Monet yn Llangefni Herald Gymraeg 31 Gorffennaf 2013

.

“Monet yn Llangefni” dyna’r penawd, dyna’r floedd sydd yn mynd allan, anodd credu ond ydi mae’n wir ! Wrth sefyll o flaen ‘Palazzo Dario’ (1908) gan Claude Monet yn Oriel Ynys Mon nos Wener dwetha yng nghwmni’r artist Cymreig, Iwan Gwyn Parry trodd y sgwrs at y syniad yma, “pwy sa di meddwl”,  ein bod yn Llangefni ar nos Wener yn edmygu llun gan Monet !

            Gwych o beth, ond nid Monet oedd yr unig artist ar y wal, mae yma  J.M.W Turner (mae o yn cael llawer o sylw gennyf yn ddiweddar), Frank Brangwyn, Walter Sickert, Canaletto ac wrthgwrs un o fawrion y Byd Celf, Kyffin. Does dim angen cyfenw ar Kyffin, a petae ni yn cyfeirio ato fel ‘Williams’ yn yr un modd a rydym yn cyfeirio at J.M.W fel ‘Turner’ go brin bydda gan unrhywun syniad am pwy da ni’n son.

 

            Felly Kyffin yw Kyffin, yr artist sydd ddim angen cyfenw ac artist sydd ac oriel wedi ei enwi ar ei ol. Rwyf yn meddwl llawer am hyn, achos rwyf yn bryderus am y neges sydd yn cael ei roi i artistiaid ifanc Cymreig, “fedrwch chi byth wella ar Kyffin, fedrwch chi byth fod mor enwog neu llwyddianus a fo !”. Neu wrthgwrs fod yma gyfle i artist ifanc Cymreig wirioneddol herio’r drefn a mynd mor groes a sydd yn bosib mynd i gyfeiriad Kyffin; Bedwyr Williams efallai ?

Rwyf yn cael fy atgoffa o gerddorion Lerpwl yng nghyfnod Teardrop Explodes, Mighty Wah a Echo and the Bunnymen, a’r rheolwr Bill Drummond ddiwedd y 70au yn esbonio pam mor anodd (amhosibl) oedd hi ar y grwpiau yma yn dod o Lerpwl gan mae o Lerpwl daeth y Beatles. Pa obaith iddynt felly ?  Fe gafwyd sefyllfa ddigon tebyg yng Nghymru yn sgil Edward H, beth oedd pwynt i artistiaid ifanc, newydd, fentro cyfansoddi ar ol i Edward H gyfansoddi ‘Ysbryd y Nos’ ?

Nid dyma’r tro cyntaf i Oriel Ynys Mon gyflwyno arddangosfa o’r safon uchaf, yn y Saesneg mi fydda rhywun yn cyfeirio at sioe o’r fath fel “Blockbuster”, a does dim ond canmoliaeth gennyf i Pat West yn yr Oriel am godi safon arddangosfeydd yng Ngogledd Orllewin Cymru i safon sydd wirioneddol yn cymharu’n ffafriol yn Rhyngwladol. Fe gofiwch llynedd yr arddangosfa gwell na gwych a rhagorach na rhagorol, o wrthrychau ‘Llyn Cerrig Bach’ a dyma ni eto – y safon uchaf.

Curadur arddangosfa ‘Kyffin Williams a Fenis, Golau ar y Gamlas, Venezia’ yw David Meredith y dyn cysylltiadau cyhoeddus, cyn bennaeth y Wasg i HTV, sylfaenydd cwmni STRATA, cyn bennaeth y wasg yn S4C, aelod o’r Orsedd ac awdur sawl llyfr am Kyffin gan gynnwys ‘Bro a Bywyd – Kyffin Williams’ (2008). I’r rhai sydd ac unrhyw ddiddordeb yn y Byd Pop Cymraeg o gwbl mae Meredith hefyd yn dad i M.C Mabon, nid ein bod am eiliad yn diffinio neb ar sail beth mae eu plant wedi’w gyflawni.

 

Am joban braf oedd cael rhoi arddangosfa fel hyn at ei gilydd meddyliais, ac ar y noson agoriadol rydym yn cael cwmni Dr Derec Llwyd Morgan fel cadeirydd y noson ac araith gan Jan Morris. Eto rydym ymhlith y mawrion yma. Does dim dwy waith fod Derec yn feistar ar gyflwyno a siarad yn cyhoeddus, mae’n eglur ac yn dechrau ar amser ac ef sydd yn cyflwyno Jan i’r podiwm bach. Cefais y fraint o gael fy nghyfweld sawl gwaith gan Derec yn ol yn fy nyddiau fel punk yn herio’r drefn ar rhaglen ’Arolwg’.

 

Os oes gennyf fymryn o feirniadaeth o’r cyflwyniadau, mae’r ddau yn cyfeirio at ddarn o bapur, ydi mae Jan yn darllen fel petae yn siarad neu sgwrsio a ni, ond dwi’n methu canolbwyntio a teimlaf fy mod angen llonydd a chpoi o un o lyfrau Jan os am wrando arni yn darllen a nid bod mewn oriel gyheoddus. Mae fy meddwl yn troi at Everest a phethau felly a rwyf yn edmygu mwclis anferth Jan, ond dwi ddim yn canolbwyntio ………

Efallai fod angen llai o ffurfioldeb a dweud rhywbeth sydd yn mynd i wneud i ni feddwl, ei’n herio allan o’n esmwythtod ar nos Wener hynod braf yn Oriel Ynys Mon. Taflwch y script allan drwy’r ffenestr a siaradwch o’r gallon …… neu rhywbeth. Wedi dweud hynny, gweitherd mwyaf heriol a radical y noson oedd fod y diodydd i gyd yn ddiodydd meddal, dim alcohol, roeddwn yn hoff iawn o’r manylder trefnu hynny !

 

Rwyf yn tynnu lluniau ambell un yn yr Oriel ar ol i Jan orffen, y dyddiau yma rhaid rhoi lluniau ar Wep-lyfr a trydar neu dydi’r peth ddim wedi digwydd. Rwyf hefyd yn sgwennu Blog yn Saesneg ar gyfer link2wales yn adolygu’r noson agoriadol. Rwyf yn bachu cyfle i gael llun o David Meredith a mae o yn gwneud yr union beth rwyf i bob amser yn ei wneud, cytuno ond mae am weld copi o’r llun cyn i mi ei gyhoeddi !

Dyma chi ddyn sy’n dallt cysylltiadau cyheoddus felly, mae angen edrych yn dda, dwi’n son ddigon aml am steil gwallt a fod rhaid i gantorion edrych yn dda ar lwyfan a dyma gyfarfod ‘brawd’ sydd yn siarad yr un Iaith. O fewn eiliadau rydym yn ddwfn mewn sgwrs ac yn hollol gytun fod rhaid ymweld a’r arddangosfa yma sawl gwaith er mwyn ei wir werthfawrogi.

Rhaid treulio amser gyda pob llun, rhaid cael llonydd a rhaid canolbwyntio – efallai fod angen panwn cyfan a chymeryd seibiant nawr ac yn y man i gael panad yn y caffi cyn dychwelyd at y Brangwyn.

Dyma gyfle felly i weld Monet yn Llangefni. Mae’n amhosib cael eich siomi. Mae hon yn arddangosfa fydda’n gweddu i unrhyw oriel yn ninasoedd mawr y Byd – a mae o yma yn Llangefni – Bloeddiwch, Monet yn Llangefni ! Monet yn Llangefni. Monet yn Llangefni !

 

Ol Nodyn, Rhywbeth oedd ddim yn yr Herald ond a ddigwyddodd ar y noson

sefyllfa tebyg i Gilbert & George :

 

 

Wendy Mayer @ Amgueddfa ac Oriel Gwynedd 27.07.2013.

Wendy Mayer above :

Saturday afternoon, another 'cultural event', a bit more underground than 'Golau ar y Gamlas, Venezia' at Oriel Ynys Mon but just as interesting and just as challenging. as we arrive at Amgueddfa Gwynedd the lawn outside is full of activity with the Young Archaeologist's Club. I recognise a familiar face from the Meillionydd excavations and of course Aimee and Karen from Ancient Footprints http://www.ancientfootprints.co.uk/index.html . They are busy making pottery and digging in sand pits .......

See, Bangor can be a cool Welsh City - Art and Archaeology all in one day .....

But today is not archaeology day, we are here for the opening of Wendy Mayer's new sculptures exhibition - strange life like baby dolls, strange characters, very animated, very real in all sorts of positions. This is quite a refreshing exhibition, it's vibe-y and cool and very, very left field, slightly European, takes me back to Stuttgart or somewhere.

I look for the Welshness, it's up stairs I guess with 'Salem' which seems to be doing brisk business on the back of Meyer pulling in the crowds on a hot Saturday afternoon.

Upstairs @ Amgueddfa Gwynedd :

Alan Holmes, legendary Bangor musician, founder of Central Slate Records and one time bass player with Fflaps, Third Spain, Ectogram etc has been immortalised in one of the sculptures. Alan is requested to pose next to the piece and is kept busy. I see him upstairs later in the 'Salem' room - we chat about how the Welsh adopted 'Salem' as the National portrait - it became iconic but was given it's first rush of speed as a marketing tool for soap. Sian Owen did not even attend Cefncymerau Chapel still ...... Salem is Salem - iconic and cool - and just a bit brilliant for being on show in Bangor !

I'm tempted to shout "will the real Alan Holmes please stand up"

Huw Prestatyn is there, Huw is the Welsh Language version of Jamie Reid, responsible for more fanzines, record sleeves and Cymdeithas yr Iaith gig posters than any other living graphic designer in Wales. Huw is always full of theories and pronouncements, you do not discuss the weather with Huw for sure ....

Nest (Amgueddfa Gwynedd) with Huw Prestatyn :

As with all openings, the buzz is great but one needs to return to spend time with the art. Amgueddfa Gwynedd has pulled off another gem. A Must See. A Go See !

Penarth Fawr Herald Gymraeg 24 Gorffennaf 2013

 

Rwyf newydd ddod ar draws dau lyfr hynod ddefnyddiol, ‘How To Read Buildings’ gan Carol Davidson Cragoe a ‘Rice’s Architectural Primer’. Y rheswm dros eu prynu oedd awydd i ddysgu “darllen” adeiladau yn well. Rwyf wedi treulio’r blynyddoedd dwetha ’ma yn darllen y tirwedd ond rwyf angen deall dipyn mwy am hen dai Cymreig sydd, wedi’r cyfan, yn eistedd yn, ac ar, y tirwedd Cymreig.

            Cyn gwenud hynny, mae angen deall y gwahaniaeth rhwng ‘Doric’, ‘Ionic’ a ‘Corinthian’ a sut i adnabod bwa Normaniadd neu ffenestr Perpendiciwlar, nid fod y drefn Glasurol yn ymddangos mor aml a hynny yng nghefn gwlad Cymru. Ond cofiwch, mae colofnau Ionic yn ymddangos ar adeiladau annisgwyl weithiau, fel swyddfa Plaid Cymru yng Nghaernarfon a does dim modd osgoi’r bwa Normaniadd dros ddrws Eglwys Aberdaron. Felly mae’r wybodaeth uchod yn ddefnyddiol.

            Rhywbeth arall rwyf yn ymwybodol iawn ohonno, yw fy anwybodaeth llwyr am lestri Cymreig ac yn ddiweddar wrth edrych ar gasgliad Porslen Abertawe a Nantgarw ym Mhlas Glyn y Weddw, Llanbedrog  dyma ddweud wrth fy hyn fod angen dod yn ol yma ar ddiwrnod clir i gael astudio’r porslen a cheisio dallt mwy am y pethe yma.

            Ond i droi yn ol at hen adeiladau, rwyf wedi bod yn mynd a criw ‘Heneiddio’n Dda’ Nefyn allan am dro bob pnawn Llun ac wedi bod yn canolbwyntio ar rhai o eglwysi amlwg Llyn fel Pistyll, Penllech a Llangwnnadl ond Llun dwetha dyma fentro draw i Penarth Fawr y ty hynafol rhwng Pwllheli a’r Ffor. Un fantais o fynd am Penarth Fawr hefo criw ‘Heneiddio’n Dda’ yw ein bod yn gallu galw heibio caffi canolfan arddio Tyddyn Sachau ar y ffordd adre am baned ! Rhaid canmol y caffi a’r gwasanaeth a’u dewis o felysion heb glwten !!

 

            Mae tywys-lyfr Penarth Fawr (CADW) gennyf, llyfryn sy’n cynnwys Castell Cricieth a Ffynnon Gybi a mae’r darn ar Penarth Fawr wedi ei ysgrifennu gan wr o’r enw Richard Suggett o’r Comisiwn Brenhinol yn Aberystwyth. Cefais y fraint o gyflwyno darlith gan Richard yn ddiweddar yn y Ganolfan Nefyn fel rhan o lansiad Cymdeithas Archaeoleg a Hanes Llyn. Dyma’r ail dro i mi glywed Richard yn darlithio a’r hyn sydd yn hollol amlwg wrth wrando arno yw ei angerdd llwyr i’r maes hen dai Cymreig.

            Cyfeiriodd Richard at Penarth Fawr yn ystod ei ddarlith,a finnau a chriw Heneiddio’n Dda wedi bod yno deuddydd yng nghynt. Yr argarff gyntaf wrth i ni gyrraedd y neuadd oedd pam mor ddistaw a heddychlon oedd y lleoliad. Roedd yr adar bach yn canu a’r ffordd gefn yn cysylltu y Ffor a lon Pwllheli-Cricieth yn ddigon i’n cludo i ffwrdd o swn y Byd (traffig).

            Adeilad o garreg yw Penarth Fawr ac un o’r nodweddion amlycaf yw’r gwaith pren cerfiedig ‘godidog’ fel mae Suggett yn ei ddisgrifio sydd i’w weld tu mewn i’r neuadd. Y nenffyrch fyddwn i yn ddweud ond y disgrifiad cywir yw “cwpl palis bwaog uchel” am y pren sydd yn fframio’r fynedfa o’r cyntedd croes.

 

            Mae modd dringo i’r “lloft” er mwyn cael golwg agosach ar y darnau pren. Digon moel yw’r neuadd fewnol, wedi ei wyngalchu heb fawr ddim dodrefn, a mae son fod rhai o’r hen neuaddau yn weddol foel yn wreiddiol gyda mainc neu bwrdd ar gyfer yr uchelwr / tir feddianwr ond fawr mwy. Fel dywedodd Suggett yn ei ddarlith “roedd personoliaeth y perchennog yn llenwi’r neuadd”.

            Pwynt arall amlwg wrthgwrs am yr hen neuadau yw fod hyn yn arwydd o statws a chyfoeth a fel sydd wedi cael ei fynegi lawer gwaith yn ddiweddar gan amryw hanesydd a darlithydd yw fod y Saeson yn enwedig yn y Ddeunawddfed Ganrif ac ymlaen wedn i gyfnod Fictoria, wedi tueddu i awgrymu fod Cymru yn rhyw fath o le diarffordd anwaraidd. Anwiredd ac anghywir a meddylfryd Imperialaidd – fel petae rhywun yn disgwyl unrhywbeth gwahanol wrthgwrs !

            Diddorol iawn oedd gwrando ar Suggett yn trafod sut mae modd dydddio hen dai drwy ddyddio’r coed ac wrth iddo drafod hyn mae’n cydnabod gwaith hynod werthfawr Margaret Dunn a’r Prosiect Dendrocronoleg Gogledd Orllewin Cymru / Dyddio Hen Dai Cymreig. 1476 yw’r dyddiad a roddir ar gyfer codi’r neuadd ym Mhenarth Fawr gan Hywel ap Madog, disgynydd i Collwyn ap Tango (arglwydd Eifionydd yn y 12fed ganrif).

            Mae’n debyg fod tir Penarth Fawr ym meddiant teulu Hywel ap Madog yn barod felly’r cwestiwn amlwg yw a oedd neuadd flaenorol o rhyw fath yno ? Codwyd dau estyniad i’r neuadd ym 1600 ac yn ddiweddarach daeth Penarth Fawr yn garterf i deulu Love Parry. Rhywbeth arall o ddiddordeb mawr i ddilynwyr yr arlunudd J.M.W Turner, yw iddio ymwled a Chricieth ym 1798 a mae llun dyfrliw o’r dref yn dyddio o 1835 ganddo.

            Erbyn hynny fferm ar osod yw Penarth Fawr, mae teulu Love Parry wedi hen fynd a does dim son for Turner wedi bod yno na wedi arlunio’r hen neuadd gwaetha’r modd. Dyn cestyll a thirwedd oedd Turner, nid dyn hen dai Cymreig.

            Y drefn gyda’r tai canol oesol yma oedd cael lle tan yng nghanol y neuadd ond yn ddiweddarach wedyn gwelir codi simdde yn erbyn un ochr i’r neuadd. Mae hyn hefyd yn digwydd mewn adeiladau fel Abernodwydd (yn Sain Ffagan) a mae rhywun yn gweld piti rhywsut nad oes modd cerdded i mewn i’r adeliadau yma heddiw a chael tanllwyth o dan yng nghanol ystafell a’r mwg yn codi wedyn drwy’r to ! Dyna sut fydda creu ‘awyrgylch’ !

            Ychwanegwyd y lle tan  gan Hugh Gwyn tua 1615 i gymeryd lle yr hen aelwyd yn y canol. Gwelir arfbais y teulu ‘Wynn’ uwchben y lle tan a nodwedd arall ddiddorol yw’r pren gyda cerflun yn cofnodi priodas John a Jane Wynne ym 1656 sydd i’w weld yn erbyn y wal ogleddol yn y neuadd er nad oes neb yn sicr lle roedd y pren yma yn wreiddio – er ei fod yn amlwg yn drawbyst neu yn rhan o ffram adeilad.

 

            Mae Penarth Fawr ar agor bron pob diwrnod a mae mynediad i’r ty yn rhad ac am ddim. Am fanylion pellach edrychwch ar safle we CADW.

http://cadw.wales.gov.uk/daysout/penarthfawrmedievalhouse/?lang=en

 

 

 

Geraint Jarman, Yr Ods @ Gwyl Arall 21.07.13.

 

Yr Ods have written one of the best Welsh Language pop songs of all time ‘Cofio Chdi o’r Ysgol’. It’s tempting to look at Lynch and Pritchard as a modern day Welsh version of Lennon and McCartney. As I listened to the set, every song was a ‘tune’. These guys certainly understand how to write pop songs.

We are sitting in Caernarfon Castle on a sunny evening, everybody is in picnic and wine mode, it’s really quite pleasant and the tunes are Summer all over, feel-good, tingly, teenage, soundtracks for young kids to fall in love to for the first time or even better maybe for that first breakup – ‘Cofio chdi o’r ysgol’ could then be that Simon Bates ‘My Song’ or was it ‘My Tune’ you know the one I mean, it used to be on Radio One in the morning the big sob story and sob tune – brilliant !

https://www.youtube.com/watch?v=xZ_kPaK83K0

The other standout song in the set ‘Y Bel yn Rowlio’ is another gem, a really great pop classic. I’m reminded of a nice version of The La’s o’r Cast, these are nice Welsh boys so they lack the Scouse swagger and cheekiness, but they do have the tunes.

https://www.youtube.com/watch?v=Uv_fdnC-Lqc

For a gig in a castle the sound quality is remarkably good  but the sound guys lack a real knowledge of Yr Ods’s songs and as a consequence the synths are mixed slightly low and we certainly miss the little synth hooks that really propel Cofio and Y Bel into truly epic pop songs. I’m reminded of Pulp in a way – you need that big orchestral feel to the songs. Minor criticism.

The boys naturally focus on the new album but they need to understand the rules of pop – rattle off those hits and get the crowd on your side and then gently introduce new stuff.

Griff Lynch is “the skinny kid” frontman, he is the spitting image of Huw Pooh Sticks, he could have been in Television, the great 70’s New York band with Tom Verlaine. Lynch has black skinny jeans, white T shirt and very cool shades and great messy hair. It’s very very New York and he really does look like a rock’n roll star.

Lynch, as some of you may know, is also a very cool and very talented TV presenter. Like his fellow Welsh Language presenter Lisa Gwilym, he is informed and intelligent and understands popular culture and Pop History. I often wonder if the powers that be in Welsh Media actually realise the talent these guys have, Gwilym’s hours on Radio Cymru were actually reduced recently just when she should have been given a primetime slot – you know, just to get things a bit more 21^st century at the BBC.

Incidentally Lisa Gwilym’s sessions with Gwyneth Glyn, Lleuwen Steffan, Manon Steffan Ross and Meinir Gwilym at the Yacht Club in Caernarfon a day earlier as part of the same Festival (Gwyl Arall) were truly enjoyable interviews accompanied with songs which absolutely highlighted Gwilym’s ability to steer awkward musicians into revealing the truths behind the songs and the songwriting process – again piece of piss for S4C late night TV (that imaginary Digital platform) if only anyone form S4C actually checked things like this out ????

 

So Lynch has great legs that suit black skinny jeans, great hair and great cheekbones (essential), like Lisa Gwilym, they both have what I’d call “effortless cool” but it’s the rock’n roll look that they both carry off without having to even try that really makes them style icons.

It’s hard in the Welsh Language world because we don’t recognise style that well.  If we had a Welsh Language Gay Mag then Lynch would be the cover star, T shirt on not off, keep the white T shirt on for sure, but Lynch could be a fashion model in the same way as the guys from The Strokes. Pop and fashion have to be interlinked which brings me to the next point and slight criticism.

His band mates are solid musicians, bass and drums pump it out, the keyboard player who we don’t really hear enough of also has cool hair but I think these guys need to be vibed up, they look like they wear clothes their mum bought for them – they need to rise up a bit. They have brilliant, brilliant tunes but lack the swagger to convey what Iggy Pop once said on TV – “this is better than you realise”.

To be honest they’r lads and that’s fine and they are far from being un-cool, but if you go on stage you need to dress up and throw some poses – maybe they should watch some Cyrff or Big Leaves clips on you tube just to see how they could polish up the act.

Most of the crowd seemed to agree that they should have been the main support to Jarman rather than given the 7-15pm slot, they would have got the crowd ready for Jarman for sure.

 

Jarman is presented to the stage by C2 presenters Gethin Ev and ‘Ger’ (his cyfaill gwirion). They make the only vaguely political statement of the night when they remind the crowd of the last time Jarman played at Caernarfon Castle as part of (allegedly) ‘Gwyl y Cestyll’ which resulted in Jarman being banned by Cymdeithas yr Iaith for a year. It was an incident which truly hurt Jarman if you read his book. If I had been his manager at the time I would have taken Cymdeithas head on and organised our own tours – what a great Situationist opportunity that would have been. I was never involved with Jarman. He got hurt. No one did anything. Cymdeithas became less inward looking over the years.

I did wonder if any of the sanctimonius, holier-Welsh-than-thou pricks who actually banned Jarman back in the day were in the audience – that would be truly post-ironic. I have no idea ……

I also wondered if Jarman got the irony – he must have done ….. back in the Castle, all is forgiven …..

However ‘Ger’ takes a swipe at Cymdeithas from the stage which really does not go down well, it’s car crash radio (which is what they do intentionally) but the crowd don’t actually do anything about it, no heckling and as Geth and Ger come off stage no one tackles them. We are in a very non-political Welsh Language scene – no debate – nothing – back to the wine. I have always voiced my criticisms of Cymdeithas but you can’t stand on stage and do the “What did the Romans ever do for us ?” routine with them – that is simply not an argument or question.

Jarman starts with Bourgeois Roc a great thumping riff, he looks thin, still has hair, still wears the shades, still that iconic Jarman look, maybe it’s good that we are 50feet away from the stage, I don’t know but he looks in fine form. Peredur ap Gwynedd does the guitar job well (and strikes some great poses), Pete Hurley the bass player is solid but maybe synth boy and backing vocals could have vibed it up a bit ?

To be fair this show compares favourably with most reunion shows. It sounds good. It could have done with Neil White on rhythm guitar but if you just looked at Jarman and Peredur this was a perfectly good show and no criticism really of the sound quality.

 

Again Jarman should have gone for the killer hits, some of the more obscure reggae tracks do nothing really but get the crowd swaying, he needed them jumping. ‘Rocers’  of course was brilliant but it was a huge disappointment not to get ‘Ethiopia Newydd’.  I had tweeted earlier in the day that I would ask for my money back if Ethiopia was not in the set.

He finishes too soon with ‘Gwesty Cymru’ , the crowd want more but this is a 11pm curfew gig and fair play to the organisers they stick to their guns.If you don’t, you run the risk of no more gigs next year.

https://www.youtube.com/watch?v=gjCSuVbPpyg

I’d hung out all evening with Gwyn and Sion Maffia ( from Maffia Mr Huws and both have done a stint with Anhrefn). They have always been huge Jarman fans. Also with us was ‘The First Lady of Welsh Folk’, Sian James, looking radiant and full of enthusiasm for new projects. I once reviewed Sian as having more talent in her little finger than most bands have with four members  http://www.cerddcymru.com/land-of-song/sian-james

Final mention goes out to DJ Dyl Mei (the man with a laptop) who played a Beyonce v Rhedeg i Paris remix which got Sion Maffia totally confused – I kept saying to him “that’s your guitar riff, you should recognise the tune !!” Dyl Mei was in shades, asking for a pic for twitter ……

 

Final final mention goes to Gwyl Arall – quite simply Diolch yn Fawr – what a great little gig !

 

 

Monet in Llangefni !

I'm going to write a full review for 'Herald Gymraeg' on 31 July but as a taster here's a quick run down of the Launch Party for the David Meredith curated exhibition 'Golau ar y Gamlas' at Oriel Ynys Mon (19/07/2013).
And the title gives it all away, who would have thought that on a very hot summer's evening we are all gathered in what is the splendid and rather superb Oriel Ynys Mon to view works by Monet, Turner, Sickert and Canaletto as well as our homegrown stars Brangwyn and Kyffin (no one would recognise Williams), That's interesting - we always refer to JMW Turner as Turner and Frank as Brangwyn but Kyffin - well we are on first name terms with him ..... he is after all the star that shines brightly over Oriel Ynys Mon, along with Tunnicliffe and the Massey Sisters.

So here it is 'Plazzo Dario' (1908) by Claude Monet, on loan from the National Museum of Wales and here in Llangefni ........

My good friend, fellow traveller and Wales's finest living artist Iwan Gwyn Parry discusses the economic value of 'Culture'. We discuss the transformation of Newcastle from post-industrial town to buzzing cultural city probably because of two buildings - The Sage and the Baltic. Our conversation drifts to "we hope they get this, that they realise how important this is ....."
We do share a giggle - we are in Llangefni - and there's a Monet hanging on the wall ! Iwan never thought he'd see this ......... but we are now post - Llyn Cerrig Bach Exhibition - Oriel Ynys Mon does  (and can do) blockbusters.
We also discuss the presence of Kyffin, you can never compare / beat / improve - it's like the Bunnymen and Bill Drummond etc from Liverpool once described creating music in the City that gave birth to the Beatles.
I can't help feeling that this is unhealthy for future artists ?
Should The Young Welsh Artists hold two fingers in the air to Kyffin ? they may have to ........

Iwan shares the Norman Foster thing of looking the part for your profession. (Foster was once quoted as saying he was taught how to look like an architect) Iwan is resplendent in blue,

The evening is chaired by Derec Llwyd Morgan, in the 80s I was interviewed several times by Derec for S4C in my capacity as loud mouth Punk Rocker on the attack. He is a fine orator, very Eisteddfod, crystal clear but like his fellow guest speaker Jan Morris they read from notes, something I find very hard to follow. Morris's books are of course descriptive masterpieces but I prefer to read Jan in my own space rather than listen to her read in a public space.
Maybe it's my inability to concentrate - I detour and start thinking - this is the Everest connection ..... I like her huge necklace, I like the way she reads as if conversing but still drift ....

Derec Llwyd Morgan :

Jan Morris ;

But, despite my psycho-geographic tendencies to wander, I am aware that we are all in the 'presence of giants' - again Oriel Ynys Mon have given us A List entertainment here.

It is wonderful to wander through Bob Magma's flowing, Venetian, canal blue exhibition space. Mind you the real canals in Venice are a bit more dark shitty colour. For me Venice is always Julie Christie and Donald Sutherland, dirty sex and dirty water not £5 coffee's at St Mark's Place. (We went to the Biannale a while back and a YWA had a morse-code exhibition of flicking lightbulbs - brilliant and crap at the same time - that was also Venice I guess - surreal - almost like 'plucked from college' to the Biannale - I wanted to dump a load of slate in one of the tents and declare Snowdonia Independent again in the name of 'Art').

Frank Brangwyn's Caernarfon Castle in Gwynedd Museum is a must see, here we have 'St Mark's from the Lagoon' (1896) dark and reddish-orange, cluttered and full, just like Venice and not as sparse and pastel as Kyffin's pieces near by.

Turner's 'Juliet and her nurse' is an engraving, in B&W as opposed to the yellow/blue painting - but again Turner's dark, dark edge hits hard  - he really is the Gwyn Thomas of his day - dark and humorous - or maybe Gwyn Thomas's Rhondda is a Turner for the C20th. Nothing compares to Turner's 'Dolbadarn Castle' mind .........

Then we have a totally surreal moment, two folks sit down, quite by chance, on one of the benches, and I have to shout out "Don't move !" I have to get this photograph .......

I call this a "Gilbert & George Moment"

They are what my wife calls 'dudes', there were a few dudes there on the night, looking good, dressed to thrill, shirts making statements, shoes making statements. The absence of bright young things may have been a bit obvious but these days I feel far happier with older folk, they have the art of conversation, they know nothing of punk rock and I end up in a conversation with a charming lady who wants to start blogging, I promise to email her links on how to get started on 'Blogger'.

It's a full house, the drinks are all non-alcoholic (how cool and revolutionary is that ?)

I end up in a conversation with David Meredith the curator of the exhibition, PR guru, no strike that, PR LEGEND, he totally get's it, he even asks to look at the photo I have taken before approval to put the pic up on this blog. I like that. I like him.
He insists that I return, as he will do, several times to appreciate the exhibition, to soak it all in - I say "of course". I always return. I always spend time with things - be they records, archaeological sites or art - you have to spend the time to get the little things, the detail, the next day, new light (probably same light in a gallery) but you get the drift ..... each view is a different day, a different state of mind - you have to do the time - you have to put in the time ....

David Meredith :

Nest and Esther (Gwynedd Museum) ;

I woke up this morning buzzing ..... we had hung out in Llangefni, Rural Mon, on a hot summer's evening and done a Monet.

Is Welsh Culture Fucked .... or did we just fuck it up ?

This rant first appeared as a guest Blog on link2wales  http://link2wales.co.uk/2013/crudblog/blog-rhys-mwyn-is-welsh-culture-fucked/#more-15343
It's what I call 'Press Repeat' but every now and again that button get's pressed ...........

I’m going to leave it to the great, late Tony Wislon to start off the proceedings, ever the Situationist and brilliant Regionalist, Wilson also knew how to give a good quote :

“Punk enabled you to say ‘fuck you’, but somehow it couldn’t go any further. It was just a single, venomous one syllable, two-syllable phrase of anger. Sooner or later someone was going to want to say more than ”fuck you”. Someone was going to want to say ‘I’m fucked’. And it was Joy Division who were the first band to do that, to use the energy and simplicity of punk to express more complex emotions.”

See http://fuckyeahjoydivision.tumblr.com/

So indirectly it’s Wilson that has inspired this piece of rambling thoughts, a psycho-geographic wander through the overgrown hedgerows and muddy back country lanes to this signpost point today, the Welsh cultural landscape (although they claim it can only be done in the Urban Landscape, Mike Parker has proved otherwise in ‘Real Powys’)

Wilson and Joy Division do have a cultural link, this is not all abstract thoughts / ranting of a wandering scholar, for it was New Order who headlined the inaugaral No 6 Festival in Portmeirion was it not – from Manchester to Gwynedd in about 34 years.

The Post-Punk Revolution (1979-83)  of D.I. Y culture, fanzines and Record Labels of which Factory of course and neighbouring Zoo Records in Liverpool absolutely blazed the trail and not only entertained us in North Wales but informed us that we could indeed seize control, not so much of our own lives, but of our own culture.

Welsh Culture that complex mix of ‘Cymraeg’ which refers to the Language, and ‘Cymreig’ which refers to the place had, by my late teens, turned me off. Forgetting the clichés, which incidentally are pretty damned true, a generation of Welsh speakers had been left with what Gruff Rhys so accurately describes as the “Denim dinosaurs”. Punk had passed Wales by (mostly) and as we turned to the pages of The Face to read about Culture all we could do was wish for this in Welsh (yn Gymraeg).

This brings us back to Wilson, or Bill Drummond or even Geoff Travis at Rough Trade, it became possible by copying and learning from English Regionalism / Punk / Post-Punk Culture to re-invent Welsh Culture. This surely should be a subject for University debate and analysis – but they do not do this kind of thing in Welsh Universities do they ?

The fanzine became the antidote to Pobl y Cwm. Simplistic maybe, hugely ineffective for sure, but slowly but surely the underground gained momentum. D.I.Y gigs became more common than Welsh Gigs organised by the established promoters of the day. No radio play really, only on John Peel, no media coverage to speak of  – it did geniuinely grow from the ground up from the late 70’s to flourish in the mid – late 80s.

https://www.youtube.com/watch?v=Yo1texHwlo0

 

The Welsh Denim Dinosaurs had by this point given up on strumming guitars and had decided to jump on the S4C train (with good dollop of gravy added). None of these people had done more than go to Welsh Universities and played in poor Welsh bands but they now became Film Directors anyway or so they thought. I still to this day find this totally unbelievable, laughable and it is something that has never ceased to fill me with contempt  – and they wonder why viewing / listening figures are going down ? That has to be another psycho-geographic detour just to start dealing with all that stuff ……

The new Welsh bands of the late 80’s and 90’s morphed into the ‘Cool Cymru’ bands by the later 90’s and shook the World, everywhere really - excpept the Welsh Language World. True they by-passed the Denim Dinosaurs but end result was bi-lingualism which let’s face it meant the odd token song or album in Welsh. Welsh bands now sung in English and ever since Welsh Bands have been bi-lingual and largely non-political. Welsh people confuse Cymraeg and Cymreig.

http://www.culturecolony.com/videos?id=12042

 

Nothing changed, Can i Gymru continued and continues. The Denim Dinosaurs now claimed to have always liked “Ffa Coffi Pawb” but they still run the damned show, them or their offspring, but it’s the same cultural death sentence of average, narrow vision, amateur, un-inspired shite (mostly).

I was out with artist Iwan Gwyn Parry the other evening and we discussed the brilliant BBC 4 film ‘The Mountain that had to be Painted’ http://www.bbc.co.uk/programmes/b01173rm about Augustus John and James Dickson Innes who came up to paint Arenig in 1911. As far as I know this story has never been dealt with in Welsh. This is really my point, we are presented with too narrow a vision – what ever happened to ‘Popeth yn Gymraeg’ that was truly an inspirational concept…….. but it has been lost in translation ……

Whenever S4C are threatened with cuts, out come Cymdeithas yr Iaith to save ‘Achub S4C” but we never seem to ask the question, what exactly we are trying to save ? Surely, surely we now need to talk about a Welsh Content Provider – a multi-platform provider of Welsh Language content– the Age of the TV Channel is over – just like the age of Gwynfor Evans – it’s gone, redundant and as far as the youth are concerned – it’s another language. This argument also applies to BBC Radio Cymru, and most Welsh Language Media really …..

If we don’t expand the cultural horizons and increase choice in Welsh content then we will be fucked. It’s already apparent from Welsh Medium Schools that they successfully teach Welsh to the pupils but that they are increasingly disconnected form the Language as an everyday cultural medium.

Still the Denim Dinosaurs know best. Does this always have to be a Media argument. Well, the Media is highly influential. It’s Public Money. It’s their fucking job ! Blogging and You Tube are fine but it’s like the fanzines of the late 70’s why should there not be a radical democratization of Welsh Media ? The key is content, maybe viewer / audience  generated content.

It has to be a radical change – not about presenters and commissioning editors and facelifts – it needs a revolution which is in tune with my children who are 9 and 10 years old – they NEVER EVER watch S4C no matter how hard we try. It’s a full circle, my mother once tried to persuade me to watch a documentary on Edward H (before S4C) but I had already seen Debbie Harry on Top of the Pops, my life had already changed.

 

Recommended Reading :

Parker, M, 2011 ‘Real Powys’

Hauser, K, 2008 ‘Bloody Old Britain, O.G.S Crawford and the Archaeology of Modern Life’

Chamberlain, B,1987 ‘Tide-race’

Williams, J.L, 2008, ‘Michael X’

McIntosh, A, 2001 ‘Soil and Soul’

 

 

Gregynog Herald Gymraeg 17 Gorffennaf 2013.

JMW Turner ‘The Morning After The Storm’ (c1840-1845), Claude Monet ‘San Giorgio Maggiore’ (1908) ac wrth gwrs Renoir ‘La Parisienne’ neu’r Ladi Las, fel mae ambell un yn disgrifio’r neu gyfeirio at y llun. Wrth ymweld ac orielau celf yr Amgueddfa Genedlaethol yng Nghaerdydd, un peth sydd yn creu argraff yw faint o’r lluniau ‘eiconaidd’ yma sydd wedi eu gadael i’r Amgueddfa fel rhodd gan y chwaeorydd Davies.

            Bu rhaglen wych ar S4C yn ddiweddar gyda Ffion Hauge yn olrhain hanes Gwendoline (1882-1951) a Margaret (1884-1963) wyresau David Davies, Llandinam y gwr wnaeth ei ffortiwn drwy adeiladu porthladd y Barry a rheilffyrdd er mwyn allforio glo, fe wnaeth ffortiwn o’r pyllau glo yn ogystal.

            Bydd unrhywun sydd yn teithio ar hyd yr A470 yn gyfarwydd a chofeb David Davies yn Llandinam ac atgof doniol mewn ffordd sydd gennyf bob amser o’r hen David Davies gan fod rhywun wedi gosod ‘cone traffic’ am ei ben a hwnnw wedi ei adael yno am flynyddoedd yn ystod ein ieuenctyd yn Sir Drefaldwyn.

            Dychwelais i Gregynog i recordio rhaglen ‘Hawl i Holi’ gyda Dewi Llwyd. Roeddwn yn edrych ymlaen gan fod gweithio gyda Dewi bob amser yn hwyl ac yn bleser ond yn fwy byth na recordio ‘Hawl i Holi’ roeddwn wedi edrych ymlaen i dreulio ychydig o amser o amgylch Gregynog. Mae blynyddoedd ers mi fod yno a roeddwn am drio dilyn dipyn ar ol traed Gwendoline a Margaret, eistedd yn y gerddi, edrych ar adeiladwaith y ty ac anadlu awyr iach Maldwyn.

            Ond fel sydd o hyd yn digwydd yn y Byd prysur hwn, dyma alwad ffon gan Hefin Elis, cyn aelod o’r grwp Edward H wrthgwrs, a mae Hefin am i mi gyfrannu i raglen radio mae’n recordio ar hanes y grwp Edward H (i’w ddarlledu ar Radio Cymru Awst 1af).Digwydd bod yr un diwrnod roeddwn yn cloddio hefo Prifysgol Bangor i fyny ym Meillionydd ym Mhen Llyn ar safle ‘cylchfur dwbl’  Oes Efydd / Oes Haearn, felly roedd rhiad cyfarfod Hefin ar fy ffordd lawr am Sir Drefaldwyn, ym Mhenrhyndeudraeth i recordio, a dyma ddiwedd ar unrhyw obaith o gyrraedd Gregynog awr neu ddwy cyn dechrau recordio rhaglen Dewi Llwyd.

            Mae unrhyw gyfle i drafod Hanes Canu Pop Cymraeg yn bwysig ac yn un na fyddwn  yn ei fethu a doniol oedd cyfarfod a’r gyflwynwarig annwyl a hynod broffesiynnol Mari Lovgreen sydd yn dyfynu rhywbeth ddywedais yn y Faner ym 1985 mae “cancr y Cymry oedd y Steddfod a Edward H”. Efallai na fyddwn yn ei ddweud cweit mor haerllyg heddiw ond yn y bon, mae’r pwynt yn iawn, os ydym yn fodlon hefo cyn llied o amrywiaeth ac ystad o ddiwylliant mae hi yn ddu arnom.

            Nid beirniadaeth uniongyrchol o’r Steddfod nac Edward H (er mi oedd o ar y pryd) ond trio gwneud y pwynt fod angen Popeth yn Gymraeg, rhaid ymestyn ffiniau yn hytrach na’i cyfyngu nhw – rhaid cael mwy o amrywiaeth nid llai – ac efallai mae beirniadaeth o agweddau’r Cymry Cymraeg (culni diwylliannol) oedd hyn yn ei hanfod, neu rhywstredigaeth yn sicr, ein bod yn fodlon hefo “un grwp” neu “un prif ddigwyddiad”.

            Rhyfeddach byth oedd mae Hefin oedd yn recordio, a rhyfeddach byth mae’r person nesa yn y rhes i gael ei recordio oedd Dafydd Iwan. Rhaid chwerthin, achos wrth i mi gyrraedd Gregynog pwy oedd yn rhannu gofod a mi ar y panel ond neb llai nau Huw Jones “Dwr” sef Cadeirydd S4C. Chwerthais na fyddwn wedi dod a ‘ffelt-tip’ du hefo mi a chael y tri i arwyddo hen recordiau feinyl !

            Unwaith eto mae yna gwestiynau gan y gynulleidfa ynglyn a nifer gwrandawyr BBC Radio Cymru a sut i ddenu gwilwyr newydd at S4C ? Awgrymais fod angen i’r “sianeli” bellach fod yn darparu cynnwys yn hytrach na gweithredu fel sianeli neu gorsafeydd traddodiadol. Syniad hen ffasiwn yw “Sianel Deledu” ond mae’r angen am gynnwys Cymraeg yn bwysicach nac erioed. Dyma ni yn ol i’r dyfyniad yn y Faner ym 1985.

            Yr hyn sydd angen yw AMRYWIAETH a llawer mwy o honno, ar lwyfannau amrywiol a dim am y tro cyntaf dyma ofyn cwestiwn, oes unrhywun o gwbl yn gwrando ? Mae’r cwestiynau yma yn tin-droi, mewn pwll di-waloed o falu awyr. Yn fy rhywstredigaeth dyma ofyn pryd bu i Brif Weithredwr S4C, Ian Jones drydar ddwetha ? Dyma’r modd mae pobl mewn sefydliadau ayyb yn gallu “cysylltu” a’r gwrandawyr neu’r gynulleidfa yn uniongyrchol.

            Dyma ffordd mor hawdd ac effeithiol o “wrando” a chyfathrebu a’r werin bobl yn yr Oes Ddigidol, y tro olaf i Ian Jones drydar oedd 19 Tachwedd 2012. Ar y llaw arall gweler Marilyn Lewis, pennaeth CADW yn trydar ychydig oriau yn ol wrth i mi sgwennu’r golofn yma.

            Wyddoch chi beth, byddwn wedi gwenud unrhywbeth i osgoi’r drafodaeth yma, roedd Huw yn gampus iawn (fel chwaraewr criced) yn batio’r bel yn ol a finnau yn 51 oed yn gyrru adre ar ol y rhaglen yn teimlo fel y dyn ifanc yn ei ugeiniau oedd yn herio drwy golofnau’r Faner. Ychydig rhywsut sydd yn newid, a fel gyda agweddau o fewn y Byd Pop Cymraeg, sydd yn ymddangos fel petae wedi colli unrhyw weledigaeth na phwrpas gwelidyddol mae’n ofod y dymunaf gadw’n glir ohonno.

            Bellach mae’n rhaid ‘creu er mwyn chwalu’ , mae’n rhaid gwthio ffiniau’r Gymraeg wrth reswm ond byddai treulio oriau yn trafod Gwendoline a Margaret a chael gwerthfawrogi’ ‘The Morning After The Storm’ wedi bod yn llawer mwy pleserus na trafod yr un hen bethau (sydd yn amlwg yn poeni’r gynulleidfa) ond os yw’r cwestiwn yn cael ei ail adrodd mae’n awgrymu fod dim yn newid / neb yn gwrando ?

Herald Gymraeg 10 Gorffennaf 2013 Diwrnod Agored Bryn Celli Ddu

Clips You Tube :

Bryn yr Hen Bobl 
http://www.youtube.com/watch?v=JWByij3fsrc&feature=share&list=UUE-3hW4KPTe0Ce6-ePRX0Sw
Bryn Celli Ddu
https://www.youtube.com/watch?v=TQ2D-3eL7y4&feature=c4-overview&list=UUE-3hW4KPTe0Ce6-ePRX0Sw
Caer Leb
https://www.youtube.com/watch?v=WOOzjpyVajY&list=UUE-3hW4KPTe0Ce6-ePRX0Sw

Hirddydd Haf, yn ol y son, un o’r dyddiau pwysicaf yn y ‘Calendr Celtaidd’, sef diwrnod hiraf y flwyddyn a diwrnod a fathwyd yn ‘Alban Hefin’ gan yr ymryddawn Iolo Morganwg ar ddiwedd y ddeunawddfed ganrif. Cyn Iolo roedd y diwrnod yn cael ei adnabod fel Calan Ieuan Fedyddiwr ac yn cael ei chynnal ar 24 Mehefin gan y Cristnogion. Roedd yn arferiad gan y Cristnogion i “berchnogi” rhai o’r hen bethau Celtaidd yma ond wedyn i newid dyddiad er engraifft er mwyn eu hawlio fel gwyl neu ddigwyddiad Cristnogol.

            Dadl arall wrthgwrs yw pwy oedd y Celtiaid, a beth ydi ‘Celtaidd’ ? Un diffiniad heddiw, yw rhywun sydd yn byw lle siaredir Iaith Geltaidd ond yn hanesyddol rydym yn son go iawn am ddiwylliant celfyddydol, neu math o gelf, sydd yn dod o ardal La Tene, a Llyn Neuchatel yn benodol. yn y Swisdir. Yma yn y llyn cafwyd gwrthrychau tebyg iawn i’r hyn a ganfyddwyd yn Llyn Cerrig Bach ar Ynys Mon sef arfau rhyfel y “Celtiaid” sef y bobl Oes Haearn oddeutu 300 cyn Crist ymlaen.

            Os am ddarllen mwy am y damcaniaethau yma ynglyn a pwy, os o gwbl, oedd y Celtiaid darllenwch erthygl gan yr athro Raimund Karl “How Celtic Are The Welsh ?”  yn ‘A New History of Wales, Myths and Realities in Welsh History”  (Gomer 2011). Dydi popeth ddim mor amlwg hefo’r Celtiaid.

            Felly hefo Neuchatel a Llyn Cerrig Bach rydym yn son am wrthrychau pwysig a gwerthfawr, arfau rhan amla, sydd yn cael eu taflu i mewn i’r llyn sanctaidd, o bosib yn achos Llyn Cerrig Bach, os ydym am goelio Tacitus a Caesar, gan y Derwyddon, yr offeiriaid a’r athrawon Celtaidd. Efallai wir, neu pwy a wyr ond un peth sydd yn sicr mae’r gwrthrychau sydd yn cael eu hoffrymu yn Llyn Cerrig Bach yn dyddio i’r canrifoedd olaf cyn Crist, rhwng tua 200cyn Crist a 50 oed Crist.

            Sydd yn dod a ni yn daclus at Bryn Celli Ddu, y feddrod hynod ac unigriw honno ger Llanddaniel Fab ar Ynys Mon. Perthyn i’r cyfnod ‘Neolithig’ mae Bryn Celli Ddu, sef yr Oes Cerrig diweddar a chyfnod y ffermwyr neu’r amaethwyr cyntaf ar Ynysoedd Prydain. Rydym yn son fel arfer fod amaethyddiaeth yn cael ei gyflwyno i Ynysoedd Prydain o’r cyfandir oddeutu 400 cyn Crist ac yn lledaenu yn raddol, o bosib ar hyd yr afordir gorllewinol a hyd yn oed o Iwerddon gyntaf mewn rhai achosion (marc cwestiwn ond posibilrwydd).

            Yn ei bapur diweddar ‘Bryn Celli Ddu Passage Tomb, Anglesey : Alignment, Construction Date and Ritual’  (Proceedings of the Prehistoric Society,  2010) mae Steve Burrow yn awgrymu fod dyddiad adeiladu Bryn Celli Ddu yn y cyfnod 3074 – 2956 cyn Crist. Yr hyn sydd yn chwyldroadol am bapur Burrow yw ei fod yn cydnabod, ers y tro cyntaf ers ddechrau’r Ugeinfed Ganrif fod y cyntedd yn gorwedd ar linell codiad yr Haul ar hirddydd Haf.

            Crebwyllwyd hyn gyntaf gan Norman Lockyer (1906) a chafodd ei ddamcanaieth gefnogaeth gan yr hynafiaethydd Neil Baynes, ond erbyn i W.J Hemp gloddio yn Bryn Celli yn y dauddegau doedd dim som am ddamcaniaethau Lockyer i’w gweld yn unrhyw le. Roedd archaeolegwyr y dydd am ymbellhau o unryw son am linellau “ley-lines” rhag iddynt gael eu cyhuddo o fyw mewn byd ffantasi.

            Felly dyma ni dro ar fyd, Burrow yn cadarnahu fod yr Haul yn dod i mewn i’r siambr ar hyd y cyntedd am rai dyddiau o gwmpas 21ain Mehefin a mae hyd yn oed ffilm yn bodoli o’r digwyddiad yma, sydd nawr  i’w weld yn yr Amgueddfa Genedlaethol yng Nghaerdydd. Tro arall ar fyd, ac un sydd i’w groesawu, yw fod CADW eleni, wedi trefnu penwythnos o weithgareddau yn gysylltiedig a’r hirddydd Haf.

            Roeddwn yn gysylltiedig a rhai o’r gweithgareddau. Ar y Dydd Gwener roeddwn yn arwain taith gerdded 10 milltir o amgylch Henebion Neolithig Mon ar y cyd a’r storiwraig Fiona Collins mewn digwyddiad wedi ei drefnu gan Llenyddiaeth Cymru. Gan fod cymaint o waith cerdded ac angen bod am ein pethau penderfynais peidio codi gyda’r wawr ar fore’r 21ain. Byddwn wedi mwynhau gweld beth oedd gan y “Derwyddon”, sydd yn arfer rhyw ddefod yno yn flynyddol, i’w ddweud ond rhaid oedd meddwl am weddill y diwrnod.

            Er mawr siom, ni welais dderwydd drwy weddill y dydd a roeddwn yn edrych ymlaen i weld (cael dadl) sut mae beddrod a adeiladwyd oddeutu 3000 cyn Crist hefo unrhyw gysylltiad o gwbl a’r Celtiaid a oedd yn troedio Mon tua 300 cyn Crist. Mae mwy o amser rhwng adeiladu Bryn Celli Ddu a Llyn Cerrig Bach na sydd rhynthym ni heddiw a’r Derwyddon – felly oes yna gysylltiad o gwbl, dyna yw’r cwestiwn ?

            Felly ches i ddim cyfarfod a derwydd na dadlau hefo un chwaith, efallai gan eu bod wedi codi gyda’r wawr roedd taith ddeng milltir yn ormod iddynt. Da ni gyd yn heneiddio ! Ar y pnawn Sadwrn roedd ‘Diwrnod Agored’ yn Bryn Celli gyda dros 300 wedi ymweld a’r safle. Roedd hi fatha ffair, Steddfod fychan, Gwyl, roedd swn plant yn chwarae ac yn rowlio lawr y domen, roedd stondinau a crefftwyr yn ail greu arfau callestr a cerfluniau ar garreg fel sydd yn Barclodiad y Gawres. Bwrlwm.

            O gofio mae CADW  “yw’r mudiad Seisnig sydd ond yn gofalu am, a hyrwyddo Cestyll Edward 1af” (sic)  roeddwn wrth fy modd yn gweld pobl leol, Cymry Cymraeg ac ymwelwyr o dros y ffin ac ambell un o dramor yn mwynhau y diwrnod, yn ail feddianu’r safle, yn cael os nad hawlio perchnogaeth. Cofiwch roedd Bryn Celli Ddu yn cael ei adeiladu cyn unrhyw son am Gymru, Lloegr na Llanrwst ond mae’n allweddol i’n hanes ni fel cenedl – dyma feddrod yr amaethwyr cyntaf a mae’n perthyn i ni hyd heddiw.

'Salem Gartref' Herald Gymraeg 3 Gorffennaf

 

‘Salem’ Gartref, ac yn wir erbyn i chi ddarllen y golofn hon bydd llun eiconaidd Sidney Curnow Vosper (1866-1942) wedi dychwelyd “adref” i Amgueddfa Gwynedd ym Mangor lle bydd y llun yn cael ei arddangos hyd at y 12fed o Hydref. Felly digonedd o amser, cyfle i bawb gael mynd draw i weld y llun o Sian Owen. Ty’n-y-fawnog a’r olygfa fewnol o gapel Bedyddwyr, Cefncymerau ger Llanbedr, Ardudwy.

            Yn sicr dyma un o’r lluniau mawyaf “eiconaidd” Cymreig, neu yn sicr y llun sydd wedi ei fabwysiadu gennym ni Gymry Cymraeg ynde, yn fwy na unrhywbeth gan Gwen neu Augustus ac yn fwy na unrhywbeth gan yr artist sydd wedi ei ‘anghofio’ Christopher Williams. Pam felly, a’i’r cysylltiad crefyddol, y darlun yna o Gymreigtod pur cyn oes ddieflig y teledu lliw a’r We a chanu pop Eingl-Americanaidd ?

            Cartref parhaol ‘Salem’ wrthgwrs yw’r Lady Lever yn Port Sunlight, ac er mor amlwg yw’r lluniau cyn-Raffaelaidd yno, Salem mae’n debyg sydd yn hawlio (holl) sylw ni Gymry Cymraeg, bron ar draul rhyfeddodau Millais, Madox Brown a Holman Hunt. Fel soniais yn gynharach eleni yn yr Herald, llun Millais ‘Spring (Apple Blossoms) 1859 yw’r un sydd wedi fy nghyfareddu fwyaf eleni.

            Ond rwan, dwi ddim yn mynd i drafod ‘Salem’ ddim pellach yn y golofn hon achos ar yr 8fed o Orffennaf  yn Amgueddfa Gwynedd bydd yr artist o Fon, Iwan Gwyn Parry yn gwneud hynny, ac yn gwneud hynny yn llawer gwell na mi. Rwyf wedi adnabod Iwan ers blynyddoedd, ef sydd yn gyfrifol am fy addysgu am anturiaethau Augustus John a Innes yn “gorfod” peintio’r Arenig. Fe gyfrannod Iwan i’r ffilm hynod yna a ddangoswyd ar BBC 4, (welais i ddim byd tebyg ar S4C – sydd yn ddadl arall dros ehangu’r gorwelion ar sianel ddigidol dan ofal S4C – sef creu cynnwys Cymraeg yn lle poeni am syniad hen ffasiwn o “sianel” draddodiadol).

            Rhywbeth arall sydd yn nodweddiadol am Iwan yw ei fod yn “edrych fel artist”, mae hyn yn bwysig. Rwan, bu rhaglen ddogfen ddiweddar am y pensaer Norman Foster a cofiaf Foster yn son am ei gyfnod mewn prifysgol yn America lle gafodd ei addysgu sut i “wisgo fel pensaer” gan ei athro. Nid yn unig fod Foster yn gallu creu adeiladau eiconaidd fel y to gwydr yn y Gerddi Botaneg ger Caerfyrddin ond mae’n gwybod sut i wisgo fel pensaer. Pwysleisiaf eto, holl bwysig, a mae Iwan yn y traddodiad yna.

Un o fy nyfyniadau yn ystod fy nghyfnod yn y Byd Pop Cymraeg oedd fod rhai wrth steil gwallt da – rhywbeth dydi’r rhan fwyaf o grwpiau pop Cymraeg rioed di ddallt. Os ydych yn edrych yn “arferol” fe gewch eich hystyried yn “arferol” !

Mae rhai o’r dyfyniadau gorau am y Byd Celf yn dod gan yr artist Francis Bacon, un o’r rhai gorau yw “yn y tywyllwch bydd y lliwiau yn gytun”, un arall da iawn yw  “credaf mewn anhrefn gyda strwythyr”  ac yr un sydd o hyd wedi ei gynabod fel un o ddyfyniadau Bacon “mae’n rhaid chwalu er mwyn creu”.

Bellach dwi ddim mor siwr os mai Bacon ddywedodd hynny go iawn am chwalu er mwyn creu, yn sicr fe ddefnyddiwyd y dyfyniad yn aml gan yr arch-reolwr a’r tynnwr coes Malcolm McClaren a dwi’n siwr iddo ef gydnabod Bacon. Am flynyddoedd roedd hon yn fantra defnyddiol iawn – rhaid oedd chwalu (neu herio’r) Byd Cymraeg er mwyn creu y gofod i bobl gael mynegiant ac i gael creu.

Bellach gyda’r Byd Cymraeg o dan reolaeth y gwybodusion, y comisiynwyr, y darlledwyr, y trefnwyr, y trydarati Cymraeg a’r amryw sefydliadau mae rhywun yn teimlo fod angen creu er mwyn chwalu – chwalu eu rheolaeth ar bethau - dydi’r fath reolaeth ddim yn beth iach, mae’n arwain at grebachu’r hyn sydd yn bosib drwy gyfrwng y Gymraeg yn hytrach na gweld y cynydd fydda rhywun yn ei ddisgwyl yn yr oes ddigidol.

Os yw fy sylwadau yn corddi / gwylltio rhai awgrymaf yn garedig fod angen i ni edrych ar batrymau amlwg yn yr Ysgolion Cymraeg lle mae’r Gymraeg yn cael ei ddysgu yn llwyddiannus ond yn ymddangos yn llai perthnasol nac erioed ar y buarth neu mewn bywyd go iawn dydd i ddydd. Cytunais a Meri Huws yn ddiweddar yn datgan pwysigrwydd cyflogaeth, gwaith a’r economi yn hyn o beth a does dim cwestiwn bellach wrth i’r Byd Pop Cymraeg fod yn llai gwleidyddol nac erioed yn ei hanes fod gwerth canu pop Cymraeg wedi diriwio fel cyfrwng i ysbrydoli pobl ifanc i weld y Gymraeg fel rhywbeth “cwl”.

Francis Bacon arall, yr awdur o’r 16ganrif, oedd yn gyfrifol am y dyfyniadau yma “ni fyddaf byth yn hen, i mi hen yw 15 mlynedd hyn na fi” a beth am hon “mae arian fel gwrtaith, yn ddi-werth onibai ei fod yn cael ei ddosbarthu”, a Bacon wrthgwrs ddywedodd mae “gwybodaeth yw pwer”.

I ddychwelyd yn ol i Amgueddfa ar 8fed Gorffennaf, bydd trafodath yn cael ei chynnal dan gadairyddiaeth Dr Angharad Price, Uwch-ddarlithydd yn y Gymraeg ym Mhrifysgol Bangor, awdur dwy nofel, 'O, Tyn y Gorchudd' a 'Caersaint' a sydd ar fin cyhoeddi llyfr am hanes T.H. Parry-Williams yn yr Almaen a Pharis cyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Yn ymuno a Angharad ac Iwan Gwyn Parry  bydd Malan Wilkinson a Menna Machreth lle bydd y siaradwyr yn cyflwyno sgwrs 20 munud ar bwnc o’i dewis

 

Bydd Malan Wilkinson yn trafod  ‘Cyfryngau rhyngweithio - melltith neu fendith?’ a Menna yn trafod ayr angen am  ‘ddechrau 'Unthink Tank', fel sy'n digwydd mewn gwahanol lefydd ar draws y byd’. Bwriad y noson yw defnyddio’r achlysur, y llun eiconaidd yn dychwelyd i Gymru, fel cyfle i gael trafodaeth agored ac amrywiol, rhywbeth tebyg i beth sydd wedi cael ei wneud gan Ted sydd yn son am “syniadau sydd werth eu rhannu”.

Y ddadl efallai yw fod angen mwy o hyn yn y Gymraeg, ond wedyn bydd sgwrs Menna Machreth yn cyfeirio at yr union angen yma drwy drafod ‘Unthink Tank’. I ddyfynu Menna roedd hi am gyflwyno’r syniad “peidio a bod yn ddinasyddion sy'n derbyn, ond dinasyddion sy'n mynnu creu y cymunedau maen nhw eisiau byw ynddyn nhw”.

Edrychaf ymalen, bydd Iwan siwr o herio dipyn ar Vosper, mae Malan a Menna yn amlwg dyddiau yma fel Cymry Cymraeg sydd yn mynegi barn, fy ngobaith i yw bydd rhywun yn rhywle yn cofnodi’r sgyrsiau ar You Tube achos fydd y Chwyldro ddim ar y Teledu Gyfaill !

 

Bydd y noson yn cychwyn am 7-30pm yn Amgueddfa Gwynedd ar Nos Lun yr 8fed Gorffennaf. Does dim tal mynediad i’r noson.Am fanylion pellach gweler @ydauddeg ar Trydar.