Hysbysebion Dillad 1935. Herald Gymraeg 27 Ebrill 2016

Pori drwy rhaglen ‘Eisteddfod Genedlaethol Frenhinol Cymru, Caernarfon 1935’, oedd wedi dod i’r fei yng nghanol nifer o hen lyfrau oedd yn arfer perthyn i fy hen fodryb, ddaeth ar hysbysebion i’m sylw. A dweud y gwir, rwyf bron a dweud mai dyma’r elefen fwyaf ddiddorol ynglyn a rhaglen Eisteddfod Caernarvon (with a V) 1935 – y tudalennau hysbysebion.

Fy nhywys i oes o’r blaen wnaeth yr hysbesebion a bendigedig o bethau oeddynt. Dyma chi hysbyseb G.O. Griffith & Son, teiliwr o Gaernarfon, eto hefo ‘V’, a hynny yn hysbyseb uniaith Saesneg yn rhaglen yr Eisteddfod. Ond yr hyn oedd yn wirioneddol wych am yr hysbys oedd y penwad “wherever appearance matters”. Dychmygwch y math yna o hysbys heddiw (neu ddim)  ar siopau’r stryd fawr neu’r archfarchnadoedd.

Os oes unrhyw bwyslais ffasiwn heddiw, y pwyslais yw ar i bawb edrych yr un fath, o Top Shop i Tesco’s fe gewch edrych fel eich ffrindiau, fel pawb arall, fel un, ond go brin gewch fod yn ‘unigolyn’. Tyfais i fyny dan ddylanwad cynllunwyr dillad fel Vivienne Westwood, lle roedd y pwyslais bob amser a’r unigrywiaeth a mynegi safbwynt gwleidyddol drwy eich gwisg.

Un o ddyfyniadau Westwood yw “Credaf fod gwisg, steil gwallt a cholur yn ffactorau hanfodol wrth gyfleu eich gweddau allanol”, sydd bron yn ategu hysbyseb G.O Griffiths yn uniongyrchol. Mae’r pethau yma yn bwysig. Ond mae is-bennawd i hysbyseb G.O Griffith sydd yn datblygu’r stori ymhellach.

Wrth ymhelaethu awgrymir fod angen i’ch gwisg gyfleu y gwir (yn erbyn y Byd), fod angen i’r stori fod yn gywir ac yn gyflawn. Fedra’i ddim dychmygu hysbysebion fel hyn heddiw rhywsut? Efallai fy mod yn anghywir, ond wrth ryfeddu a chraffu ar yr hysbys, cefais fy hudo yn llwyr a hiraethais bron na fyddwn wedi cael mynychu siop o’r fath ym 1935.

Y gobaith gorau – heddiw, yw’r siopau dillad ail-law, neu yn fwy manwl, dillad  o dras (vintage), a does dim rhaid crwydro’n rhy bell yma yng ngogledd Cymru. Cefais hyd i siaced frethyn Harris Tweed hyfryd yn ddiweddar yn Harley’s Vintage, Llangollen, siop sydd yn cael ei redeg gan fam a merch, y ddwy yn gallu siarad Cymraeg a’r ddwy yn cymeryd gofal o’u cwsmeriad.

Cofiwch, fe awgrymodd un ohonnynt fy mod yn edrych fel Richard Gere yn y siaced frethyn (sydd ddim yn swnio fel Mr Mwyn o gwbl!!!) ond oleiaf roedd gwen ar fy ngwyneb wrth brynu. Dyna sut mae gwerthu !!

Hysbyseb arall oedd yn perthyn i oes o’r blaen oedd un ‘Brown’s Cycle Stores’, a oedd wedi eu lleoli ar Stryd Llyn, Caernarvon (eto with a V), ac unwaith eto dyma ein hudo gan ddelweddau o ffyrdd bach y wlad, tyfiant a gwyrddni ym mhob man a llai o lawer o geir ar ein ffyrdd. Son am godi awydd i fynd ar gefn beic.

Does fawr o bleser reidio beic ar y priffyrdd bellach. Mae’r ceir yn gor-yrru ac yn gwybio heibio yn llawer rhy agos. Os byddaf yn mentro ar fy meic y dyddiau yma rwyf yn aros (yn hollol gaeth ac yn fwriadol felly) ar Lôn Eifion i ffwrdd o unrhyw gerbyd a ‘boy-racer’.

Ond, roedd siop Brown’s yn cynnig pebyll, offer gwersylla, manion ar gyfer ceir a hefyd beiciau-modur ail law – dyna sydd ei angen meddyliais. Antur yn crwydro cefn gwlad Cymru – beic neu feic modur a mynd ar grwydr i ddarganfod henebion Llyn ac Eifionydd, i ffwrdd o swn y byd, i ffwrdd o’r traffig.

Rhaid oedd gipolwg sydun ar y geiriadur (neu Google) i fy atgoffa beth yn union oedd ‘Milliner’, dydi’r gair yna ddim yn un or-gyfarwydd bellach. Rhywun sydd yn gwneud hetiau, neu ‘hetiwr’, fydda milliner felly. Er fod ambell ddyn sydd yn moeli yn gwisgo het neu gap, a digonedd o bobl ifanc hefo cap pel fas / hip-hop dwi’n amau yn fawr iawn os oes fawr o ofal wedi mynd mewn i’r dewis go iawn.

Os di’r cap yn ffitio a ddim yn edrych yn rhy wirion fe wneith y tro. Does fawr o ddynion yn y Gymru Cymraeg yn gwisgo het go iawn y dyddiau yma. Wedi diflannu i raddau helaeth mae’r arferiad o wisgo het gan ferched hefyd. Cofiaf fy nain a fy hen fodryb gyda hetiau ar gyfer y capel neu ar gyfer pan fyddai pawb yn mynd allan am dro yn y car, ond dydi’r arferiad yma ddim wedi parhau gyda’r genhedlaeth ifanc.

Eto, fe welir ambell i het mewn siopa dillad o dras fyddai’n ddim llai na ‘trendi’ heddiw petae’r unigolyn iawn yn eu gwisgo – rhaid wrth agwedd a chyfuniad addas o weddill eich gwisg – ond fe all hen het nain fod yn uber-cwl.

Cwmni ‘Marie Et Cie’ o Landudno sydd yn hysbysebu eu hetiau, a hynny fel gwneuthurwyr hetiau neilltuol. Rydych yn talu am rhywbeth unigryw. Wrth reswm mae’r llun mewn du a gwyn, 1935 yw’r flwyddyn wedi’r cwbl, ond petawn yn lansio rhywbeth tebyg heddiw byddwn yn cadw at y naws du a gwyn.

Mae’r hudoliaeth a’r glamor yn neidio i fyny  ar y Raddfa Richter yn sylweddol drwy fod mewn du a gwyn. Dyma hudoliaeth Hollywood gynt, mae’r lluniau o hyd yn well mewn du a gwyn – gallwch chi hefyd edrych fel Garbo, Crawford  a Deitrich.

Pwy fydda’n dychmygu fod Rhaglen Eisteddfod 1935 wedi darllen fel tudalennau Vogue? Pwy fydda’n dychmygu fod hen raglen Eisteddfod yn gwneud darllen mor hudolus?  Dyna’r wers mae’n debyg – gwisgwch a mwynhewch – ond gwnewch ddatganiad yr un pryd !!!!

Blychau Amddiffyn Ail Ryfel Byd Eryri, Herald Gymraeg 20 Ebrill 2016

Mae dau flwch amddiffyn (pillbox) yn perthyn i’r Ail Ryfel Byd ar draeth Dinas Dinlle ger Caernarfon. Mae un ohonnynt, a ddisgrifir fel ‘blwch-gwylan’ (seagull trench) wedi ei restru gan Cadw fel heneb rhestredig. Mae’r llall, y blwch sgwar, sef yr un ar ymyl y traeth a thu cefn i’r siop sglodion, heb ei warchod.

Wrth ymweld a Dinas Dinlle yn ddiweddar cefais gryn syndod o weld fod llwyfan-picnic pren (decking) wedi ei adeiladu ar ben, neu ar do, y blwch amddiffyn yma sydd heb ei restru. Fy ymateb cyntaf oedd fod hyn yn dangos amharch pur i heneb archaeolegol / hanesyddol sydd yn perthyn i’r cyfnod 1940/41. Ond, wrth drafod a archaeolegwyr eraill, y farn gyffredinol oedd, oleiaf bydd llai o siawns nawr y bydd y blwch amddiffyn penodol yma yn cael ei chwalu gan berchennog neu ddatblygwr di-feddwl.

Diflanu yn ddiweddar wnaeth y twr-gwylio  o’r Ail Ryfel Byd ym Maes Awyr Caernarfon wrth i’r maes awyr ehangu a datblygu. Heb os mae’r caffi newydd yno yn le braf a’r cyfleusterau yn gweddu i’r 21ain ganrif, ond roedd rhyw dristwch o weld fod yr hen adeilad wedi ei ddymchwel. Darn bach arall o hanes wedi diflannu am byth – yn enw datblygiad.

Roedd amddiffynfeydd milwrol gogledd Cymru yn rhan o Llinell Amddiffyn 23 a codwyd y blychau amddiffyn a’r blociau gwrth-danciau rhwng 1940 a 1941 yn dilyn cwymp Norwy i’r Naziaid. Yr ofn oedd, y byddai’r Almaenwyr yn ymosod drwy’r ‘drws cefn’, gan ddefnyddio’r Iwerddon niwtral a dyna’r rheswm am yr amddiffynfeydd milwrol a welir yr holl ffordd o Borth y Gest, drwy Nant Gwynant, dros Ben y Gwryd ac i lawr wedyn drwy Nant Ffrancon.

Gan fod y blwch-gwylan yn Ninas Dinlle mor eithriadol, gyda’i frics coch a siap ‘w’ – sef y wylan a’i adenydd, does syndod fod hwn yn safle rhestredig hynafol ond mae’n ddirgelwch pur i mi pam nad yw’r ail flwch amddiffyn wedi ei restru? Rwyf wedi crybwyll y peth hefo Cadw ond mae angen codi’r mater ymhellach hefyd gyda Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd hefyd.

Stori wahanol yw hi gyda’r pedwar blwch amddiffyn ym Mhen y Gwryd a’r ddau flwch yn Nant Ffrancon – mae rhain wedu eu rhestru sydd oleiaf yn cynnig rhyw fath o warchodaeth yn erbyn fandaliaeth.

Bu’m yn edrych ar y blychau amddiffyn ym Mhen y Gwryd yn ddiweddar gyda disgyblion ysgol o ardal Bae Colwyn oedd gyda anghenion arbenig fel rhan o brosiect lle roedd rhaid i’r bobl ifanc wneud ffilm ar yr henebion. Y wers mewn ffordd oedd cael y disgyblion i edrych ar y dirwedd ac i werthfawrogi pwysigrwydd y dyffrynnoedd a’r bylchau drwy Eryri.

Roedd mor amlwg wrth edrych i gyfeiriad y dwyrain o Ben y Gwryd, sef ar hyd Ddyffryn Mymbyr, mai dyma’r ffordd drwy Eryri am Loegr. Wrth edrych i’r de-orllewin roedd rhywun yn wynebu Nant Gwynant a’r ffordd am lan-y-mor. Does ryfedd felly fod pedwar blwch amddiffyn yma, un ar gyfer pob ffordd, ac un ychwanegol yn wynebu’r dwyrain, yn gwylio pob cyfeiriad posib. Does syndod chwaith fod caeran fechan Rufeinig yma – eto ar y ‘gyffordd’ rhwng y bylchau – ac yn rheoli’r ffodd am Fwlch y Gwyddel wedyn am Segontium, sef y gaer Rufeinig yng Nghaernarfon.

Does dim angen i mi ddadlau fod y ‘darlun llawn’ yn bwysig os am ddehongi a deall y dirwedd rydym mor ffodus i’w ‘fenthyg’ a’i fwynhau yn ystod ein cyfnod yma ar y ddaear. Drwy werthfawriogi’r Rhufeiniaid a Llinell Amddiffyn 23 rydym yn dod i werthfawrogi pwysigrwydd Pen y Gwryd heddiw fel cyffordd holl bwysig drwy Eryri.

Hyd yn oed yng nghyd destyn blwch amddiffyn bach digon di-nod yn Ninas Dinlle. Rydym angen dangos ychydig fwy o barch!

Cyn-Raffaeliad v Cafe Tabac Herald Gymraeg 13 Ebrill 2016

Yn Oriel Gelf Walker, Lerpwl tan y 5ed o Fehefin mae’r arddangosfa ‘Pre-Raphaelites, Beauty and Rebellion’,  a hynny mae’n debyg oedd yr ‘esgus’ angenrheidiol i dreulio ychydig o ddyddiau yn Lerpwl dros y Pasg. Fel byddai rhywun yn disgwyl gyda unrhyw arddangosfa Cyn-Raffaelaidd, roedd yr oriel yn brysur.

Byddai gweithiau fel ‘The Blessed Damozel’  gan Rossetti neu ‘The Beguiling of Merlin’  gan Burne-Jones yn gyfarwydd iawn i fynychwyr selog oriel gelf Lady Lever ond mwynheais yn fawr iawn y cyfle i gael gwerthfawrogi ‘The Eve of St Agnes’ gan John Everett Millias o gasgliad Brenhinol Elizabeth II. Go brin bydd yr hen Liz yn sylweddoli fod y llun ar fenthyg ond dyma chi bortread bendigedig o wraig Millias yn chwarae rhan Santes Agnes.

John Everett Millais The Eve of St Agnes, (1863)

Cymerodd Millias dair noson i beintio’r llun yng ngolau’r lleuad er mwyn ‘dal ysbryd’ stori Agnes yn breuddwydio am ei darpar ŵr a does dim modd osgoi’r naws arall-fydol a’r goleuo trawiadol a greir gan olau’r lleuad. Mae’n werth mynd draw i’r Walker i weld hwn yn unig!

Agwedd arall ddiddorol i’r arddangosfa oedd y pwyslais ar ddylanwad y Cyn-Raffaeliaid ar ddinas Lerpwl a felly roedd lluniau gan yr arlunydd Arthur Hughes yn cael eu dyledus barch fel arlunydd o’r ddinas ddaeth dan ddylanwad arddull y Frawdolaeth. Rwyf yn dal i chwilio am unrhyw arlunydd Cymreig oedd wedi ei ddylanwadu gan y Cyn-Raffaeliaid?

A gan fy mod yn Lerpwl, dim ond hanner esgus oedd ei angen i biciad draw i Café Tabac ar ben ddeheuol Stryd Bold ger cragen hen eglwys Sant Luc. Bu eglwys Sant Luc yn ddi-do ers 1941 ond erys yr adfail ar gornel Stryd Berry fel un o dir-nodweddion amlycaf Lerpwl.

Ar ddechrau’r 1990au roeddwn yn ymwelydd cyson a Chafé Tabac. Dyma lle byddwn yn cyfarfod yr actores Margi Clarke (Letter to Breshnev / Coronation Street) a’r phartnar ar y pryd Jamie Reid (Sex Pistols) wrth i ni gynllwynio sut i gryfhau’r cysylltiadau diwylliannol rhwng Cymru a Lerpwl. Y drefn oedd, cyfarfod yn Café Tabac tua’r 11 o’r gloch ac aros yno tan ganol pnawn hefo un pot o de ar ôl y llall.

Rhyfedd, ond yn ddiweddar cefais ebost gan cyn-ddisgybl o Ysgol Syr Hugh Owen, Caernarfon, sydd bellach yn entrepreneur lwyddianus iawn yng Nghaerdydd, yn son sut bu gweithdy  yn yr ysgol hefo Margi Clarke yn ysbrydoliaeth mawr iddo! A nid y tri ohonnom oedd yr unig rai oedd yn cynllwynio. Yn aml iawn ar y bwrdd drws nesa byddai aelodau o grwp The Farm yn cyfarfod a’u rheolwr. Suggs (canwr y grwp Madness).

Roeddwn (a rwyf) wrth fy modd yn eistedd mewn caffi yn cynllwynio. Roedd y traddodiad llawer cryfach rhywsut yn ninas Lerpwl nac yr oedd adre yng ngogledd Cymru. Wrth hel atgofion dros bot o de a chacan foron yn Café Tabac, cofiais fy mod angen darllen nofel ddiweddaraf Llwyd Owen ‘Taffia’ ar gyfer BBC Radio Cymru a dyma ymgolli’n llwyr am yr awr nesa ym myd cythryblus Danny, arwr diweddaraf Llwyd Owen.

Mor effeithiol yw sgwennu Llwyd nes fod awr wedi gwibio heibio heb i mi sylweddoli, roedd y te wedi oeri a’r gacan wedi dechrau magu crachen oherwydd y pelydryn haul oedd wedi ei ffocysu ar fy mhlat drwy ffenestr. Dim ond clywed ‘Killing Moon’ gan Echo and the Bunnymen a ‘Love Will tear Us Apart’ ar y jukebox a’m deffrodd o’m dwys-ddarllen.

A dyma ni yn cynllwynio eto (o fath). 

Pam o pam nad ydym yn clywed Y Cyrff, Gwefrau, Gwenno, Tynal Tywyll, Y Ffug neu Colorama yn y caffis yng Nghymru? Mae modd (ac angen) i’n hunaniaeth ni fod yn un sydd ddim yn ganol y ffordd!

Edward Burne-Jones The Beguiling of Merlin, (1833-88)

Dante Gabriel Rossetti The Blessed Damozel,  (1875-9)

Buddsoddi Mewn Celf, Herald Gymraeg 6 Ebrill 2016

Mae’n anorfod ar ôl yr holl flynyddoedd o sgwennu colofn ar gyfer yr Herald Gymraeg fod rhwyun yn mynd i ail-adrodd yr un neges o bryd i’w gilydd ond tydi hyn ddim o reidrwydd yn beth drwg. Felly os bu i mi ganmol myfyrwyr celf Coleg Menai yn y golofn hon yn y gorffennol, maddeuwch os y gwnaf yr un peth yr wythnos hon. Cofiwch mi fydd y myfyrwyr celf yn rhai gwahanol!

Yn oriel gelf Galeri, Caernarfon, ar hyn o bryd mae gwaith gan fyfyrwyr ail flwyddyn Coleg Menai. Y myfyrwyr yw, Hanna Greenhalgh, Elen Morris, Julie Lewis-Williams, Heather Hudson, Daniel Pritchard, Derri Sinclair, Rhona Bowey Brito a Michael Roberts. Yr arddangosfa yw ‘Rhwng’. Y neges – ewch draw i weld y gwaith.

Fel y disgwyl, mae yna waith celf heriol, lliwgar, gref, cysyniadol ar ddangos ar furiau Galeri. Mewn un ystyr (ystradebol), dyma’r dyfodol, ond dyna’r ffaith, talent ifanc, dyfodol disglair, dyfodol celf Cymreig. Mae sawl darn cryf iawn yma ond roedd un yn arbenig yn hawlio fy sylw, yn bennaf oherwydd fod y darn yn cynnwys blwch ffôn K6 o gynllun Giles Gilbert Scott (pensaer pwerdy Battersea a Chadeirlan Anglicanaidd Lerpwl).

‘Obsesiwn’ yw’r gair sydd mwyaf addas i ddisgrifio fy niddordeb mewn blychau ffôn K6, ond mae nhw’n hyfryd bethau ac amhosib yw gyrru heibio blychau o’r fath yng nghefn gwlad Cymru heb fachu ar y cyfle am lun bach sydun ar gyfer Facebook. Ta waeth, yr artist  Julie Lewis-Williams sydd wedi edrych ar hanes yr hen Gaernarfon gan gyfeirio yn ôl at buteiniaid Stryd 4 a 6 a gweu hyn i mewn i ffotograffau newydd wedi eu tynnu o fewn muriau’r dre.

Cyfres o luniau o ‘buteiniaid’ (ddim rhai go iawn) sydd gan Julie, ond petae rhywun ddim yn gwybod yn well – mae golwg ‘real’ iawn ar yr holl beth. Chwareus yn sicr. Ffordd arall o gyflwyno hanes yn sicr.

Hefo Helen Jones, Coleg Menai.

Beth am adael Caernarfon a throi hi tuag at Gaerdydd. Artist arall rwyf yn ‘ffan’ mawr ohonni yw Ani Saunders. Eto, maddeuwch am yr ail adrodd, ond mae lluniau Ani ar safle we Cardiff To The See, gweler: cardifftothesee.com  yn fendigedig ac yn hyfryd. Yn ei chasgliad diweddaraf (Mawrth 2016) mae llun gan Ani o Kevs Ford, aelod o’r grwp Llwybr Llaethog, ond yr oll yw’r llun yw wyneb Kevs tu cefn i ffram wag.

Gyda’i wallt yn wyn ac yn sticio fyny fel petae trydan newydd ei chwistrellu drwy ei gorff, mae portread Kevs yn awgrymu beth fydda wedi gallu digwydd petae R.S Thomas wedi chwarae rhan Dr Who ar y sgrin fach. Fe all Kevs fod yn unrhywun mae Ani wedi ei ddarganfod ar strydoedd Grangetown ond, rydym yn gwybod pwy ydi’o. Dyma chi aelod o un o’r grwpiau pop mwyaf arloesol welodd y byd Cymraeg erioed. Dyma chi rhywun fydda wedi gallu rhoi y ffidl yn y tô flynyddoedd yn ôl ond sydd yn dal i greu a chynyrchu cerddoriaeth wych er gwaethaf pob ffad a ffasiwn.

https://cardifftothesee.com/

Nid canmol Ani yw fy mwriad go iawn ond cydnabod yr hyn mae hi wedi bod yn ei ddweud yn ddiweddar ac os bu chi ei chlywed ar Taro’r Post, BBC Radio Cymru, fe wyddoch fod Ani wedi gofyn pam nad oes Amgueddfa Gelf Gyfoes yng Nghymru? Ei dadl yw fod angen ychwanegu at yr holl  blatfformau ar gyfer celf gyfoes – fod angen ychwanegu un llwyfan arall – yr un Cenedlaethol all uno pawb

Cyn gorffen hefo Ani, dyma dynu eich sylw at y ffaith mae hi sydd yn gyfrifol am gynllun clawr CD diweddaraf yn grwp Brigyn, sef y CD ‘Dulog’.

Ac i gloi y ddadl am yr wythnos hon, rwyf yn dychwelyd at dirwedd cyfarwydd. Rwyf yn ôl yn awgrymu fod rhaid i ni fuddsoddi yn y talentau ifanc sydd yma yng Nghymru. Efallai fod artistiaid mor amryddawn ac Ani yn dechrau creu argraff heb unrhyw fuddsoddiad allanol a does ond un cyfeiriad all Ani fynd – a mae hwnnw yn arwain tuag at lwyddiant. Felly hefyd gyda’r artist ifanc Meirion Ginsberg, mae rhywun yn ymwybodol fod Meirion yn creu argraff.

Gyda myfyrwyr celf ail flwyddyn Coleg Menai, mae’n ddyletswydd mewn ffordd fod unrhywun sydd yn ymwneud a’r diwydiannau creadigol yng Nghymru yn mynychu’r sioe. Fe ddylia cynhyrchwyr teledu / ymchwilwyr ar gyfer rhaglenni S4C  fod yn galw heibio – efallai fod yma rhywun all greu graffeg ar gyfer rhaglenni. Fe ddylia’r gweisg Cymraeg / Cymreig fod yno – efallai fod yma syniadau am gloriau ar gyfer llyfrau neu artist addas.

Yn ogystal a’r angen i’r diwydiannau creadigol yng Nghymru diwnio mewn a buddsoddi mewn talent ifanc mae angen pobl hefo ‘chydig bach gormod o bres’ i brynu’r gwaith. Dychmygwch yr hwb fydda artist ifanc yn ei gael o wybod fod rhywun wedi prynu gwaith ganddynt. Efallai bydd yr ‘ychydig bres’ yma yn help mawr iddynt gadw dau ben llinyn ynghyd yn y dyddiau cynnar yma o fyw ar ffa pob ar dôst.

Dydi artistiaid celf, mwy na di grwpiau pop, ddim o reidrwydd y rhai gorau am hyrwyddo. Y creu sydd yn bwysig iddynt. Mae’r cyfathrebu bron yn eilradd. Os am ehangu’r dirwedd ddiwylliannol Gymraeg a Chymreig mae angen dau beth. Mae angen mwy o weiddi – creu mwy o gynnwrf a sylw a rhoi mwy o barch i bethau. Ac yn ail, mae angen buddsoddi – a mae hynny yn golygu cefnogaeth, cyfleoedd ac yn ddelfrydol rhoi arian i mewn i economi’r artistiaid ifanc Cymreig.