Thursday 8 June 2017

Tuduriaid Ynys Môn. Herald Gymraeg 7 Mehefin 2017





Un diddorol yw’r cysylltiad Tuduraidd ac Ynys Môn. Rydym yn ymwybodol fod y cartref teuluol ym Mhenmynydd ond sut mae’r Cymry yn teimlo am y llinach Gymreig i deulu Brenhinol Lloegr? Oes modd awgrymu yma fod hanes ar ei ora, ar ei fwyaf diddorol pan fod elfen o anghyfforddusrwydd, elfen heriol, elfen sydd yn gwneud i ni orfod penderfynu.

Nid fod pawb yn gorfod penderfynu. Go brin fod trigolion yr Ynys yn poeni rhyw lawer am dras Harri VII a hithau yn gyfnod etholiad cyffredinol sydd yn debygol o gael effeithiau pell-gyrrhaeddol a hir-dymor ar y mwyafrif (sydd ddim yn filiwnyddion). Go brin fod y mwyafrif yn poeni rhyw lawer am Harri VII wrth i ni wynebu gwallgofrwydd Brexit, ac eto dyma rhywbeth sydd yn rhan allweddol o hanes yr Ynys.

A hithau newydd fod yn wythnos Eisteddfod yr Urdd a finnau newydd fod yn tywys criw o Lansannan o amgylch Plas Penmynydd, fedrwn’i ddim osgoi y gymhariaeth amlwg rhwng yr holl famau (neu rienni) ar flaen eu seddau yn cyd-ganu a chyd-adrodd gyda Mererid neu Llinos fach ac yn mynny’r rhiban gyntaf am eu perfformiad a’r fam frenhinol Margaret Beaufort yn sicrhau fod Harri yn cael y goron, Coron Lloegr.

Margaret Beaufort oedd mam Harri Tudur / Harri VII a gwraig Edmwnd Tudur o linach Penmynydd. Yn ei dro, Edmwnd oedd mab Owen Tudur, Penmynydd a frwydrodd gyda chlod ochr yn ochr a Harri V. Ac yntau yn lanc golygus, yn ôl y son, fe ennillodd Owen galon Catherine de Valois, gweddw Harri V, a dyma mewn ffordd o ran llinach brenhinol sydd yn arwain at y Tuduriaid yn hawlio Coron Lloegr. A’r ffaith fod Edmwnd yn hanner brawd i Harri VI.

Efallai nad oes cymhariaeth mewn gwirionedd gyda’r mamau Urdd, ond mae rhywun yn dychmygu fod  Magaret Beaufort yn ddynes benderfynnol. Bu farw Edmwnd yn fuan ar ôl genedigaeth Harri yng Nghastell Penfro a mae son fod ei frawd Jasper a Margaret wedi bod yn agos iawn er hynny. Bu i Margaret briodi pedair gwaith er ddim gyda Jasper Tudur.

Erbyn Brwydr Bosworth 1485 mae’r cysylltias gyda Ynys Môn wedi lleihau, doedd Margaret na Harri VII yn byw ym Mhenmynydd, (does dim sicrwydd iddynt fod yno hyd yn oed?). Ail godwyd rhan o Blas Penmynydd gan Richard Tudur yn 1576 gan greu tŷ daulawr yn hytrach na neuadd un llawr ganol oesol. Mae awgrym weddol amlwg yn wal ogleddol y tŷ o ddau gwrs gwahanol o gerrig adeiladu.

Efallai mai rhywbryd yn y cyfnod yma y gosodwyd arfbeisiau Ednyfed Fychan a’r Tuduriaid naill ochr i’r prif- ddrws (gogleddol). Ednyfed Fychan gafodd y tir yma am wasanaethu Llywelyn ab Iorwerth (Llywelyn Fawr). Felly beth bynnag ein barn am deulu brenhinol Lloegr mae’r llinach Tuduraidd yn mynd yn ôl i un o weision mwyaf teyrngar Llywelyn Fawr. Dyna chi beth ydi hanes. Cymhleth.

Efallai mai y fi sydd yn gwneud ati hefo’r holl gyfyng-gyngor  ‘brenhinol’. Doedd dim ond gwen ar wynebau yr ymwelwyr o Lansannan. Does dim byd gwell na chael gweld cartrefi a gerddi pobl nagoes. Dwi’n siwr fod ni gyd yn mwynhau hynny – cael busnesu ’chydig, ond heb os, er fod Penmynydd yn dŷ hynafol diddorol tu hwnt, mae’r cysylltiad a’r teulu Tudur yn gwneud unrhyw ymweliad yno yn ‘sbesial’.

Rhaid canmol y perchennog Richard Cuthbertson am fod mor groesawgar bob tro rwyf yn trefnu ymweliadau. Gyda drysau agored di-amod bron anodd curo ei groeso a’i frwdfrydedd tuag at hanes y plasdy.

Yr unig gwestiwn sydd gennyf, yw hyn. Pa mor bwysig yw’r cysylltiad Tuduraidd i ni yma yn y Gymru heddiw, 2017?

Yn gwisgo fy het hanesydd mae’r hanes yma mor ddiddorol, mor bwysig a dwi heb ddecharu  son am gorffddelw Goronwy Tudur yn Eglwys Sant Gredifael.





No comments:

Post a Comment