http://www.delfrynpublications.co.uk/
Adeiladwyd ‘Fort Belan’ yn y blynyddoedd yn arwain at 1776 gan Thomas Wynn, Glynllifon, ychydig cyn iddo gael ei urddo yn Arglwydd Niwbwrch. Fel y chwaer gaer, Fort Wiiliamsburg, roedd y dynion a amddiffynai’r gaer yn rhan o Wirfoddolwyr Niwbwrch, y ‘Loyal Newborough Volunteer Infantry’ ac yn cael eu talu a’u cynnal gan Arglwydd Niwbwrch ar gost ei hyn.
Er mwyn cyrraedd y gaer heddiw rhaid dilyn lon breifat ar
hyd cyrion maes awyr Caernarfon am tua dwy filltir. Un o’r nodweddion mwyaf
diddorol am y gaer yw’r holl ganonau / gynnau mawr o amgylch y lle. Dyma chi
engraifft o gaer o’r cyfnod Napoleonaidd, sydd yn unigryw fel yr unig gaer i’w
hadeiladu rhag ymosodiad gan yr Americanwyr yn ystod y Chwyldro Americanaidd.
Yn ddiweddarch yn amlwg, roedd y gaer hefyd ar ddefnydd er mwyn atal unrhyw ymosodiad
gan y Ffrancwyr.
Ond rheswm arall oedd yn fy nenu yno ar bnawn Sul diweddar,
gan fod Cathy Woodhead yn rhoi sgwrs ar llongddrylliad y ‘Criccieth Castle’ ym
1912. Dyma chi stori a hanner a mae Woodhead wedi gwneud gwaith ymchwil tylwyr
ar hanes y ‘Criccieth Castle’. Roedd ei mam, Jocelyn Greenway, wedi sgwennu
erthygl am hyn yn ol yn y 1950au. Y ffaith i Woodhead ail-ddarganfod erthygl ei
mam daniodd dychymyg Woodhead yn ddiweddar i ail-afael yn y stori ac i wneud
gwaith ymchwil pellach.
Yr hyn sydd o ddiddordeb i ni yma yng ngogledd Cymru yw’r
cysylltiad lleol, gan fod capten y llong, Robert Thomas, o Gricieth a’i wraig
Catherine, o Langybi yn Eifionydd. Anodd credu heddiw wrth ymweld a thref Cricieth,
y bwrlwm morwrol oedd yno hyd at ddechrau’r Ugeinfed Ganrif, a mae stori’r
‘Criccieth Castle’ yn perthyn i’r cyfnod yma cyn y Rhyfel Mawr pan oedd pobl
LLyn ac Eifionydd yn ‘mynd i’r mor’.
Oherwydd gwaith ymchwil Woodhead, mae’r holl stori, neu rhan
go dda o’r stori yn sicr, bellach ar gof a chadw fel llyfr wedi ei
gyhoeddi gan gyhoeddiadau Delfryn. Dwi
ddim am darfu ar y stori, a dweud y gwir, y peth gorau i’w wneud os oes gennych
unrhyw ddiddordeb yn hyn oll yw cael gafael ar lyfr Woodhead ‘The Loss of the
Criccieth Castle, A True Account of Heroism and Survival’.
Dyma chi stori antur teuluol, stori o ddewder ac arwriaeth Capten
Robert Thomas, a stori am fam a’i phlentyn yn yn llwyddo i fyw er gwaetha
ymdrechion natur a’r mor a hynny yng nghanol Gaeaf yn un o’r llefydd peryclaf
yn y Byd. Ym 1912 roedd y teulu cyfan, Catherine a’u plentyn ifanc Bobby ar ffwrdd
y llong ‘Criccieth Castle’ gyda Robert yn mynd heibio Cape Horn pan aeth y
llong i drafferthion.
Bu rhaid i bawb adael y llong a threulio dros wythnos ar un
o’r cychod achub (heb fwyd) gyda mymryn o ddwr nes iddynt gyrraedd dir sych
Ynysoedd y Falklands / Malvinas. Gwyrthiol iddynt fyw ac i gadw fynd. Roedd
dros 200 milltir rhwng y llongddrylliad a’r ynysoedd.
Rhywbeth diddorol amlinellodd Woodhead yn ystod ei sgwrs yw
fod y diffiniad ‘llongddrylliad’ o bosib yn anghywir gan fod hyn yn golygu
llong yn taro creigiau neu dir mawr – felly “colli” y Criccieth Castle sydd yn
cael ei drafod yma, ac efallai sydd yn ddisgrifiad fwy manwl gywir.
Felly fe achbwyd Thomas a’i deulu yn y diwedd yn Cape
Pembroke ond nid dyna ddiwedd y stori o bell ffordd gan i Robert a’r mab Bobby
ddychwelyd i’r mor ar gyfer mwy o anturiaethau yn ddiweddarach yn eu bywydau.
Gadewaf ddiwedd y stori ar gyfer llyfr Woodhead ond wrth wrando arni yn rhoi ei
sgwrs dyma feddwl ‘Argian dan mi fydda’r stori yma yn gwneud ffilm dda’.
No comments:
Post a Comment