Rydym yn weddol gyfarwydd a’r syniad o ‘ddiwylliant
Cymraeg’, ‘y Pethe’ i bob pwrpas, er byddai cytuno ar union hyd a lled hynny yn
ddipyn o gamp. Siawns fod y gwahaniaeth rhwng ‘Cymraeg’ a ‘Chymreig’ yn ddigon
amlwg, felly fe ddylia ni allu diffinio ‘diwylliant Cymraeg’ yn weddol hawdd.
Nid mor hawdd diffinio diwylliant Cymreig, y tri Thomas
efallai, R.S, Gwyn a Dylan, neu’r Manic Street Preachers a Kyffin? Haws diffinio
Seisnig (Llundain rhy aml) neu Americanaidd – ond mae grym, cyrhaeddiad a dylanwad rhain yn anferth ac yn cynnwys
popeth o Star Wars i’r Sex Pistols, o John Wayne i’r chwiorydd Bronte.
Yn ei holl amrywiaeth, bydd rhywun yn derbyn nad yw pob
agwedd o ddiwylliant Cymraeg at ddant pawb. Dim ond y rhai a stumog gadarn fydd
wir yn eistedd drwy’r Ŵyl Gerdd Dant, bydd dosbarth gweithiol trefol y de
ddwyrain yn llai tebygol o ddarllen gwaith T H Parry Williams a bydd canu pop Cymraeg yn
ddiethr iawn os yw rhywun yn mynychu Ysgol Caergybi neu Aberhonddu (heddiw fel
ddoe).
Yr hyn sydd o ddiddordeb i mi yr wythnos hon, yw edrych
ar Gymry Cymraeg sydd efallai wedi ymwrthod a diwylliant Cymraeg, neu fod
diwylliant Cymraeg erioed wedi eu cyffwrdd neu apelio go iawn iddynt. Rwyf am
drafod Cymry Cymraeg sydd wedi ymddiddori mewn is-ddiwylliant, diwylliant pobl
ifanc, diwylliant poblogaidd amgen – sef yr is-ddiwylliant hynny sydd wedi ei
lywio a’i liwio gan ddatblygiadau yn America a/neu Loegr a wedyn wedi ei
fabwysiadu gan Gymry Cymraeg.
Wrth reswm, petae ni yn edrych ddigon caled, fe gawn hyd i
rhywun yn rhywle sydd yn hoffi Cerdd Dant a’r Small Faces a wedi bod yn Mod /
Modette, ond prin iawn fydd yr engreifftiau yma dybiwn i. Bydd y mwyafrif (sydd
yn cefnu ar yr amlwg ddiwylliant Cymraeg) yn byw eu bywyd yn ddigon naturiol yn
y Gymraeg ond byth yn mynd i’r Steddfod, ddim yn darllen nofelau Cymraeg, yn
ofni nad yw eu Cymraeg “ddigon da” a petae rhywun yn eu holi am gerddoriaeth
pop Cymraeg does dim gobaith mul y byddant yn gallu enwi’r Crumblowers neu’r
Blew. Bydd gobaith da ar y llaw arall y byddant yn gallu enwi Dafydd Iwan a
Bryn Fôn.
Nid fy mwriad yw deall pam na beirniadu, fy unig
ddiddordeb yma yw adnabod y Cymry Cymraeg hynny sydd wedi bod yn Teddy Boys,
Mods, Rocyrs (reidio motorbeics) neu yn mynychu nosweithiau Northern Soul yn
Wigan Casino. Pedwar is-ddiwylliant poblogaidd, dylanwadol, pwysig ond is-ddiwylliannau
lle nad oes affliw o ddim byd Cymreig amdanynt a fawr ddim byd Cymraeg chwaith.
Yr unig beth Cymraeg cysylltiedig yw’r cymeriadau. Mae’r
ffasiwn, y gwalltiau, y gerddoriaeth, y cyfryngau, y labeli recordio – i gyd yn
hollol Seisnig neu Americanaidd - neu y cyfuniad rhyfedd hynny o’r ddau sydd yn
esblygu dros amser wrth i’r dilynwyr ddewis a dethol y pethau gorau i’w
mabwysiadu a’u harfer.
Felly mae’n taith yn dechrau drwy chwilio am y ‘Teddy
Boys Cymraeg’, sef Teds sydd yn siarad Cymraeg. Mae nhw’n union fel bob Ted
arall ond fod ganddynt ddefnydd o iaith y nefoedd. Fe ddadleuoedd ambell wag
di-Gymraeg o’r de fod ‘Teds Cymraeg’ yn rhywbeth ‘amhosib’ - ond eu diffyg dwyieithrwydd nhw yn unig all
esbonio rhesymeg fel hyn, (neu eu hanwybodaeth / styfnigrwydd / rhagrarnau).
Ond, oes wir, mae digon ar ôl, yn fyw ac yn iach ac os oes gwallt ar ôl
ganddynt fe fydd hwnnw wedi ei siapio i’r DA a mi fydd y sideburns heb eu
heillio.
Fe ysbrydolwyd yr ifanc gyda’r ffilmiau Blackboard Jungle
a Rock Around the Clock a cherddoriaeth Bill Haley, Elvis, Carl Perkins, Little
Richard, Eddy Cochran, Gene Vincent a Billy Fury fod rhywbeth ar gyfer eu cenhedlaeth
nhw ar ôl i genhedlaeth eu rhieni ennill yr Ail Ryfel Byd. Gyda pres yn eu
poced (am y tro cyntaf ers blynyddoedd) roedd modd cael recordiau, steil gwallt
a brothel creepers a lordio hi o amgylch strydoedd trefi Cymru (yn ogystal a’r
trefi mawrion).
Erbyn y 1960au roedd cenhedlaeth arall yn dyheu i fod yn
fwy ‘modern’ na’r ‘Edwardiaid’ a dyma ddechrau ar y broses fod y genhedlaeth
nesa yn disodli diwylliant y dwetha. Dyma agor y ‘generation gap’ a mae hyn
wedi parhau yn weddol gyson hyd at ddiwedd yr 20fed ganrif. Erbyn heddiw mae
is-ddiwylliant yr ifanc yn gallu bod yn llai amlwg – mae’r holl beth fwy
digidol a mae’r dirwedd wedi newid – nid er gwell neu er gwaeth – jest fod y
dirwedd yn wahanol iawn bellach.
Os oedd y Mods yn fwy siarp ac ar eu sgwteri Vespa a Lambretta
mae’r is-ddiwylliant Teds yn ei dro yn rhoi cyfle i rhai (nid pawb)
drawsffurfio i fod yn Rocyrs ac i reidio mororbeics.Yn ôl y Daily Express ayyb
dyma’r gelynion pennaf, y Mods a’r Rocyrs, ond go iawn, ar lawr cefn gwlad
Cymru roedd pawb wedi mynd i’r un ysgol, yn byw yn yr un pentref – efallai fod
ganddynt eu caffis a’u jiwcbocs o ddewis ond doedd dim cwffio ar strydoedd
Caernarfon.
Tir niwlog sydd rhwng y Teds a’r Rocyrs, felly hefyd hefo’r
Mods nath drawsffurfio i ddilyn Northern Soul. Fe arosodd rhai yr un fath hyd
heddiw. Fe symudodd ac esblygodd eraill
hefo’r amseroedd.
Bydd cyfres newydd o’r enw ‘Wastad ar y tu fas’ yn
dechrau am 6pm, 12 Awst ar BBC Radio
Cymru lle byddaf yn sgwrsio hefo Cymry Cymraeg fu’n rhan o’r is-ddiwylliannau
yma, y Teds, y Mods, y Rocyrs a dilwynwyr Northern Soul.
No comments:
Post a Comment