Lon Cwm, Y Fron
Rhyfedd sut mae llwybr neu drywydd newydd yn ymddangos. Wedi bod yn rhedeg yng nghoedwig Beddgelert oeddwn i, a digwydd bod fy mod wedi gadael y car yn y pentref yn Rhyd Ddu, wedi rhedeg heibio Tŷ’r Ysgol lle ganed T H Parry-Willams wedyn heibio Bron y Gadair ar y A4085 cyn troi am Lôn Gwyrfai y llwybr troed / beics am Feddgelert.
Rwan mae hwn yn lwybr cyfarwydd, byddaf yn rhedeg heibio
Llyn y Gadair, lle arferai fy nhaid bysgota, er rhaid cyfaddef dwi rioed di gweld
pysgodyn Torgoch yr Arctig a does dim syniad gennyf os bu fy nhaid, Morgan
Thomas, ddigon ffodus i ddal un o rhain? Fel arfer byddaf yn dilyn gwahanol
lwybrau i gyfeiriad Llyn Llywelyn a wedyn troi yn ôl am adre (neu oleiaf y car)
drwy geisio defnyddio llwybr gwahanol. Nid y llwybrau yng Nghoedwig Beddgelert sydd
wedi arwain at drywydd newydd.
Wrth ddychwelyd at y car, dyma sylwi ar bolyn haearn uchel
yn cuddio tu cefn i gelynnen ar ochr ddeheuol Bron y Gadair ar ymyl y ffordd.
Tynais lun gan feddwl mai hen bolyn lamp ydoedd. Hen bolyn lamp diddorol meddylias
a werth cael llun a werth rhoi hwnnw fyny ar Facebook. Dim byd anarferol.
Rhyd Ddu
Felly dyma uwchlwytho fy llun i Facebook yn ‘falch’ fy mod
wedi sylwi, a hynny am y tro cyntaf, ar beth dybiwn oedd hen bolyn lamp
Fictoraidd. Feddyliais i fawr mwy am y peth, Cawod, bwyd, nôl i weithio. O fewn
yr awr roedd rhywun o Lanrug yn fy nghywiro ar Facebook – onid polyn carffosiaeth
Fictoraidd oedd hwn yn hytrach na pholyn lamp? Roedd y person oedd yn ymateb yn
ymwybodol o ddau bolyn tebyg ym mhentref Llanrug. Un ger Rhes Rythallt a’r
llall tu cefn i’r ysgol ar Lon Groes.
Rwan, rhaid oedd cyfaddef mai fi oedd yn anghywir neu yn anwybodus,
felly dyma yrru gair o ddiolch at y gŵr yn Llanrug gan fynegi fy
ngwerthfawrogiad am y wybodaeth. Deallais felly mai stink pipe neu stench pipe oedd
y disgrifiad cywir ar bolion o’r fath ac eu bod yn uchel er mwyn cael yr arogl
a’r nwyon i ffwrdd o drwyn eneidiau byw. Cynllun Fictoraidd oedd rhain,
cyffredin iawn mewn dinasoedd fel Llundain – ond yn sicr rhywbeth na chlywais i
rioed son amdanynt yng Nghymru.
Yn y Gymraeg mae’n debyg mai’r term cywir yw ‘peipen ddrewdod’
neu peipiau drewdod yn y lluosog.
Y cam nesa oedd rhoi stink
pipe mewn i Google a dyma gael hyd i blog o’r enw
stinkpipes.blogspot.co.uk Ar y safle yma
mae’r awdur yn casglu lleoliadau a’u gosod ar fap. (Does ganddo ru’n yng
ngogledd Cymru). Deuthum ar draws blog arall yn canolbwyntio ar stink pipes Llundain
stenchpipes.blogspot.co.uk Roedd blog arall o’r enw faded-London.
Dim syndod fod pethau Fictoriadd a phethau yn ymylu ar yr
holl beth ‘steam-punk’ yn boblogaidd gyda blogwyr. Bu adfywiad dros y
blynyddoedd diweddar yn y diddordeb Fictoriadd – wrth son am ‘steam-punk’ mae
rhywun yn meddwl am ffasiwn a pheirianwaith a pheirianwaith / clocwaith yn
arbenig – pethau hefo dannedd peiriannol.
Wrth ddychwelyd at y beipen-ddrewdod yn Rhyd Ddu mae rhywun
yn sylwi ar y gwaelod addurnedig rhychog a’r ysgrif Hartleys Stoke sef y
gwneuthurwyr a seren fach hefyd. Oddeutu 4 medr o uchder yw’r beipen – tebyg iawn
i uchder polyn lamp.
Rhaid oedd mynd i weld y peipiau drewdod yn Llanrug felly a
chefais ddim trafferth cael hyd iddynt. Adams Ltd York oedd y gweuthurwyr y tro
yma, ond fel arall ddigon tebyg yr olwg yw’r polion. A dweud y gwir, hawdd iawn
eu methu, hawdd iawn gyrru neu gerdded heibio heb eu gweld, heb feddwl, heb
sylwi – OND – munud mae rhywun wedi gweld un beipen ddrewdod mae rhywun yn
barod wedyn, yn wiliadwrus – mae’r radar ymlaen!
Llanrug
Er syndod mawr i mi, er rhaid cyfaddef fod hyn wedi codi fy
nghalon yn fawr iawn, dyma ymateb gan eraill yn fy nghyrraedd drwy Facebook.
Mae’n ymddangos nad y fi a’r gŵr o Lanrug yw’r unig rai a diddordeb mewn hen
beipiau drewdod Fictoraidd.
Dyma glywed fod un ar Lon Cwm, Y Fron ger chwarel y Fron a
gyferbyn a bynglo Llys Helyg. Eto peipen o wneuthuriad Hartleys Stoke gyda’r
gwaelod rhychog a’r ser ar un o’r bandiau a ser hefyd o amgylch coron y polyn.
Tebyg felly i beipen ddrewdod Rhyd Ddu.
Ond, dyma chi dda, mae mwy byth yn ymateb. Mae un ger Cae
Coch, Lon Bridyn yn Morfa Nefyn, dau ger Gyffin, Conwy, dau tu cefn Min y Môr,
Cricieth. Cofiodd un gŵr o Fethesda fod rhai yn arfer rhedeg rhwng Tregarth a
Bethesda heibio Maes Ogwen – cwestiwn – ydi rhain dal i sefyll? Dwi heb gael y
cyfle i fynd draw i Fethesda eto.
Soniodd rhywun o Gaernarfon fod un ger Tan Coed – dwi’n dal
i drio cael mwy o wybodaeth lle yn union mae Tan Coed? Gyrrodd rhywun arall lun
o un sydd yn sefyll ger Caeau Ashley ym Mangor Uchaf – a dyna un dwi di basio
droeon heb sylwi ar fy ffordd adre o’r BBC. Gyrrodd y canwr Gai Toms lun o
beipen yng Nghwm Bowydd.
Soniodd rhywun arall am un o flaen Rhes Tan y Ffynnon yng
Nghwm y Glo – ger Lon Gwyrdd? ond methais yn llwyr gael hyd i’r beipen. Efallai
fod y beipen wedi ei dymchwel yn y cyfamser? Cefais hanes dau arall yn
Nhrawsfynydd. Anhygoel – a hyn ôll yn dilyn un llun ar Facebook.
Os oes unrhywun hefo gwybodaeth pellach am beipiau drewdod
byddwn yn falch o glywed. Sgwennwch at yr Herald neu ebostiwch rhysmwyn@hotmail.co.uk
No comments:
Post a Comment