yn y golofn hon am bwysigrwydd diwylliant. Dwi ddim yn gwahaniaethu rhwng yr archaeoleg a’r diwylliant. Mae i Ganu Pop ei le fel mae lle i Hanes Cymru ac archaeoleg. Fel arfer rwyf yn cael ymateb ‘oeraidd’ gan ddarllenwyr yr Herald Gymraeg pan fyddaf yn mentro i’r Byd Pop. Ond mae angen sgwennu am hyn hefyd! Does dim ymateb o gwbl gan bobl ifanc, sydd yn awgrymu nad yw’r Herald er eu radar.
Bu Catrin Finch a Cimarron yn perfformio yn Galeri, Caernarfon yn ddiweddar. Cerddorion o Columbia yw Cimarron sydd yn chwarae cerddoriaeth draddodiadol gwastatir yr Orinoco a rhythmau sy’n gysylltiedig a ffermio gwartheg a cheffylau. Rhythmau cyflym yw rhain. Cyflymach na jigs Cymreig a Gwyddelig yn sicr. Heb os mae Catrin Finch yn athrylith a dyna braf oedd cael clywed alawon Cymreig yn cael eu cyfuno a rhythmau Cimarron. ‘Ar Ben Waun Tredegar’ oedd un o fy hoff ganeuon yn ystod y cyngerdd.
Ond wrth gyfeirio yn ôl at ddiwylliant, onid peth i’w ddathlu yw fod gogledd-orllewin Cymru bellach yn gallu llwyfannu cyngherddau fel hyn. Rwyf yn cyfeirio yn amlwg at Galeri, Caernarfon a Pontio, Bangor. Canolfannau o safon. Ymhen y mis bydd Ani Glass a Twinfield yn dod a cherddoriaeth electroneg lled arbrofol, a gweddol ‘danddaearol’ yn achos Twinfield, i’r rhan yma o’r Byd (Pontio 07.03.20). Pop perffaith yw’r disgrifiad gorau o gerddoriaeth Ani Glass.
Yr wythnos hon (nos Wener) bydd MR, sef grwp Mark Cyrff, yn perfformio yn Galeri. Yn cynnwys dau gyn-aelod arall o’r grwp Catatonia, Paul ac Owen – a mae nhw yng Nghaernarfon. Dathlwch a dewch i weld. Fy nadl yma yw fod unrhywun yn ei 50au, 60au a 70au wedi tyfu fyny hefo’r Beatles a’r Stones, hefo Dylan a Heather Jones – siawns does fawr o ddim yn y ‘Byd Pop Cymraeg’ sydd mor ddiethr a hynny?
Dwi di bod yn trio mynd i gerdded mwy yn ddiweddara a dros y dyddiau dwethaf wedi cyrraedd dau fwlch. Bwlch Cwmllan a Bwlch y ddwy-elor. Y bwriad mae’n debyg yw cael llonydd i’r enaid. Ochrau Rhyd Ddu. Llwybrau T.H. Parry-Williams. Does dim angen dweud pa mor braf yw cael gwrando ar sŵn natur – i ffwrdd o sŵn y byd. Gorau ôll yw cael cerdded heb weld enaid byw.
Wrth gyrraedd yn ôl o Gwmllan ar bnawn Mercher roedd Rhyd Ddu fel y bed. Dim sŵn. Y caffi wedi cau. Atgoffir rhywun o bnawniau Sadwrn neu Sul o’r blaen. Llonyddwch. Rhywbeth prin.
Mewn sgwrs yn ddiweddar fe holodd rhywun pa brofiad dwi wedi gael tydi fy mhlant ddim yn debygol o gael? Ar ôl meddwl am y peth – fy ateb oedd traffyrdd gwag. Dyna rhywbeth sydd bellach yn amhosib ei brofi – traffyrdd sydd ddim yn orlawn o geir. Pob awr o’r dydd.
Ac i gloi ar nodyn canu pop, pan roedd yr Anhrefn yn canu yn Llundain ar y penwythnos yn ystod y 1980au yn aml byddwn yn teithio yn ôl adre am Gymru ar fore Sul roedd yn bosib gyrru ar yr M1 o Brent’s Cross hyd at gyfordd yr M6 ger Birmingham a chyfr’r ceir a basiwyd ar un llaw,
No comments:
Post a Comment