'Femina Cymru' Herald Gymraeg 27 Mawrth 2013

Yn ystod fy ieuenctyd gwrthryfelgar syrthias mewn cariad gyda “rhamant” Wal Berlin a’r diwylliant yna a ysbrydolodd David Bowie, Iggy Pop a Brian Eno i gyfansoddi a recordio yn y ddinas honno, cefais fy ysbrydoli gan ddigwyddiadau’r Situationist Internationale ym Mharis yn ystod Mai 1968 a fel pawb arall yn y Byd Pop / Creadigol cefais fy hudoli gan y Factory, Warhol a’r Velvet Underground ac yn fwy felly gan fod John Cale, Cymro Cymraeg o’r Garnant, yn aelod o’r band.

            Ond yn raddol, wrth i mi heneiddio, trodd fy sylw at Gymru, ar ol y gwrthryfela dyma gyfnod o ail ystyried gwerthoedd a bellach y ddadl byddaf yn cyflwyno mor aml a phosib yw fod ganddom sefydliadau yma yng Ngogledd Cymru sydd cystal ac unrhyw oriel ym Manhattan neu Lundain. Byddaf yn eu rhestru wrth reswm, Oriel Ynys Mon, Amgueddfa ac Oriel Gwynedd, Oriel Mostyn (a llawer mwy)  a’r oriel benodol sydd o dan sylw yr wythnos hon, Plas Glyn y Weddw, Llanbedrog.

            Pythefnos yn ol mynychais agoriad arddangosfa ‘Femina Cymru’, ac ymhlith y da a’r drwg yn y gynulleidfa roedd fy nghyd-golofnydd Angharad Tomos. Am eiliad dyma deimlo ein bod wedi colli cyfle aruthrol na fydda’r ddwy Bethan yma hefyd i ni gael ail greu arbrawf Dinas Emrys a fod y pedwar ohonnom unwaith eto yn cyd drafod  yr un peth yn ein colofnau. Wrth ymlwybro o sgwrs i sgwrs o amgylch yr oriel cefais fy atgoffa pam mor fyw ac iach yw’r Byd Celf yng Nghymru o ran creadigrwydd, yr hyn sydd ar goll yw dim digon o bobl yn gweiddi am y peth, i ddefnyddio bathiad Seisnig, ddim digon o “heip”.

            Bob tro rwyf yn trafod unrhyw agwedd o ddiwylliant cyfoes Cymraeg a Chymreig rwyf bron yn ddi-eithriad yn awgrymu fod angen mwy o sylw, mwy o drafod, mwy o gynnwrf. Mae rheini sydd yn fodlon yn eu Byd Bach Saff yn gofyn pam ? Mae yna restr o bwyntiau, ond petae ni ond yn dadlau am werth economaidd yr holl beth …….

            Mae hon yn arddangosfa wahanol gan fod 5 artist yn rhan o’r peth, pedair yn dal i greu ac un bellach yn ei bedd. Diddorol yw trafod sut mae Elsi wedi cael ei dehongli a’i thrin gan y Byd Celf Cymreig a hithau yng nghsgod R.S, y bardd a’r rheithor a’i gwr. Mildred Elsi Eldridge felly yw “Mrs R S Thomas”, efallai, ond mae hi hefyd yn artist, neu efallai mae R.S oedd gwr yr artist Elsie Eldridge yn hytrach na hi yn wriag iddo fo ?

Y llun o fasged dal cimwch ar lan y mor oedd yn tynnu fy sylw, llun o’r enw  ‘Children and Lobster Pots’ – yn edrych fel rhyw olygfa o bennod Dr Who, arall fydol a’r lliwiau mor ysgafn, pastelaidd. Doeddwn ddim mor gyfarwydd a’i lluniau o gymeriadau ar gyfer llyfrau plant, rhyw Guto Gwningen Beatrix Potter-aidd, ond roeddwn wrth fy modd a’r lluniau anifeiliad wedyn mor fyw a rhai Tunnicliffe.

Ailwerthuso porslen Nantgarw drwy archwilio creadigol yw bwriad Lowri Davies a mae hi wedi creu llestri tseina. Dyna chi wahanol, mae’r tseina sydd “wedi’u nodweddu gan ymoleuedd, arwynebau lliw a darlunio bywiog” yn cynnig rhywbeth hollol wahanol i ni ymwelwyr celf ac eto atgoffir rhywun gan froliant Plas Glyn y y Weddw mae yma mae’r casgliad gorau o borslen Nantgarw tu allan i Gaerdydd ac Abertawe – felly addas a phriodol arddangos yma yng Nglyn y Weddw !

Rwyf yn gyfarwydd iawn a gwaith Luned Rhys Parri, y portreadau rhyfedd o fywyd a chymeriadau allan o bapur a deunydd cymysg. Mae’r “neiniau” yn haeddu bod mewn cartwn ar S4C ddywedwn i, dwi’n siwr bod modd animeiddio’r grwagedd yn y gwynt ar Faes Caernarfon a chreu dialog hynod ddifir ?

Artist arall rwy’n gyfarwydd iawn a’i gwaith yw Ann Catrin Evans. Mae unrhywun sydd yn mynychu Canolfan y Mileniwm yn cyffwrdd ei gwaith wrth iddynt agor y drysau ym Mae Caerdydd ond gwaith llawer llai a llawer mwy breygus sydd yma, wedi eu fframio, darnau bach o fetal, yn creu siapiau. Du a gwyn, mewn ystafell arwahan, mae yna naws bendant, y math o gelf fydda’n gweddu mewn ty cwpl hoyw neu rhyw B&B boutique. Hyfryd.

Enw newydd i mi oedd Niki Pilkington, gyda eu lluniau (inc neu bensil ?) o ferched, bron fel darluniau o gylchgroanau ffasiwn y 60au, y merched fel modelau, eiconau y stryd fawr, bron yn Mary Quant neu Twiggy, yn sicr ddim yn Kate Moss. Ond y tro yn y gynffon yw’r darnau o ysgrifen, y dywediadau a’r dyfyniadau o hwyangerddi,. Eto yn ol y broliant mae Niki “yn archwylio ei hetifeddiaeth a’i phlentyndod”.

Heb os mae yma bump artist hollol wahanol, ac eto pam lai ?, fel arddangosfa a fel profiad mae’r peth yn gweithio i mi. Diolch mawr i’r curadur am gynnwys Elsi, dyna chi artist sydd angen bod yma a hithau wrthgwrs a’r cysylltiad yna a Phen Llyn. Braf yw cael dysgu a gweld gwaith newydd a braf yw cael y cyfarwydd gan Luned ac Ann Catrin – cyfarwydd mewn ffordd dda, fel cysur fod rhai pethau yn dal yma, fod y broses yn parhau, fod yna ddilyniant a chysondeb.

Erbyn hyn mae’r amffitheatr newydd wedi ei chwblhau, mae yna lwybrau trwy’r coed a mae yma gaffi rhagorol. Anodd curo Plas Glyn y Weddw fel lleoliad pnawn Sul. Ond efallai yr hyn sydd yn bwysicach byth am Glyn y Weddw yw fod yma leoliad sydd yn cynnig profiad hollol Gymreig. Mae hyn mor wahanol a fedrith rhywle fod i’r Tate Modern neu’r White Cube  a dyna chi gryfder y lle, does dim osgoi ein bod mewn hen blasdy ar benrhyn Llyn.

 

                                                                                                                               

'Diwylliant Pop' Herald Gymraeg 20 Mawrth 2013

.

Felly yn achlysurol, a dim ond yn achlysurol cofiwch, mae yna rhyw fath o ddealltwriaeth y byddaf yn cyfrannu colofn yn trafod “diwylliant poblogaidd Cymraeg” a mawr obeithiaf bydd y darllenwyr sydd “ddim yn dallt y petha pop ’ma” yn dychwelyd i ddarllen yr wythnos nesa pan fydd fy holl sylw yn cael ei roi i Hanes Cymru a’i safleoedd hynod. Pawb yn hapus felly ……..

            Mae “diwylliant pop” wrthgwrs yn hollol wahanol beth i “ganu pop”, mae’r “diwylliant” yn cynnwys ffasiwn, celf, cylchgronau, cyfryngau, ffilm, technoleg, cynllunio ac argraffu,gwleidyddiaeth a chyd-destun cymdeithasol yn ogystal a’r elfen gerddorol. “Diwylliant Pop” yw’r hyn sydd dan sylw yr wythnos hon.

            Cwestiwn diddorol o ran hanes diwylliant Cymraeg yw pryd yn union dechreuwyd gyfeirio at “ganu poblogaidd Cymraeg” fel “canu pop Cymraeg” ? Tybiaf mae cenhedlaeth y 60au,Dafydd Iwan, Huw Jones a Meic Stevens oedd y cyntaf oedd yn wirioneddol “Pop”, poblogaidd yn amlwg, ond yn wahanol i artistiaid fel Hogia Llandegai a’r Wyddfa, oedd efallai o ran diffiniad, yn perthyn i rhywbeth cyn Pop yn yr ystyr Beatles, Rolling Stones a Bob Dylan dyweder.

            I’r Blew a’u record ‘Maes B’ mae’r diolch am roi genedigaeth i “Roc Cymraeg”, doedd yna ddim artistiaid roc arall felly doedd y Blew ddim yn rhan o’r “Byd Roc Cymraeg”, nhw oedd y Byd Roc Cymraeg ! Cyn y Blew doedd dim ond acwstig, fawr o ddryms ac yn sicr ddim twrw. I Edward H mae’r diolch am wneud canu roc Cymraeg yn boblogaidd ar raddfa torfol, yn sicr ymhlith y Cymry Cymraeg ac efallai o gyfnod Edward H ymlaen (70au hwyr) ac yn sicr yn ddiweddarach gyda chylchgronau fel Sgrech (ddechrau’r 80au) roedd pobl yn cyfeirio at hyn fel rhan o’r “Byd Pop Cymraeg”. Sgwni pwy ddefnyddiodd y term yma gyntaf ?

            I genhedlaeth yr 80au cynnar, grwpiau fel Y Cyrff, Datblygu, Tynal Tywyll, Y Sefydliad ayyb mae’r diolch am fathu’r gair “sin”, neu i fod yn fanwl gywir am greu’r term “Sin Danddaearol”. Am y tro cyntaf (ers y Blew) roedd artistiaid Cymraeg yn datgan eu arwahanrwydd o weddill y Byd Pop Cymraeg, o weddill “y sin” mewn ffordd drwy greu sin oedd drwy ddiffiniad yn danddaearol i weddill y Byd Pop Cymraeg. Heddiw mae “sin” yn ymddangos fel bathiad gwael Seisnig yntydi ?

            Rwyf yn eitha sicr mae Gorwel Roberts (aelod o’r grwp Bob Delyn) ac un o olygyddion y cylchgrawn ‘Sothach’ (90au cynnar) oedd yn gyfrifol am fathu’r term “Sin Roc Gymraeg” a Gorwel heb os a ddechreuodd alw hyn yn “SRG” bron yn gellweirus. Dwi ddim mor siwr faint sydd yn defnyddio’r term “SRG” bellach, ond byddaf yn clywed rhai o olygyddion Y Selar er engraifft yn cyfeirio at “y Sin” wrth drafod canu pop Cymraeg cyfoes.

            A dyma lle mae’r diffiniadau bellach yn llai amlwg. Mae unrhywun sydd yn cofio cyfnod llythyrau “Dear Nic” a’r Gymdeithas yn meddiannu’r Swyddfa Gymreig yn wythnosol yn cofio newyddiadurwyr, (ddylia fod wedi gwybod yn well), yn cyfeirio at y Swyddfa Gymreig fel y “Swyddfa Gymraeg” fel petae adeilad yn siarad yr Iaith. Yn ddiweddarach cafwyd dryswch llwyr rhwng grwpiau Cymreig (90au hwyr) fel y Manics a’r Stereophonics ac i raddau helaeth Catatonia a Super Furry’s gan alw’r Manics yn llawer rhy aml yn “grwp Cymraeg”.Mae’r dryswch yn waeth gyda’r Super Furry’s, grwp o siarawdyr Cymraeg, sydd wedi recordio albym Cymraeg ‘Mwng’ a sydd yn gyn aelodau o grwpiau Cymraeg fel Ffa Coffi Pawb a U Thant.

            Cwestiwn diddorol felly yw pa ganran o repertoire artist sydd angen bod yn yr Iaith Gymraeg i’r grwp fod yn grwp Cymraeg yn hytrach na grwp Cymreig. Wrth reswm mae pob grwp o Gymru yn grwp Cymreig. Efallai bod angen diffiniad newydd – sef “grwpiau Cymraeg dwy-ieithog” ar gyfer rheini sydd yn canu “ambell gan yn English chware teg” – atgoffa rhywun o gan Dafydd Iwan yntydi – hynny yw y neges nid dwy-ieithrwydd.(rwyf yn gorfod bod yn fwy gofalus dyddiau yma, mae sgwennu 1,2,3 yn golygu cael eich cyhuddo o ddweud 4,5,6 yn y “Byd Cymraeg”)

            Fe ysgrifennais erthygl ar gyfer Blog link2wales yn ddiweddar yn Saesneg (er mwyn cyrraedd y “sin di-Gymraeg” ???) yn trio rhoi rhyw fraslun o hanes canu pop yn yr Iaith Gymraeg gan ddechrau yn amlwg gyda’r Blew a gan drio trafod yn wrthrychol (anodd os nad amhosib) y sefyllfa braidd yn od sydd yn codi heddiw lle mae trefnwyr nosweithiau fel ‘Noson 4 a 6’ yng Nghaernarfon yn trefnu nosweithiau Cymraeg ac artistiaid Cymraeg wedyn yn canu  caneuon yn y Saesneg i gynulleidfa sydd bron yn 100% Gymry Cymraeg.

            Hyd yn oed fwy chwerthinllyd / od / trist / dweud rhywbeth am wleidyddiaeth y peth, oedd y ffaith fod Cymdeithas yr Iaith yn gorfod gofyn i artistiaid Cymraeg arwyddo cytundeb i beidio canu yn y Saesneg mewn nosweithiau Cymraeg. Dwi ddim yn siwr os yw hyn dal yn digwydd – dwi’n siwr bydd rhywun yn fy rhoi yn fy lle !

            Fe gafwyd ymateb da iawn i’r Blog ar link2wales gyda dros 500 bellach wedi ei ddarllen. Neb yn gwylltio (rhyfedd) ond wedyn neb yn dweud rhyw lawer chwaith …… Y peth mwyaf doniol am fod yn golofnydd y dyddiau yma yw fod yr hen yn cytuno a’r ifanc yn cael eu gwylltio – dyna chi newid o gyfrannu colofnau i’r Faner yn yr 80au. I raddau rydym mewn oes llai “gwleidyddol”  a chydig iawn sydd yn gyfarwydd bellach a’r dylanwadu fel petae, colofnwyr fel Parsons, Burchill, Morley a Savage.

Mae’r math o wleidyddiaeth dyfais fyny yn ei blith, gwrth-hiliaeth, hawliau anifeiliaid, hawliau i bobl hoyw,yn ymddangos ar adegau yn anacronistaidd wrth i bobl droi i’r dde, wrth i UKip ennill tir, wrth i bawb ofni fod holl boblogaeth Bwlgaria ar eu ffordd yma. Yn nyddiau’r Faner byddwn wedi gofyn “Lle mae’r Billy Bragg Cymraeg (heblaw Steve Eaves) ?”

            Rwyf wedi son sawl gwaith yn y golofn hon fod Hanes Canu Pop Cymraeg, y daith o’r Blew hyd at Y Candelas (fy hoff gan ar y funud yw Symud Ymlaen)  yn haeddu sylw mwy difrifol,yn sicr yn y maes Addysg Uwch. Dyma Ddiwylliant Pop unigryw sydd bob amser ar yr ymlon a weithiau yn cael llwyfan neu “token Welsh band” chware teg ond rhywsut  byth ar y prif lwyfan.

            Ac i orffen ar nodyn positif, dyma roi croeso i ‘Pethe’ yn ol ar sgrin S4C, rhaglen sydd yn profi nad oes dim o’i le a sylwedd a fod modd trafod diwylliant gyda aeddfedrwydd a fod Lisa Gwilym yn cymeryd ei lle yn hollol haeddianol fel y gyflwynwraig mwyaf “hip” sydd ganddom yng Nghymru er gwaetha cwtogi ei horiau ar Radio Cymru. Oes yna air Cymraeg am “hip” ?

Archaeoleg a'r Gymraeg Herald Gymraeg 13 Mawrth 2013

 

Does ’na ddim byd fel yr Iaith Gymraeg i ysgogi trafodaeth ac yn sicr dyna oedd fy mhrofiad pnawn Sadwrn dwetha wrth eistedd yn ystafell gyfarfod Amgueddfa Wresam. Cyfarfod Cyngor Archaeoleg Brydeinig Cymru oedd wedi dod a llond llaw o bobl at eu gilydd, efallai fod y tywydd rhy braf i bobl ddod i gyfarfod dan do, efallai fod rhai wedi mynd i weld Wrecsam yn chwarae peldroed ar y Cae Ras, beth bynnag oedd y rheswm, nifer fach ohonnom oedd yno ond argaian dan fe gafwyd pnawn o drafod.

            Trefn y prynhawn oedd fod nifer o bobl ifanc yn adrodd eu profiadau o dreulio blwyddyn mewn cynllun hyffordi o fewn y gweithle drwy gynllun y CBA, sef y cynllun Archaeoleg yn y Gymuned. Un o’r papurau mwyaf diddorol ac yn sicr yr un ysgogodd y drafodaeth oedd papur Tegid Williams ar y berthynas rhwng yr Iaith Gymraeg a’r Byd Archaeolegol Cymreig.

            Nid peth hawdd yw siarad yn gyhoeddus o flaen cynulleidfa o “arbenigwyr” ac “archaeolegwyr proffesiynol” ond fe siaradodd Tegid yn glir a gyda chryn awdurdod gan amlinellu i bob pwrpas y diffygion sylweddol sydd yn bodoli o ran yr Iaith Gymraeg o fewn y maes. Yr hyn oedd yn ddiddorol oedd fod yr ystafell mor gefnogol i’r hyn roedd Tegid yn ei fynegi. Wedyn fe aeth yn drafodaeth agored …………….

            Chefais i ddim yr awgrym lleiaf  o unrhyw agwedd gwrth-Gymraeg, roedd pawb yn ystyried sylwadau Tegid yn ofalus, yn wir y drafodaeth oedd sut mae modd symud pethau ymlaen a buan iawn daeth yr amser i ddod ar cyfarfod i ben, roedd angen cloi yr Amgueddfa er mwyn i’r staff gael mynd adre (chware teg iddynt) ond yn sicr byddai’r drafodaeth wedi gallu parhau am awr neu ddwy arall yn hawdd.

            Un peth a godwyd, a roedd hyn yn ofnadwy o ddiddorol, oedd y cynnig fod “Hanes Cymru” yn “draddodiadol” neu yn “hanesyddol” (rwyf yn troedio yn ofalus yn fan hyn) wedi rhoi gormod o bwyslais ar bobl a diwylliant yn hytrach nac ar y traddodiad ar diwylliant materol a gwrthrychol. Hynny yw fod beirdd a chantorion rhywsut yn fwy Cymreig ac yn fwy perthnasol na adeiladau neu gwrthrychau cyn-hanesyddol ? Felly dydi’r Cymry Cymraeg ddim yn uniaethu mor hawdd ac archaeoleg – mae well ganddynt Waldo !

            Wrthgwrs dydi pethau ddim mor syml a hynny. Ond rhaid gofyn cwestiwn amlwg, er engraifft, pam fod cyn llied o Gymry Cymraeg i weld yn cymeryd rhan mewn gweithgareddau dyweder gan gyrff fel CADW neu’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ? Ydi’r Cymry Cymraeg yn cysylltu’r cyrff yma ac adeiladau Sesisnig, adeiladau’r gormeswyr, boed hynny yn Gastell Caernarfon neu Gastell Penrhyn ?

             Codwyd y cwestiwn os oedd cymdeithasau fel Grwp Talwrn ar Ynys Mon, cymdeithas archaeolegol, yn rhai lle roedd y Gymraeg yn flaenllaw neu ddim, a phwysleisiaf, nid mewn unrhyw ffordd feirniadol. Ydi’r Cymry Cymraeg rhywsut “ofn” ymuno yn y Byd Mawr ac yn cadw at y Gymdeithas Capel neu’r Gymdeithas Hanes Lleol, yn saff felly yn y Byd Bach Cymraeg ?

            Unwaith eto, doedd yna neb yn beirniadu’r Gymdeithas Capel na’r Gymdeithas Hanes Lleol,  yn wir mae yna gyfraniad pwysig ac allweddol yn cael ei wneud gan yr holl gymdeithasau Cymraeg sydd yn cyfarfod yn rheolaidd hyd a lled y wlad. Y cwestiwn mewn ffordd yw sut mae “Cymreigio” y cymdeithasau a’r sefydliadau eraill ac yn  wir yr Ymddiriedolaethau Archaeolegol yng Nghymru ?

            Yr hyn yr oeddwn yn ei weld yn y cyfarfod oedd fod angen i’r Gymraeg ymestyn allan i’r llefydd llai Cymraeg, i unrhyw dwll a chornel sydd yn cael ei dywyllu gan y Saesneg yn unig neu yn cael ei dywyllu gan ddiffyg Cymraeg neu ddim digon o Gymraeg. Dydi hynny ddim ar draul yr hyn sydd yn bodoli yn y Byd Cymraeg, a hynny yn bodoli yn gadarn iawn, ond mae hyn yn awgrymu mae’r gwaith yn y dyfodol yw sicrhau nad oes ynysoedd Seisnig yn gallu bodoli yng Nghymru.

            Wrth son am (ac os am herio a newid) yr ynysoedd Seisnig, neu cymunedau o fewn cymunedau lle mae is-gymuned Seisnig felly yn ffurfio ac yn bodoli o fewn y Gymru Cymraeg, o fewn ffiniau Cymru neu o fewn sefydliadau Cymreig mae’n rhaid i ni felly fel Cymry Cymraeg sicrhau fod hyn ddim yn digwydd.

            Rhaid rhywstro’r ynysoedd Seisnig rhag bodoli, nid drwy orfodaeth, nid drwy gasineb gwrth-Seisnig ond drwy genhadu gwerth yr Iaith Gymraeg, drwy ddarbwyllo ac yn amlwg drwy goroesawu. Mae’r awydd yna, mae’r ymwybyddiaeth o werth y Gymraeg yn cynyddu. Sut fedrw’chi werthfawrogi Hanes ac Archaeoleg Cymru heb werthfawrogi’r Iaith Gymraeg ? Amlwg. Credaf fod pobl yn barod i groesi’r bont.

            Does dim angen myfyrwyr yn eistedd ar y bont bellach, mae angen i ni Gymry Cymraeg arwain y ffordd dros y bont. Mae’r oes yn newid er gwaetha’r argyfwng a greuwydd ymhlith y tryderati Cymraeg yn dilyn canlyniadau’r Cyfrifiad. Rhaid i ni newid agwedd, nid “gwarchae” yw hi bellach, i ddefnyddio cymhariaeth hanesyddol, ond yn hytrach mae angen meddwl mwy fel Howell Harris a Daniel Rowlands os mynwch, llai o Glyndwr a Llywelyn a’r gwarchae di-ddiwedd a mwy o genhadu a hyder.

            Does dim byd gwell na thrafodaeth am yr Iaith Gymraeg ond pwy fydda wedi meddwl fod Archaeoleg a Hanes Cymru yn gallu bod mor wleidyddol. Gwych ac i’r gad newydd a ni. Beth bynnag gyflawnwyd drwy’r hen ddulliau (di-drais) credaf fod cyfle mawr yn y blynyddoedd sydd i ddod i ymestyn dylanwad y Gymraeg drwy weithredu yn genhadol, mae yn awydd a chefnogaeth allan yna ymhlith y Saeson mwyaf rhonc ac annisgwyl (digon o rheini yn y maes archaeoleg).

            Y pregeth felly yw llai o Glyndwr a mwy o Howell Harris. Llai o son am warchae a mwy o genhadu.

 

Notes on Welsh Culture ‘Can i Gymru’ S4C 1st March 2013 review

 

My views on ‘Can i Gymru’ are well known, I must have written highly critical pieces for my Welsh Language column in Yr Hearld Gymraeg several times over the years and I have certainly contributed to debates on BBC Radio Cymru’s Taro Post at least twice on this very subject. The challenge here is to try and review the programme in a balanced and un-biased way. I will fail.

First up ar ‘Hud’ formely Creision Hud  from Caernarfon. I once organised a gig for them in Bar Medi in Caernarfon when they were definitely under age and definitely known as Creision Hud and it was one of those gigs where giving a local school band the support would ensure an audience. Unfortunately for all of us, they were promptly thrown out by the manager for fear of losing his licence, we lost 99% of our audience and we ended up with about two people listening to whoever it was that was sharing the bill that night.

So they are now going to have two reasons to cross me off their Christmas card list. As ‘Can i Gymru’ goes, it must be admitted that this is an improvement, they are young, reasonably well dressed, cool even compared to the usual Can i Gymru menu of overweight balding  teachers who have decided they want to be Elton and on second hearing “Bywyd Sydun” is certainly a grower.

The performance however is lacklustre, the idea of getting the kid from Swnami to guest on vocals makes no real impact or difference, nice gesture and all that, a bit of unity in the scene but for dissapointingly, an “indie” band, it’s probably Hud that give the weakest performance of the night. It’s pleasant enough, non-threatening enough but then they had just claimed in their interview that they wanted to shake things up a bit.

I guess for your standard S4C audience who don’t really do Pop Music, this is probably very hip and young. I wanted more from this band ……. more energy and better vocal performances. Siomedig as we say, not bad just a bit siomedig.

The programme is hosted by former winner Elin Fflur, she is very glam, very good on telly, obviously her career was given a huge boost by winning the competition back in 2002 I believe. She is the ideal host because she has absolutely no bias and smiles a lot despite the absurdity of the competition which is not a view she would share with myself of course. Dafydd Du on the other hand looks a bit out of place, he has no real involvement with Pop music beyond presenting the Radio Cymru Breakfast Show, why is he here – I suspect a question which he must have asked himself. Told you I would fail.

 

Next up is Catrin Herbert, she’s very young and very bubbly and has written a song “Ein Tir na nog ein hunnan” about first love or the first crush. Her enthusiasm shines, she is a proper singer songwriter, in the traditional sense. She reminds me very much of a young Amy Wadge. This is by far the best crafted song in the whole competition, if any song could be produced properly and turned into a “hit” this is the one. It jangles along brilliantly but needs tightening up, as I watch I want to call one of my many producer friends and tell them to come and re-record this track.

Herbert looks the part, she’s got her lucky Cowboy Boots and a floral dress in a Maria Mackee style – I liked this, she’s young enough for the potential to develop and she obviously realises that tune and catchy are the songwriters best tools.

Lisa Gwilym, DJ and presenter is on the panel of judges. Gwilym is a rare thing in the Welsh Language Cultural World, she is effortlessly cool, she just looks sooo good on telly and she is the only one on the whole programme who talks with any real authority and knowledge of pop culture. Lisa is a true pro, an irony not lost given the fact that BBC Radio Cymru actually cut her programme down to one night a week last year.

Gwilym is our very own Janice Long or Annie Nightingale, you do believe her, in a better world Lisa would probably have the Breakfast Show or the Drivetime show on BBC Radio Cymru. I have long given up any hope that the commissioning editors have any measure of, or idea of what constitutes real talent, they really should get out more.

Gwilym’s co-judge is a bloke who writes for Y Selar magazine, I missed his name. He has no authority whatsoever and even less to contribute to the programme. Who is this guy, why is he here ? Answer Y Selar have obviously done a deal with S4C as some of their award winners are also featured on Can i Gymru. Failed again.

 

Next up are “the geeks” or they should have called themselves that. They are animation makers form Manchester, how radical for Can i Gymru. I instantly like the bloke from Prestatyn because again for primtime S4C this is cutting edge, Prestatyn does not get much more non-Cymraeg and it’s great that someone from Prestatyn is involved in a Welsh Language act. You know maybe this will inspire him to make sure his kids learn Welsh when the time comes ….

The song is performed by Dyfrig Topper, a man of immense talent, former front person of the legendary Topper but a man also not averse to prostituting himself in competitions like this. I remain a huge Topper fan. I remain unconvinced why Dyfrig is here. He has presence for sure. What we really need from him is a new Topper album.

The whistling bit is really annoying. The song builds up. This is interesting. They geeks are right – Dyfrig is a good choice to sing. I take it back (failed again) he is not a prostitute. (remember that song by the Pop Group after all “We are all prostitutes” on Y Records – check it out).

This one is a grower. It’s not a standard pop song, it’s more like a soundtrack. It can’t possibly win but good on ‘em. They should write soundtracks – get a new soundtrack for Pobl y Cwm for God’s sake ? Give em a job ! Dyfrig looks like a cross between David Beckham and Gary Barlow I conclude.

The other judges are former winner Gai Toms and Yr Ods frontman Griff Lynch. I like “Cofia fi yn yr ysgol” by Ods – one of the best tunes on the Welsh Scene of recent years. Griff is intelligent and obvioulsly a good pundit. He has authority but is also very diplomatic, maybe he is a nice bloke, but none of these judges are challenging the acts at all so far ……. Things could be livened up with a loose cannon, if there is one out there.

S4C have decided to broadcast twitter feeds during the programme just to show they have embraced the Digital Age. Some of the comments are far more interesting than those of the judges.

I’m still watching. I am truly surprised. The Welsh Language “trydarati” had been tweeting that Can i Cymru would be better this year. Well obviously being worse is impossible but I do think that ditching the Elton clones seem’s to be working.

Alun Tan Lan is our next competitor with “Breuddwydion Ceffylau Gwyn”. Now Alun is well known as a member of Y Niwl, our very own Welsh Language instrumentalists, darlings of the press, the trydarati and your Andy Votel born-again- Welsh types. The guitar jingles, the chorus is catchy but Tan Lan should have grabbed Dyfrig Topper and asked him to remain on stage and sing the song. This is why Y Niwl are instrumentalists, Alun is not a vocalist.

The tune however is really really good, in fact it’s very Lightning Seeds and Broudie is another great songwriter who can’t sing. This could be a winner, and along with Herbert’s track it’s easily one of the best crafted songs in this year’s competition. The only bit I didn’t like was the Niwl style guitar solo – again given the right production and a decent singer this is a total total hit. Alun is another competitor with past Can i Gymru history, again all a bit strange why they want to take part in something like this. (here we go Failed again).

Next up is certainly the most unusual song and the most unusual performer  in the competition. “Aur ac Arian” by El Parisa. She has the vocal strengths of someone like Duffy,  this is well radical for Can i Gymru, she is a performer for sure but it’s also obvious that this is raw talent and I would have probably suggested a year or two of gigging and a lot more writing before you jump into something like this. You sense that there may well be something here but this is unfocused and a case of on the telly far too soon.

You can see that S4C have gone for the more interesting stuff, I would rather watch this act than the Elton piano bashers of yesteryear. Lisa Gwilym calls this “pop budur”, true. It’s raw, it may be real talent even  but this is definitely a case of watch this space – they will not win. They will have to work hard and stick at it.

Elin Fflur contributes to the debate at this point. Let’s be honest El Parisa is not that radical compared to Florence or Bats for Lashes but this is S4C were looking at here, a few years behind the fashion and times. Interesting for sure. The stuff about mastering in New York or whatever is just irrelevant – that means nothing at all.

 

Now there are three types of comedians. Firstly ones that are funny. Scondly ones that are not. And thirdly the ones that are “taking the piss”. The next act are in the latter category. Despite this they probably come up with the best song title of the competition “Mynd i Gorwen gyda Alice” but it’s a real shame that they genuinely do seem to be taking the piss. This is the weakest effort, at best a poor man’s blues jam with a piss poor Elvis impressionist. This is the worst of pub rock. This is time to get out, find another pub, drink up and get out fast ……

Fuck me – they win the competition ! Told you I would fail at this game. This programme was actually saved by the other competitors and at the final hurdle Elvis and the Piss Takers win. God help us - we will have to suffer this song on BBC Radio Cymru for years to come. The problem with joke bands is that they may be funny first time (not), they will certainly not be funny the second time and by the third spin you will want to punch these guys.

Someone once reviewed an album by my band Anhrefn as “total and utter shit” in Select magazine – what a great quote to re-use, This is shit, total shit and utter shit. I was willing to give this a go, I tried hard to be objective but we did not fight in the punk wars for this that’s for sure !

I would add that Catrin Herbert will probably have a career , she was the real song writing talent this year and as is always the case the winners always  end up on the dole before the runners up.

You can watch the programme on  CLIC / S4C http://s4ci.com/clic/e_level2.shtml?programme_id=510928094

 

 

 

 

 

Abaty Cwm Hir Herald Gymraeg 6 Mawrth 2013.

 

Rwyf yn sefyll ger carreg goffa Llywelyn ap Gruffydd, Llywelyn Ein Llyw Olaf, Tywysog olaf Cymru. Nid carreg fedd yw hon ond cofeb ddiweddar, synnw’n i ddim mae cofeb gan fudiad Cofiwn yw hon ond fyddwn i ddim yn taeru. Mae oel traed a mwd dros y garreg ac anodd yw darllen yr ysgrifen arni heb olchi chydig o’r baw i ffwrdd hefo fy llaw, “Llywelyn ap Gruffydd Tywysog Cymru” syml ond effeithiol.

            Yn ol y son, un cyfeiriad hanesyddol sydd yna fod Llywelyn wedi ei gladdu yma ar ol iddo gael ei ladd ger Cilmeri ym mis Rhagfyr 1282. Mae son hefyd i ben Llywelyn gael ei arddangos yn Llundain felly hyd yn oed petae corff Llywelyn yma go iawn mae yna gwestiwn da os yw ei gorff yn gyfan ?

            Sgwni faint o bobl fydda’n gwybod lle rwyf yn sefyll ? Rwyf mewn lle di-arffordd, mewn dyffryn cudd a rhaid cyfaddef, corff yma neu ddim, dyma chi le braf i gael eich claddu. Dim ond swn y Byd sydd yma, does dim swn ceir na thref, dim ond defaid, brain ac ambell dractor (ond dydi hynny yn amharu dim ar y “tawelwch”).

            Doeddwn ddim am fod yn sinigaidd, doeddwn ddim am fynu fod archeolegwyr yn cloddio am Llywelyn fel y gwnaethant am Rhisiart III, roeddwn yn hollol fodlon fod y gofeb yn ddigon. Pa ots lle mae gweddillion Llywelyn mewn gwirionedd, mae’r cnawd wedi hen fynd a dim ond esgyrn fydda ar ol cyn belled a fod y pridd ddim rhy asidig.

            Be sy’n bwysig yw’r gofeb, lle i gael cofio amdano, lle i gael meddwl am hanes cythryblus Cymru yng nghyfnod y Tywysogion a’r hyn sydd yn digwydd wedyn. Wel, mae ganddom Edward 1af a’i gestyll, Edward II (hoyw a dim fel ei dad) yn Dywysog Cymru sydd yn arwain yn uniongyrchol at draddodiad doniol ac afreal Edward VIII a Siarl Windsor. Beth bynnag yw safbwynt rhywun mae’n anodd diystyrru arwyddocad a chanlyniadau 1282 yntydi ?

            Un o’r pethau sydd wedi fy niddori erioed o ran gwleidyddiaeth y peth, yw sut mae’r Cymry (gwerinaethwyr o fri) mor gefnogol, neu mae’n ymddangos felly, i’r Tywysogion, sef Uchelwyr, a sut mae hi mor anodd i ddatgysylltu Cenedlaetholdeb o unrhyw ystyriaeth ac astudiaeth o gyfraniad Llywelyn (Fawr ac Olaf) ac yn fwy felly yn achos Glyndwr wrthgwrs. Hynny yw, mae rhain i gyd yn “arwyr cenedlaethol”, does dim dadl. Dwi’n cofio son hefo canwr pop Cymraeg enwog am hyn rhyw dro ar ateb gefais yw fod “yr Alban hefo Robert The Bruce a William Wallace, da ni angen arwyr Cymreig”.

            Y joc sydd gennyf o hyd yw “beth yw’r safbwynt marcsaidd am Glyndwr” neu “beth fyddai barn Aneurin Bevan am Glyndwr ?” Efallai fy mod yn sinigaidd, neu fy mod yn ormod o gomiwnydd / anarchydd / rebel ond dwi wrth fy modd hefo hanes y cymeriadau yma, rwyf wrth fy modd yn rhoi fy llaw ar gerrig sydd wedi eu codi gan Llywelyn Fawr (ei weithly hynny yw) ond dwi ddim am un eiliad ym eu hystyried yn “arwyr”. Rwyf wedi dat-gysylltu o hynny.

            Rwyf yn ystyried ers blynyddoedd mynychu y digwyddiad yng Nghilmeri, i weld beth sy’n digwydd, ond eto byddai rhaid mynychu fel sylwedydd gwrthrychol, fyddwn i ddim yno fel “cenedlaetholwr” yn sicr, a fyddw ni ddim yn rhoi fy llaw i fyny yn yr awyr. Ond mae’r digwyddiadau yma yn ddiddorol os nad phwysig – dyma gysylltu a’n hanes – rhaid fod hynny yn beth da onibai fod pawb yn mwydro a chreu “myth” di-sylwedd a chamarweiniol ?

            Erbyn i’r golofn yma gael ei chyhoeddi bydd Dydd Gwyl Ddewi wedi bod a bydd “ffars” flynyddol Can i Gymry wedi cael y prif lwyfan ar Calon y Genedl gan barhau y “myth” fod rhyw arwyddocad a phwrpas i ennill y gystadleuaeth a throedio llwyfan pren sigledig yr Wyl Ban-Geltaidd. Wrth ddychmygu sut i ddyfeisio cwis tafarn lle gallwn sicrhau fod neb yn gallu ateb y cwestiwn beth am hyn “Pwy ennillodd Can i Gymru yn 2005 ?”. Yr ateb wrthgwrs yw “pwy sydd hyd yn oed yn malio ?”

            Yn ol y “trydarati” Cymraeg sef y bobl sydd yn gwybod beth yw beth yn y Byd Diwylliannol Cymraeg, mi fydd y gystadleuaeth yn “well” ac yn fwy “perthnasol” eleni ond wedyn pam cystadlu yn y lle cyntaf ? Fedrai ddim rhag weld y dyfodol wrthreswm ond dwi’n gwybod rwan beth fyddaf DDIM yn ei wneud ar Fawrth 1af !!!!

            Ffars arall Gwyl Ddewi-aidd fydd Noson Wobrwyo y cylchgrawn Selar, cylchgrawn rhad ac am ddim sydd yn amhosib i gael hyd iddo – arian cyhoeddus wrth gwrs ac i ba effaith ? Ar adeg pan fod Carwyn Jones yn son fod ei blant yn siarad Saesneg gyda’u ffrindiau ar fuarth yr ysgol Gymraeg onid gwell fyddai i Calon y Genedl a Selar fod wedi trefnu clomp o noson yn Nhreorci neu Shotton gyda llwythi o grwpiau Cymraeg a Chymreig a dwy-ieithog ac ella James o’r Manics a Cerys yno hefyd a gwneud y mymryn lleiaf o wahaniaeth yn hytrach na parhau a’r “myths” di-bwrpas ?

            Rwyf yn sefyll yn Abaty Cwm Hir wrthgwrs, rhwng Llandrindod a Llanidloes ym mherfeddion yr hen aradl “Maelienydd” sef yr rhan yma o Powys, ac yn wir dwi ddim yn teimlo yn rhy sinigaidd, mae yna werth i’r gofeb, mae yna werth mewn cofio am Llywelyn ond does dim pwrpas creu “myth”.