Reflections on an interview with Clancy Pegg for her forthcoming book.

Disclaimer : as always I will try to be objective – as always I will fail. I blame Morley/Burchill/Parsons and Savage. It is impossible to write about Welsh Pop Culture and not succumb to Morley/Burchill/Parsons/Savage-isms.The Face was my Bible, these writers both informed and inspired.

 I am currently writing a Welsh Language book on North Wales Archaeology and associated walks, which has none of the influence or style of the above. I then have another book to write, a psycho-geographical journey around the village of Pant Glas in Eifionydd – again with none of the above influences. But, on any detour to Welsh Popland it becomes impossible not to revert to type.

It is becoming increasingly tempting to not even go there, if you pardon the pun, if I’d made enough money from what is discussed below I would love nothing more than to take a huge chunk of time out – to create and to re-discover, as it is, we have to pay the bills and earn a living so we do what we have to do :

I was recently interviewed by Clancy Pegg for a forthcoming book on what is best described as an account of the ‘social history of Welsh Pop Music between 1979 and 1997, or thereabouts, with an obvious emphasis on Welsh Language bands in the earlier period...... or something like that. It’s Clancy’s book, go out and buy it when it comes out. I am not going to spoil any of her research.

 

Clancy and I originally met in the early 90’s, she was the keyboard player in an early phase of Catatonia before forming her own band Crac, who produced a wonderful slab of 7” pink vinyl 'Cracyr EP'. What’s interesting here is that she is a Londoner looking in, she has a perspective which may differ from those who were in the thick of it, this probably gives her the objectivity which we all lack, but it’s rare for anyone to actually look at all this from a social history perspective so I welcomed Clancy’s invitation to be interviewed.

John Robb has touched on some of it in his book 'The 90’s What The Fuck was that all about ?"  http://www.amazon.co.uk/Nineties-What-F--k-That-About/dp/0091871352/ref=sr_1_6?s=books&ie=UTF8&qid=1377948745&sr=1-6 and Neil Crud has documented tonnes of stuff on www.link2wales.co.uk  but this book will be the Savage/Reynolds style account. It’s a book that should be written.

 

Aspects of what Clancy is discussing / analysing have obviously been touched on in my autobiography ‘Cam o’r Tywyllwch’ (Lolfa) written in 2006. When we met, Clancy suggested that some of my rants were tinted with bitterness but I hoped that my book was an account that set the record straight (obviously my version of the truth) but at the time of writing that was how the book came out – a full throttle, foot-down account - part manifesto and part fuck you to anyone who I felt had done the ‘boy Mwyn’ wrong in some way, yes, but more than that it was an account of Welsh Pop Culture or at least the alternative / underground culture at certain points in time and an indication of some of the characters involved.

Today, that book could never be written in the same way or same tone, I am not in the same place, but it needed to be documented – if only because no one else ever will – so at least I have a version there of events – on record, online and in libraries. Then, in the future it will be up to students of Welsh Social History in the late C20th to decipher and make up their own minds – it exists as a document of a period of Welsh Pop Music written at a certain point in time.

 

http://www.amazon.co.uk/Cam-Tywyllwch-Hanangofiant-Rhys-Mwyn/dp/086243923X

Something that Clancy did touch on during our long interview was the question of the “recognition” that people get or more to the point probably ‘don’t get’ and it’s this aspect that I want to try and explore in this blog.

First of all you have to ask the question of what you mean by “recognition”. Is this a respect thing, a financial thing or is it something else ?

I have touched on something similar within a Blog on art and more specifically the Futile Gestures – see http://louderthanwar.com/futile-gestures/

Many of the arguments are probably to be found here.

Creating and forming bands in Wales, and certainly singing in the Welsh Language, is rarely done for financial reward. Whatever economy exists for Welsh Language Music it’s not that extensive, it’s probably below minimum wage, it’s subsistence at best for most, it’s a hobby for the majority paid for by the other (proper) job. The ones that make a living from Welsh Culture usually work for Public Funded bodies, “do you wanna make tea at the BBC” style career opportunities. I ran a management company for several years before the money basically ran out. I am either a very poor businessman or living proof that the catalogue that we created in the 80’s and 90’s is economically worthless.

 Obvioulsy we all started out to “save the Welsh Language” and certainly to push the boundaries in the sense of let’s have some Welsh Language post-punk culture if you consider bands such as Datblygu, Fflaps, Igam Ogam, Llwybr Llaethog or Traddodiad Ofnus. None of us started out to make money. We created because we had no choice. Not pushing the boundaries and not facing up to the Welsh ‘Denim Dinasours’ was not an option.

But if you look at these characters today, Datblygu have actually come out it credibility intact. They remain both seminal and legendary and the recent 30^th anniversary brought a smile to many a face when we realised that those championing Datblygu within the Welsh Language intelligentsia today would surely have at one point, been the same type of people, in theory at least, that would have been the subject matter of Datblygu songs – surely these were the frequenters of Llydaw  "byth yn mynd i Ffrainc". (Failed – could not resist that one).

I smiled for sure, but in all honesty I also felt that Datblygu deserved and indeed should have some critical acclaim and recognition. To deny Datblygu the deserved acclaim makes no sense and serves no purpose and now funnily enough, to recognise the initial reluctance of BBC producers in Wales to support not only Datblygu but most of the new bands in the mid 80’s is something that we now fully expect to be included in any retrospective – you know how they all did Peel Sessions but were not played on Radio Cymru – it’s now part of the myth –  and some of it is true …….

Datblygu made great records and as a social commentator and lyricist, it’s questionable if anybody else (apart from Mark Cyrff in a different way) has matched David R Edwards’s talent as a Welsh Language social or political poet – here is a man who’s talents of observation match those of Dylan Thomas, but Dave did it in Welsh which brings us back to the question – what level of recognition do we expect for Datblygu ?

Traddodiad Ofnus made great records, they signed to Constrictor Records, a German Label run by Philip Boa, now then, on the ‘recognition scale’ Traddodiad Ofnus hardly register. They are rarely played on Welsh media today. They were rarely played on Welsh media then. If they reformed tomorrow who would give them a gig, who would turn up, who would care ? Good question, and yet, this is a very important band, they pushed boundaries and banged metal in Welsh.

If you are ex-members of Traddodiad Ofnus what do you do, you can sit at home and listen to your own ‘great’ records, you could moan that Datblygu or Llwybr Llaethog get all the praise (albeit relatively limited praise) but it’s arguable that Traddodiad Ofnus are a great forgotten band, one of the great lost Welsh bands – it’s to our shame that we do Welsh Pop History such injustice.

 

Gareth Potter, lead singer of Clustiau Cwn, Traddodiad Ofnus, Ty Gwydr and currently DJ and actor I regard to be a survivor. He’s still there. No sell out. He’s produced his own play about all this Welsh Underground thing, called ‘Gadael yr Ugeinfed Ganrif’'– which is a brilliant monologue with music – it’s another document – critically acclaimed – but is that enough – is that OK   for Potter I wonder? Potter is a man of immense talent, a visionary, a raconteur, a mover and shaker and certainly at times a man who has the talent to sieze the opportunity – but from the outside one has to ask the question – does he have a successful career ? Maybe the DJing pays the bills but from my viewpoint here is a character that is sidelined by mainstream Welsh media – again arguably to their shame.

Potter had a brief flirtation with fame (probably not fortune) as an actor on Eastenders. When we did gigs with Traddodiad Ofnus in venues like the Fulham Greyhound in the late 80’s Potter was easily the most recognisable person in that room. I remember well members of the Newtown Neurotics being chuffed to meet ‘Harry off Eastenders’. Today, is that just a line on his CV ? Should it be more ?

Llwybr Llaethog have and continue to make great records. They are the true survivors in the sense that they are probably the only band from that period who are still going. I have reviewed their dub 12” album recently and many of the points that I wish to make about Llwybr Llaethog can be found here http://rhysmwyn.blogspot.co.uk/2013/08/llwybr-llaethogdub-cymraeg-welsh-dub-12.html

But again back to the question – what do we expect for Llwybr Llaethog, too old to be part of the current hip Welsh scene. Too dub for most Welsh audiences. Too obscure for the ‘arrivistes’. Unlikely to grace a stage at the hip Welsh Festivals. Victims of a scene dominated by, well just too dominated for it’s own good – let’s not go down that route – but just to point out that nothing is expected – not now, as it was not - then.

Financially, even a well paid gig would be appreciated I’m sure – but we end up back in square one, the economic value of Traddodiad Ofnus or Llwybr Llaethog in terms of ticket sales would be negligible – we are not talking about PIL reforming or the Gang of Four reforming – we have huge talent and no audience – huge cultural importance but no cultural recognition in any real meaningful sense.

An audience even, would be appreciated, sod the money, but this year’s Welsh cultural highlight will be Edward H at the Eisteddfod, 4,000 punters for the denim dinosaurs and the status quo (riffs) maintained. I have long buried my issues with Edward H, bless them, they also totally deserve their gig and recognition but my point today as it was then – is it not possible to do this for more than one Welsh Language band – obviously not.

As Clancy asked this question about ‘recognition’ I have to confess that my initial response was – there is no such thing in Wales – we deliberately and willingly went into this – because we had no choice – we had to create – maybe it’s our fault for being crap at marketing our talents. Maybe in the rural environment there are just not enough ‘hipsters’ as Y Cyrff referred to some of the Welsh audience. Maybe we are all equivalents of Frank Sidebottom or the Durutti Column, critically respected but it’s not really worth releasing the box set collection.

I have no answers, we are survivors. Those who got out, got out by being part of ‘Cool Cymru’ and at least had a taste of better things. Some of them did well, had careers and I guess Cerys and Gruff were shrewd enough to broaden their horizons. Neither Cerys or Gruff with all their talents combined could have done it in Welsh. Neither of them would pull 4,000  that’s for sure – so they got out, became ‘Cool Cymru’, moved on, travelled and every now and again they can almost afford to do things in Welsh for the few that actually care …. It’s a funny situation. I’d like to say typically Welsh but it can’t be can it ?

So back to Clancy’s interview, I’m almost surprised that anyone cares enough to write a book about all this. I have long accepted our fate, when she asks why such an such a thing does not happen – I answer “because they would never ask”. We were always D.I.Y culture anyway, self-released and self-promoted, usually self-managed – real subsistence culture. We of course also know what we have done.

The cast of thousands, people like Alan Holmes of Central Slate, Third Spain, Fflaps, Ectogram – again no sell out and certainly no pay day. Fflaps got licensed by Probe Records and recorded several Peel Sessions – as cool as any obscure Liverpool band – but we had no-one shouting about all this so it remained underground. At least in the wider world they have things like Meltdown where someone like Patty Smith or Yoko Ono curates and gives a platform to highly obscure post-punk bands from Sheffield or wherever but to paraphrase Datblygu –“never from Wales”.

So put on your own Meltdown I hear you shout, oh yeahh and lose shit loads of money. Curate a stage at Festival No6 – but they will never ask. It’s not easy. I have no answers just a frustration that this land of talent (and song) has been so glaringly and obviously lacking in any cultural vocabulary and maturity to appreciate and deal with all this. Datblygu and Llwybr Llaethog are certainly not recognised in any meaningful sense, not in any business sense that’s for sure – so what do they want ? What do you want ?

One of my punch lines in ‘Cam o’r Tywyllwch’ (the book) was “respect don’t pay the bills”. We are the £50 generation, that’s the basic rate for giving a good quote. Used when required, mostly ignored, but enough £50’s pay some of the bills, vicious circle, it’s almost prostitution, no wealth distribution. A decent career for all those characters, a half decent career, something more than this ......

On a personal note, I just moved on,(don’t stand still / don’t stop), shifted, detoured, ambled (back) to archaeology, Welsh History, the Welsh landscape and a broader culture than pop music  – it’s the same mission – but I cannot be in the same room as the ‘arrivistes’ -  it’s not for me the token Welsh (bilingual) band thing at Welsh (location) Festivals or wherever. I genuinely loved the new Llwybr Llaethog 12” and felt passionate enough to write a review that maybe no one will read. That’s how it should be.

It’s probably true to say, today, as I write this, I stand in as much total opposition to what they have done with and to Welsh pop music as I did when I first started in 1979. The problem I guess is we can’t start all over again, you can’t start a pop revolution at 51, but the politics have not changed !

I do believe that we should, must and will still create. It will be done mostly DIY with occasional main stream media / Welsh cultural organisations involvement. It could all be done DIY of course and many accept that method and indeed advocate that method but there is an argument, the Robin Hood argument, for some wealth distribution of the Public money pumped into Welsh Culture – I have never shied away from that debate and have never been against engagement with the mainstream. The Pistols went on Top of the Pops. The Clash chose to make a stance. Both won.

I end, half-jokingly, by suggesting that the whole cast, from David R Edwards to Potter, from John and Kev’s, to all the Cyrff and Fflaps and all the rest of the fellow travellers should be invited to become members of the Gorsedd y Beirdd. That would truly fuck up the whole thing (for everybody) – just imagine the backstage conversations and arguments with the 'real' poets and the 'real' cultural contributors, the riders with the green Smarties taken out, the diva strops about wearing robes and not wanting to look too much KKK – that’s the only recognition worth having in Wales and (as great situationists) that one they all truly deserve – and it is by definition also the one recognition we must not accept.

There are no answers, or none that I have for you Clancy, we’re all in the words of the great, late, Tony Wilson ‘fucked’ (just fucked in a peculiarly Welsh style), but I do genuinely appreciate Clancy's invitation to be interviewed for her book and wish it every success - it's a story un-sung heroes and uncrowned bards, of real talent and maverick records, of the last true underground in Europe as the headline by Steve Kingstonon on Welsh bands in 'Elle' once read.

We should print up some T-shirts “Should have sung in English”. Not such a bad idea actually – we could have some great images, a bit Welsh-Not post-ironic. That's one for www.futilegestures.com even ......

 

Final Disclaimer :

The usual self-doubt about publishing. The slightly un-nerving feeling of having to go back over all this, I am so tempted to stop and yet this historian/archivist in me obviously can't stop while the creative side just wants as much distance as possible from the whole thing  - but then no dissenting voices means the bastards have won and the rats have reclaimed the ship. Did we fight in the (Welsh) Punk Wars for this ?

 

Does dim brodorion yng Nghymru. Herald Gymraeg 28 Awst 2013

 

Herald Gymraeg 28 Awst 2013.

“Does dim brodorion yng Nghymru; rydym i gyd yn fewnfudwyr” dyna’r dyfyniad gwych gan Dr Eurwyn William yn ei gyflwyniad i’r llyfr 'Discovered in Time, Treasures From Early Wales' (National Museum Wales Books 2011). Llyfr yw hwn sydd yn amlygu 70 gwrthrych o’r cyfnodau cyn-hanesyddol hyd at y Canol Oesoedd o gasgliad yr Amgueddfa mewn ymdrech i ddeall yn well pwy yw’r bobl sydd wedi byw yma ar y darn bach o dir a elwir bellach yn ‘Cymru’.

            Roeddwn wedi cael gwahoddiad gan yr Amgueddfa Genedlaethol i gymeryd rhan mewn trafodaeth am yr Amgueddfa Genedlaethol yn benodol, yn ogystal ac amgueddfeydd yn gyffredinol, yn yr oes sydd ohonni, ym Mhabell y Cymdeithasau ar Ddydd Mercher y Steddfod ac fe dddyfynais Eurwyn i agor y drafodaeth.

            Yn gynharach yn yr wythnos roedd yr Archdderwydd newydd Christine James wedi awgrymu fod angen denu mwy o bobl o gefndir ethnig i’r Orsedd a rhyfedd o beth, sut mae rhywun yn taro’r zeitgeist weithiau, dyna’n union oedd yn mynd drwy fy meddwl wrth i mi deithio i gyfeiriad Dinbych, “go brin wela’i fawr o wynebau croenddu ar y maes heddiw”, nid fy mod yn meddwl am yr Orsedd yn benodol ond yn fwy am y Steddfod yn gyffredinol.

            Chafwyd ddim cyfle i ymhelaethu ar ddatganiadau Christine James yn ystod ein trafodaeth amgeueddfaol. Yn rhannu’r llwyfan gyda mi roedd Gareth Miles a Sian Melangell felly gallwch ddychmygu cyfeiriad a phwyslais ein trafodaeth a hynny ar ddiwrnod dychwelyd Mantell Aur yr Wyddgrug i Amgueddfa Wrecsam tan ganol Medi. Do wir, fe awgrymodd Miles fod Amgueddfeydd Lloegr (sef y rhai “Prydeinig”) yn ganlyniad casglu (dwyn) gwrthrychau o’r cyfnod Imperialaidd / Fictoraidd.

            Ddigon gwir yn aml wrthgwrs, a dwi ddim yn credu fod neb yn anghytuno cymaint a hynny a Gareth ond rhaid oedd awgrymu fod angen i ni symud y drafodaeth ymlaen, fy nheimlad i yn sicr yw fod angen iaith ac agwedd newydd ar gyfer yr oes ddatganoledig yma, un fwy ‘hyderus’ os mae’r dyna’r gair, achos mae’r Ymerodraeth Prydeinig drosodd, er fod rhai efallai heb sylwi, a mae angen i’r iaith newydd yma ein harwain at gael perchnogaeth ar ein dyfodol yn hytrach na fod yn gaeth i’r hen ystradebau, “Imperialaidd”, “Prydeinig”, “gormeswyr” …… hynny yw, mae modd newid pethau ond i ni fod yn fodlon newid yr iaith.

Roedd cwestiwn ynglyn a chartref parhaol y Fantell Aur yn un lle roedd barn unfrydol y dylid dychwelyd y Fantell i Gymru (o’r Amgueddfa Brydeinig). Efallai bydd yr oriel newydd yn Sain Ffagan yn gweddu – ond bydd rhaid wrth ymgyrch o ddifri gyntaf ! Roedd engraifft ‘Meini Pemprys’, sef cerrig bedd Gwynhoedl ac Edern a ddychwelwyd i Plas Glyn-y-weddw yn Llyn o’r Ashmolean yn Rhydychen yn dilyn ymgyrch gan Gyfeillion Llyn ac R.S Thomas yn engraifft da lle mae gwrthrychau wedi cael “dychwelyd gartref”.

O fewn y cwta 40 munud roedd gormod i’w drafod adim digon o amser i’r gynulleidfa gael mewnbwn i’r drafodaeth ond un peth oedd yn sicr – mae digon yma i’w drafod – a mae yma drafodaeth sydd angen i’w barhau. Roedd yn fraint cael gwahoddiad i ymuno yn y drafodaeth gan yr Amgueddfa Genedlaethol a rhaid cyfaddef fy mod wedi mwynhau cwrdd a Gareth a Sian. Ar ddiwedd y sesiwn rhoddwyd copi o araith Pont Trefechan, Miles (Cyhoeddiad y Blaid Gomiwnyddol) gan Gareth fel anhreg bychan i Sian, minnau a Mari o’r Amgueddfa.

Ond i fynd yn ol at ddyfyniad gwreiddiol Dr Eurwyn William, onid yw hyn yn ein herio i newid iaith a naws y drafodaeth ehangach ?  Pryd bynnag oedd ‘Cymru’ nid dyna oedd yr enw ar y lle, na’r syniad o le, pan roedd y plentyn Neandertalaidd yn colli ei ddanedd yn Ogof Pontnewydd. Hyd yn oed pan roedd y Fantell Aur yn cael ei gladdu o amgylch gwraig o ardal “Wyddgrug” oddeutu 1900 cyn Crist, doedd dim syniad o Gymru na Chymreictod a does dim sicrwydd beth oedd yr Iaith mor fuan a hynny yn yr Oes Efydd.

Ar ol yr Oes Ia olaf mae tystiolaeth fod dyn wedi treulio amser ar Trwyn Du ger Aberffraw er engraifft, yn hela ac yn chwilota am fwyd, o bosib yn dymhorol, ond y dyddiad yma oddeutu 7,000 cyn Crist yw’r dyddiad cyntaf mewn ffordd lle mae dyn yn aros yn y darn o dir a elwir yn Gymru o hynny ymlaen. Erbyn 4,000 cyn Crist mae amaethyddiaeth yn cael ei gyflwyno o’r Cyfandir, neu o dros y mor, a dyma ddechrau am y tro cyntaf o berthyn i le ac i ddechrau perchnogi tir.

Mae cromlechi Dyffryn Ardudwy ymhlith y rhai cynharaf yng Ngogledd Cymru, yn dyddio o ganol y pedwerydd mileniwm cyn Crist. Efallai mae dyma’r awgrym cyntaf yng Ngogledd Cymru o amaethwyr sydd wedi ymgartrefu yma, sydd yn perthyn i le ac yn ‘hawlio’ perchnogaeth drwy adeiladu cofadeiladau i’r meirwon sef ei cyn dadau ?

Felly beth mae astudio’r cyfnodau cyn-hanes yn gallu ei ddysgu i ni fel Cymry ? Ein bod i gyd yn fewnfudwyr, mae rhai wedi bod yma yn hirach na’i gilydd, ond does neb yn frodorion; rhaid dweud fod Eurwyn William wedi agor y drafodaeth mewn ‘steil’.

Eglwys Llangernyw Herald Gymraeg 21 Awst 2013.

Mae rhywun yn mawr obeithio mae un sgil effaith o gynnal yr Eisteddfod Genedlaethol mewn gwahanol leoliadau yn flynyddol yw fod hyn yn caniatau i bobl ddarganfod ardaloedd sydd efallai yn newydd iddynt. Yn sicr o ystyried Cymru gyfan, byddai’n waith oes i unrhywun ddod i adnabod pob ardal a bro yng Nghymru ond yr hyn sydd yn sicr yw fod pob ardal yng Nghymru yn gyfoethog iawn o ran hanes a diwylliant.

            Dyma chi bentref Llangernyw, ddim yn bell o’r Steddfod eleni, a’r dyddiau yma yn Sir Conwy er yn draddodiadol mae rhywun yn tueddu i son am yr  ardal yma i’r dwyrain o’r Conwy fel yr hen Sir Ddinbych. Ac er mae “Llangernyw” yw’r enw ar y pentref, mae’r egwlys leol wedi ei chyflwyno i Sant Digain neu Dygain, sant sydd yn cael ei gysylltu ac ardal Dumnonia yng nghanolbarth Lloegr yn ystod y 5ed ganrif.

            Yn ol yr hanes mae Llangernyw yn cael ei grybwyll ymhlith tiroedd oedd yn rhodd gan Maelgwn Gwynedd yn y 6ed ganrif. Efallai mae’r darn hynaf o’r eglwys yw’r porth ar yr ochr ddeheuol sydd yn dyddio o’r 15 ganrif ac fel arfer mae rhywun yn disgwyl i’r bedyddfaen fod yn hyn na’r eglwys gan fod y bedyddfaen yn fwy tebygol o gael ei hail ddefnyddio ac ei barchu yn ystod cyfnodau o ail adeiladu. Y stori leol yw fod hoel miniogi cyllill ar y bedyddfaen sydd yn mynd yn ol i gyfnod y ffair pan roedd y cigyddion lleol yn miniogi eu cyllill ar ochr y fedyddfaen.

            Ond yn llawer, llawer hyn na’r eglwys mae’r goeden ywen sydd gerllaw yn y fynwent. Yn ol y Cyngor Coed mae’r ywen dros 4,000 o flynyddoedd oed, y peth byw hynaf yng Nghymru yn sicr. Rwan, mae dros 4,000 oed yn dyddio’r goeden yn ol i’r Oes Efydd cynar, dyma gyfnod Cor y Cewri ac os felly rydym dros fil a hanner o flynyddoedd cyn unrhyw son am y Celtiaid, dyna chi rhywbeth i’w ystyried. Mae 4,000 o flynyddoedd yn ol yn gwneud y goeden ychydig ganrifoedd yn hyn na Mantell Aur yr Wyddgrug.

            Fel arfer rydym yn cysylltu’r goeden ywen a’r hen draddodiadau Paganaidd, a fod y Cristnogion wedyn, ar ol y cyfnod Rhufeinig, wedi perchnogi’r hen safleoedd Paganaidd yma ar gyfer eu heglwysi. Rydym hefyd yn cysylltu hen fynwentydd crwn a’r Eglwys Geltaidd, sef yr Eglwys cyn y Normaniaid ond yn yr achos yma, rydym yn mynd yn bell, bell yn ol. O bosib rydym rhy bell yn ol i awgrymu fod yma barhad o ddefnydd o’r lle yma fel man sanctatidd, wedi’r cwbl mae cryn gwahaniaeth rhwng arferion yr Oes Efydd a chyfnod y Celtiaid ond pwy a wyr ?

            Rydym ar lan yr Afon Cledwen, mae pwysigrwydd i ddwr ac afonydd drwy hanes, oes bosib fod hwn yn fan sanctaidd sydd wedi parhau dros 4,000 o flynyddoedd – dyna chi gwestiwn da ? Hefyd o fewn y fynwent, ar ochr ddeheuol i gorff yr eglwys, mae dwy garreg fedd hynafol iawn, yn dyddio o’r 9fed-10fed ganrif. Cerrig bedd Cristogol gynar yw’r disgrifiad arferol am gerrig o’r fath. Mae’r groes ar y garreg agosaf i’r eglwys yn ddigon hawdd i’w gweld a mae iddi derfyn ar draws y pedair fraich a dau smotyn naill ochr i’r fraich uchaf. Mae’r groes ‘agored’ yn llai amlwg ar yr ail garreg.

            Nodwedd arall hynod iawn am fynwent Llangernyw yw carreg fedd Robert Roberts ‘Y Sgolor Mawr’ (1835-1885). Mae lle i ddadlau mae ei lyfr ‘The Life and Opinions of Robert Roberts, A Wandering Scholar’ yw un o’r llyfrau Cymreig gorau erioed. O ran naws mae’n debyg iawn i’r disgrifiadau o gefn gwlad mae rhywun yn ei gael gan George Borrow yn ‘Wild Wales’ ond y gwahaniaeth rhwng Borrow a Roberts yw mae Roberts yw’r prif gymeriad – nid sylwebydd yn cerdded heibio mo Roberts ond dyn sydd yn byw y peth go iawn.

            Mae’r disgrifiad er engraifft o Roberts yn rhewi wrth geisio croesi Dyffryn Mymbyr un noson hwyr rhwng Capel Curig a Nant Peris yn codi arswyd a chydymdeimlad ar rhywun a mae’r diweddglo o gyrraedd y dafarn yn Nant Peris a chael ei ddadmar o flaen y tan yno yn un o’r storiau gorau erioed am fywyd yng nghefn gwlad Cymru yn ystod y pedwaredd ganrif ar bymtheg.

            Does dim modd canmol digon ar ‘A Wandering Scholar’. Mae’r llyfr gwreiddiol wedi ei olygu gan J.H Davies, Prifathro Coleg y Brifysgol Aberystwyth yn ystod y 1920 ond yn ddiweddar fe ail gyhoeddwyd y llyfr gan Wasg Prifysgol Cymru ym 1991. Beth sydd yn wych am yr hunagofiant yma gan y Sgolor Mawr yw’r frawddeg ar flaen y llyfr gan J.H Davies lle mae’n dweud fod y stori “as told by himself” gan yr hen Robert Roberts druan.

 

Archaeoleg v Rock'n Roll Herald Gymraeg 14 Awst 2013.

 

Yn ystod Mis Gorffennaf bu Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd yn gwneud gwaith cloddio pellach o amgylch safle Ysgol yr Hendre, Llanbeblig, Caernarfon. Fe gyfeiriodd y golygydd Tudur Huws Jones at Adroddiad Llanbeblig yn yr Herald (05.06.2013) sydd i’w gael i’w lawrlwytho o safle we’r Ymddiriedolaeth.

            Y bwriad yn ystod Gorffennaf oedd cael golwg pellach ar y safle lle bu olion mynwent ganol oesol gynnar a hefyd poptai pydew (ar gyfer pobi bara i’r milwyr) yn dyddio i oddeutu 77 oed Crist, sef yr union gyfnod sefydlwyd y gaer Rhufeinig, Segontium. Felly y ddamcanaieth oedd fod yma wersyll ar gyfer y Rhufeiniaid oedd yn adeiladu’r gaer gerllaw – eto i gael mwy o wybodaeth lawrlwythwch yr adroddiad.

            Fy ngwaith i yn ystod y cloddio, yn ogystal a chael cyfle i ymuno yn yr hwyl o gloddio, oedd cydlynu’r ymweliadau gan y Wasg i’r safle a chafwyd bore bendigedig yng nghwmni criw rhaglen ‘Heno’ S4C a’r gyflwynwriag Elin Fflur. Rwan ta, dwi’n adanabod Elin wrthgwrs fel y gantores pop, neu’r “seren pop”, fel aelod o Carlotta hefo’i brawd Ioan Llywelyn ar un adeg  cyn iddi fentro i faes y gyrfa unigol. Rydym hefyd yn adnabod Elin fel wyneb cyfarwydd ar y teledu, fel cyflwynwriag sydd bob amser yn hapus a brwdfrydig.

            A dyma frwdfrydedd eto gan Elin, mae’n rhaid fod y criw ffilmio wedi bod ar y safle am oleiaf dwy awr. Roedd Elin am siarad a phawb medrai’r Gymraeg, ond yn wahanol i bobl teledu arferol sydd ond eisiau’r dyfyniad ar y ffilm a diolch yn fawr, ffwrdd a ni, roedd gan Elin amser i bawb. Teimlai pawb fod eu cyfraniad o bwys wrth i Elin wrando’n astud. Mae’r ddawn ganddi i wneud pobl yn gyfforddus o flaen camera ac i deimlo fod eu sylwadau yn bwysig.

            Ond yr argarff gefais i y bore hwnnw oedd fod diddordeb Elin wedi ymestyn tu hwnt i’r hyn a ddisgwylir gan gyflwynwraig broffesiynnol, roedd hi wirioneddol a diddordeb yn yr hyn oedd yn digwydd yn Llanbeblig. Roedd Anita a Sadie o’r Ymddiriedolaeth yn arwain gwahanol ddosbarthiadau ysgol i’r safle – a rheini wedyn yn cael cyfle i gloddio yn y baw – eto pa well ddeunydd ar gyfer y teledu ? Rhaid cofio hefyd fod yn hollol fwriadol yn ystod y cloddio i roi gwahoddiad i’r gymuned leol, gwirfoddolwyr o’r newydd a disgyblion ysgol i gymeryd rhan yn y gwaith cloddio !

            Cymeriad adnabyddus arall o fyd S4C/ BBC Radio Cymru sydd wedi dangos cryn ddiddordeb mewn archaeoleg / henebion yw’r digrifwr Tudur Owen, cymaint felly fy mod wedi gaddo mynd a Tudur am dro rhyw ben, efallai i weld safle hynod drawiadol fel Bryn Cader Faner neu Carneddau Hengwm yn Ardudwy.

            Bu Tudur yn y ‘newyddion’ fel petae yn ddiweddar oherwydd “Gwilym Owen-gate”. Yn eironig iawn wrth recordio rhaglen Hawl i Holi yn ddiweddar ar gyfer Radio Cymru bu i mi gyfeirio at Gwilym Owen fel “deinasor” oherwydd ei sylwadau am gyflwynwyr fel Tudur, Eleri Sion ac os dwi’n cofio yn iawn Dafydd a Caryl. Ond y tro yn y cynffon oedd i mi ddatgan wedyn fy mod innau hefyd yn ddeinasor ac yn hollol gytun a Gwilym – mae’r rhaglenni yna yn ddigon i mi droi drosodd at Radio 4.

            Dydi hynny wrthgwrs ddim yn fy rhwystro rhag gyrru ymlaen hefo Tudur, ac yn wir mae’r polisi cerddoriaeth ar ei raglen yn wych, ond fedra’i ddim gwrando ar bobl yn chwerthin yn uchel ar jocs eu hunnan a fedra’i ddim dioddef rwdlan. Y rheswm efallai i mi ddefnyddio’r gair “deinasor” oedd wrth gyfeirio at y rhaglen ar Radio Cymru yn ddiweddar lle holwyd Gwilym a Sian Gwynedd (Golygydd Radio Cymru)  gan Dylan Iorwerth am ffigyrau gwrando Radio Cymru a doedd dimson na thrafod o gwbl am yr angen am fwy o ddewis ac amrywiaeth ar y We (chwi gofiwch nad oeddwn am godi hyn byth eto achos does neb yn gwrando !!!!)

            A hyn oll yn fy arwain wedyn at gwestiwn holwyd i mi yn ystod darlithio am “Beth yw Archaeoleg ?” yn ystod Gwyl Arall eleni, sef beth oedd y cysylltiad rhwng canu pop ac archaeoleg. Cyfeirio oedd yr holwr wrthgwrs at Julian Cope, cyn leisydd y Teardrop Explodes o Lerpwl, a ysgrifennodd lyfr cynhwysfawr a gwirioneddol ddiddorol a doniol ar adegau o’r enw  “The Modern Antiquarian” (Thorsons, 1998).

            Yn ei lyfr mae Cope yn egluro sut i ynganu Bryn Celli Ddu – “Brin Kethle Thee”, hwn yw’r awdur oedd ofn y defaid ym Modowyr, cromlech gyfagos, os maddeuwch i mi am ddyfyniad arall gan Copey y Sgowsar “As we crossed the field ….. the sheep faced us and refused to back down”.

            Ychydig flynyddoedd yn ol bu’m ar daith o Gymru gyda’r canwr gwleidyddol Billy Bragg a roeddwn wedi edrych ymlaen am gael cyfle i drafod gwleidyddiaeth Cymru hefo fo. Dros yr holl bythefnos o deithio yr unig ddiddordeb gan Bragg oedd fy holi am henebion i’w gweld yn ar hyd y daith a finnau wedyn yn ei gyfeirio at Abaty Cymer, neu lle bynnag, ar hyd yr A470.

            Cofiaf sgwrs arall gyda’r actores Sharon Morgan rhyw dro wrth ffilmio ‘Pethe’ a hithau’n son fod ganddi radd mewn archaeoleg, cyn troi yn seren eiconaidd y Byd actio gan ymddangos yn y ffilm ‘seminal’ ‘Grand Slam’ wrthgwrs. Gradd mewn hanes oedd gan Rhodri Llwyd Morgan neu Rhodri Cerrig Melys (sef y grwp roc Cymraeg  o Aberteifi) fel oedd o i ni yn y Byd Pop ac yn ddiweddar iawn rwyf wedi cael cyfle i gyd-weithio a chyffaill iddo, cyn actor arall Morgan Hopkin, sydd bellach yn cyfarwyddo cyfres am Archaeoleg ar gyfer S4C.

            A sut mae modd anghofio’r hanesydd, awdur, rebal a chymeriad hynod a dweud y lleiaf Dewi Prysor ? Cofiaf Prysor fel hogyn ysgol yn un o ddilynwyr prin yr Anhrefn yn eu dyddiau cynnarganol yr 80au. Heb “drefnwyr” fel Prysor yn ein gwahodd i Drawsfynydd fydda’r grwp rioed di cael cyfle i fagu dilyniant hyd a lled Cymru.

            Y dyddiau yma mae Prysor yn cyflwyno’r rhaglen ardderchog (er fod y cyfresi bell, bell rhy fyr) ‘Darn Bach o Hanes ar S4C a sawl gwaith rwyf wedi cael y plerser o gyd ffilmio hefo Dewi mewn lleoliadau archaeolegol.

            Felly oes yna fymryn o wirionedd i’r dywediad mae “Archaeoleg yw’r Rock’n Roll Newydd” ?

 

 

 

 

Llwybr Llaethog ‘Dub Cymraeg / Welsh Dub 12”  Review.

First posted on http://link2wales.co.uk/2013/crudblog/blog-rhys-mwyn-llwybr-llaethog-dub-cymraeg-welsh-dub-12/

Is it really unfair to “blame the kids” ? They’d sat on my decks in the office, them or their mates, bent the arm and obviously broken the stylus. I’d lost the will to listen to music anyway (no more revolution and all that) let alone play vinyl so the decks gathered dust ……. until late one evening. I’d come home late after some archaeology lecture gig and had done that usual thing of belting up the A470 as fast as possible without breaking the speed limit.

            Once I got in the house I realised that I was far too wired to sleep so I flicked TV Channels and came across a wonderful documentary about vinyl on BBC 4. Not just one documentary but two ! – one on 7” singles and the next on 12” albums. All the guests talked about the ‘ritual’ of playing vinyl, of playing the same record over and over again and I was transported back to the late 70’s when music meant everything, more than life itself, when bands mattered and actually changed your life for ever, everything mattered from the sleeve, to the colour of the vinyl and I totally got the thing of the smell and the stylus and the whole ‘ritual’ ……totally …….

            I phoned up my old mate Dewi from Byd Mawr to see if he knew anyone who could sort out my decks and by sheer coincidence got a call from John from Llwybr Llaethog who wanted to send me a test pressing of their new LP “Dub Cymraeg”. So it was written in the stars …. so I got to it with a degree of urgency, got some new stylus’s easy enough and just bent the arm back – DIY Punk Style – it worked. I’m now sat with the decks through the PA and have got this mighty fine test pressing on ……..

            Llwybr Llaethog probably more than any other Welsh Language band (EVER) probably deserve some kind of medal. Maybe John and Kevs should be invited to the Gorsedd ? They have hung in there for so long and are still doing it – quite simply only one Welsh word will suffice – ‘Parch’ !

            Years ago, we met up with John and Kevs in the Queen’s Hotel in Blaenau Ffestiniog, by that time Recordiau Anhrefn was in existence and they’d actually sent in a cassette (demo tape proper style) of a track called ‘Rap Cymraeg’. They’d been over to New York, realised that Punk was done and dusted and that the next phase was ‘Rap Music’. I can’t tell you how inspiring that meeting was, we had found more allies for our Welsh Underground Revolution and the next record released on the Label was simply lifted off that cassette demo.

            Over the years our paths have crossed many a time, in collaboration, in solidarity, in business and at other times our paths have been long and distant ones,far apart, untouched  – not destined to cross maybe for a few years. Llwybr Llaethog. They are consistent. They maintain presence. They refuse to give up.

            I have no idea if Llwybr Llaethog played at this year’s National Eisteddfod ? I wonder if they were even invited ? As I ponder this thought, I think of the young tastemakers of the Welsh Scene today (mainly BBC employees) who hung out for the Edward H concert with 4,000 others on the Friday night of the Eisteddfod. So the revolution is well and truly over and has gone around the Circle Line ….. do they realise that Llwybr Llaethog released records that meant that Welsh Music was more than maintaining the Status Quo (riffs). They probably don’t realise, they weren’t even born ….. maybe Llwybr Llaethog should have done an Adrian Sherwood and mixed / dubbed out the final Edward H concert ?

            So the 12” is proper dub, full on echo, shout outs, gunshots, wibbly bits. This is soundsystem stuff. I hear Jarman and Dave Datblygu echoed around the room and horns, great great reggae horns. This is “Welsh Dub” and even today, 2013, Llwybr Llaethog prove it’s possible, it’s entertaining, it vibes up the senile man (quote Mark Perry).

            Those who grew up post Slits, post punky reggae party, post On-U Sounds will get this. This is not cheap copy, not imitation, this is the real dub deal. This is still revolutionary music, if such a thing is possible in 2013 – then this dub 12” reconfirms. They could support a band like Primal Scream I guess if Edward H are never to ask again for a dub mix, but again it dawns on me that they will surely be overlooked by Festival No6, Green Man, Womex …… again I don’t know, but surely, surely someone somewhere should realise the contribution these guys have made and just give them a stage, a decent billing and a decent wedge.

The best thing about this 12” is that it takes me back to a time when music mattered, I no longer feel like an ageing 51 year old archaeologist punk has-been who can only snipe from the Blog sidelines that it’s all shit out there and that there’s no revolutionary messgae within Welsh Culture any more. Don’t listen to me. Check out the 12”. Turn up the bass. Warn the neighbours that walls will shake.

Llwybr Llaethog re-affirm. Pagan God Bless Them !

Geraint Jarman Gwyl Arall Herald Gymraeg 7 Awst.

 

Yn anorfod mae’r erthygl yma yn arwynebol, pwysleisiaf unwaith eto mae ‘hanes cymdeithasol’ yw hyn yn hytrach na adolygiad o noson ganu pop Cymraeg a nid am y tro olaf, heriaf y Byd Academaidd yng Nghymru i ddechrau trafod a dadansoddi o ddifri yr hyn sydd wedi digwydd ers ddiwedd y 60au ymlaen yn y maes diwylliant poblogaidd a chymdeithasol Cymraeg a Chymreig. Mae yna stori o bwys yma sydd yn haeddu triniaeth hir- dymor ac un academaidd – i roi yr holl beth yn ei gyd-destun cymdeithasol.

            Y man cychwyn felly yw gig Geraint Jarman yng Nghastell Caernarfon ar nos Sul 21ain Gorffennaf 2013, fel rhan o Gwyl Arall (gwyl gyda llaw oedd yn ardderchog er i mi ei beirniadu flynyddoedd yn ol am ei methiant i gyrraedd y ‘werin bobl’). Eleni rwyf yn cymeryd rhan yn Gwyl Arall, rwyf yn rhoi darlith ar ‘Beth yw Archaeoleg ?’ i hanner dwsin o bobl a dechrau digaloni fod gan neb ddiddordeb yn y maes cyn arwain taith gerdded o amgylch Segontium i 30 o bobl a chodi fy hwyliau unwaith eto.

            Er hyn, y Cymry dosbarth-canol diwylliedig, lled-lenyddol (a dwi mor euog a phawb arall) sydd yn mynychu, a rheini, er yn ychydig, os nad llawer, fwy niferys yw’r gynulleidfa i Jarman fel y diweddglo ar y nos Sul i Gwyl Arall yn y Castell. Fel dywedais, nid adolygiad mor golofn hon felly os am ddarllen mwy, mae adolygiad gennyf ar Blog link2wales.co.uk ond rhag eich cadw mewn tacsi i’r tywyllwch roedd hi’n noson wirioneddol wych. Ansoddiar gwael mewn ffordd yw ‘gwych’, yn cael ei or-ddefnyddio gan bobl fel fi sydd heb ddawn T.H Parry Williams i ganmol yn mwy medrus.

            Ond yr hyn oedd yn wirioneddol arwyddocaol, os nad eironig, am y cyngerdd (gig) yma oedd y lleoliad wrthgwrs, oherwydd ym 1983 fe gymerodd Jarman rhan mewn digwyddiad wedi ei hyrwyddo ar y pryd gan y Bwrdd Croeso (Cymru) fel rhan o “Wyl y Cestyll” neu “Blwyddyn y Cestyll”. Perfformiad o’r Mabigoni oedd gan Jarman, rhywbeth oedd wedi digwydd eisoes yng Nghastell Caerdydd ym 1981 yn ddi-ffwdan, ond erbyn i’r sioe gyrraedd Caernarfon ym ’83 roedd Jarman yn cael ei urddo yn y traddodiad gorau o genedlaetholdeb ffol a rhemp yn “fradwr”. Gair hawdd yw “bradwr” ynde a diolchwn ein bod yn llai parod i’w ddefnyddio y dyddiau yma, ond mae’n cyfleu ysbryd ac agweddau’r cyfnod i’r dim.

            Canlyniad hyn oll oedd i Jarman gael ei wahardd rhag perfformio mewn cyngherddau a drefnwyd  gan Gymdeithas yr Iaith ac yn ol y son ni chafodd gyfle i ganu yng Nghymru am dros ddeunaw mis.Yn wir yn Rhifyn 35 o’r cylchgrawn Sgrech (Pasg 1984) mae adolygiad o Jarman yn canu ym Mhlas Coch (Sir Fon) a Tan y Bont (Caernarfon) am y tro cyntaf ers y gwaharddiad. Ar dudalen flaen Sgrech Rhifyn 29 (Ebrill 1983) mae’r penawd “Geraint a’r Concwerwyr – Cestyll 83”, rhaid fod y deunau mis yn ddigon o gyfnod yn y carchar felly ………

            Eto, dyma lle mae’r cyd-destyn cymdeithasol yn bwysig ac yn ofnadwy o ddiddorol oherwydd dyma gyfnod mudiadau fel Adfer (a oedd i bob pwrpas tu cefn i gylchgrawn Sgrech a dyna chi ddadl / drafodaeth arall, os oedd Sgrech yn beiriant propaganda iddynt neu yn wirioneddol yn cael ei sgwennu gan bobl a oedd a diddordeb mewn canu pop ?) Dyma’r ddadl felly, mae pob un cwestiwn sydd yn cael ei godi yn agor y drws os nad drysau am drafodaeth ehangach ……..

            Os na pherfformiodd Jarman yng Nghymru am ddeunaw mis, mae hyn hefyd yn dangos dylanwad y Gymdeithas fel trefnwyr holl bwerus, neu fod diawl o neb arall yn mentro trefnu. Yn sicr cymerodd amser i unrhywun feiddio tori’r ‘gwaharddiad’.

            A beth am Jarman ei hyn ? Yn ei lyfr ‘Twrw Jarman’ sef cyfweliad estynedig gan Eurof Williams (Gomer 2008) mae’n weddol amlwg i Jarman gael ei frifo gan yr hyn ddigwyddodd, a diddorol iawn nodi mae canolfan Tan y Bont yn nhre’r Cofis oedd y lleoliad a’r trefnwyr cyntaf i roi croeso yn ol i Jarman – sgwni faint o’r gynulleidfa oedd yn “Cofis go iawn” – dyna chi gwestiwn arall diddorol sydd angen ei ddadansoddi.

            Dyma Jarman “…..a’r bobl ddaru dorri’r ban a chynnig gig i ni oedd Clwb Tan-y-Bont yng Nghaernarfon – clwb o bobl cyffredin Cymraeg oedd jest yn ein trin ni am beth oedden ni, nid ein defnyddio ni er mwyn codi arian a mantais propaganda” sydd yn awgrym fod  Jarman yn taro’n ol at griw “gwleidyddol” Cymdeithas yr Iaith. Eto diddorol.

            Byddaf yn sgwennu yn aml fy mod yn ceisio bod yn wrthrychol, yn amlach na pheidio yn methu, er efallai dyna’n gwaith fel colofnwyr, ond mae’n rhaid dweud fod y stori yma yn un mor ddiddorol – nid trafod canu pop yda  ni ond beth oedd cyd-destyn gwleidyddol a chymdeithasol y cyfnod.

            Yn sicr mae’n dangos grym a dylanwad Cymdeithas yr Iaith, yn sicr fel trefnwyr yn ystod yr 80au cynnar. Mae’n dangos methiant llwyr Jarman na unrhyw drefnwyr amgen i drefnu gigs er mwyn herio’r gwaharddiad. I bob pwrpas mae Jarman yn “pwdu” ac yn diflannu i’r ddinas. A beth am label recordio Jarman – lle roedd Sain yn hyn i gyd ?

            Fel dywedais ar ddechrau’r erthygl, arwynebol o reidrwydd yw’r golofn hon, cwta 900 o eiriau sydd gennyf a llai byth o gyflog gan y Daily Post i dreulio dyddiau yn gwenud gwaith ymchwil. Rhoddais Senedd Cymdeithas yr Iaith 1983 i mewn i Google a chael dim byd. Yn fy adolygiad i link2wales fe ddisgrifiais y gwaharddiad fel un gan bobl  “sanctimonius holier-Welsh-than-thou”. Dwi’n trio fy ngorau i fod yn wrthrychol ond yn methu yn amlach na pheidio ……

            Rhaglen deledu, rhaglen radio, papur neu gyflwyniad academaidd, trafodaeth yn Gwyl Arall 2014 ? Mi fydda’n ofnadwy o ddiddorol cael ymhelaethu !

Clip you tube o 'Gwesty Cymru' yn Gwyl Arall https://www.youtube.com/watch?v=gjCSuVbPpyg