“Pwy ydym ni ?” dyma oedd testun sgwrs Ken Brassil o’r
Amgueddfa Genedlaethol yn Oriel Ynys Mon wythnos yn ol fel rhan o ddigwyddiadau
sy’n gysylltiedig ac Arddangosfa Llyn Cerrig Bach. Dwi’n cymeryd mae’r “ni” yw
y ni fel Cymry, hynny yw pwy ydym ni fel Cymry ? Diddorol. Rhaid bod yno. A
hefyd, mae Ken a finnau yn hen ffrindiau, bu’r ddau ohonnom ochr wrth ochr yn
cloddio (archaeolegol) ar y safle Rhufeinig yng Nghaersws yn ol yn yr 80au –
profiad sydd wedi ein clymu mewn brawdgarwch byth ers hynny. Felly doedd peidio
mynd ddim yn opsiwn.
Neithiwr,
cyn sgwennu’r golofn yma rwyf yn gwylio rhaglen ar BBC4 yn hwyr, hwyr iawn y
nos, llawer rhyw hwyr, ond …….. Mae’r rhaglen am yr artist Marina Abramovic a’i
gwaith diweddar yn y MOMA yn Efrog newydd lle mae hi wedi treulio wythnosau yn
eistedd yn ei hunfan tu cefn i fwrdd yn cyfarfod a’r cyhoedd (yr ymwelwwyr i’r
MOMA) a hynny heb ddweud gair. Celf Modern, Celf Cysyniadol, heriol, rhyfeddol,
emosiynol hyd yn oed i rhaio’r ymwelwyr – ond yn sicr – diddorol.
Yn
gynharach yr un diwrnod roedd Andrew Marr ar ei raglen rhagorol fore Llun ar
BBC Radio 4 hefyd wedi crybwyll Marina Abramovic mewn sgwrs ehangach am sawl
agwedd o’r Byd Celf o gelf- modern i weithiau cerddorol clasurol llai amlwg gan
drafod adwaith y cyhoedd i’r profiadau. Lle mae’r Andrew Marr Cymraeg gofynais
yn syn ? Y dyddiau yma rwyf yn awchu am fwy o sylwedd yn y Gymraeg, yn enwedig
gan y Cyfryngau Cymraeg.
Mae na
amser ers mi fod yn Efrog Newydd, 2006 dwi’n credu oedd hi ddwetha ar daith
hefo’r canwr Jeb Loy Nichols ac am ychydig dyma ddechrau hiraethu, hiraethu am
oriel o’r fath,neu ddiffyg oriel o’r fath yng Nghymru, am y cyfleoedd, am y bobl ddiddorol
celfyddydol, am y bobl radical ac arbrofol, popeth da ni ddim yng Nghymru.
Anghywir wrthgwrs a ddaru hyn ddim para ond ychydig eiliadau !
Wedi’r
cwbl, mae celf modern yn cael ei arddangos yn lleol yma yng Ngogledd Cymru yn
Oriel hyfryd Mostyn, a bydd rhaid i mi fynychu Mostyn cyn bo hir i adolygu un
o’r sioeau ar gyfer y golofn hon. A mae gennyn hefyd yr unigriw Oriel Ynys Mon,
efallai ddim mor amlwg am gelf modern ond yn hytrach am eu Kyffin, Tunnicliffe
a’r chwiorydd Massey.
Yr unig
wahaniaeth mae’n debyg rhwng cynulleidfa Marina Abramovic a chynulleidfa Ken
Brassil yn Oriel Ynys Mon, yw fod cynulleidfa Ken yn gwisgo llai o ddu, yn llai
amlwg “celfyddydol” a dydi Ken druan ddim yn mynd i orfod eistedd yma am dri
mis wrth reswm. Ond fel arall mae gennym gynulleidfa barod i gael eu herio,
agored i syniadau a damcaniaethau newydd ac hefyd o ystyried fod hon yn
ddarlith drwy gyfrwng y Gymraeg bron i hanner yn defnyddio’r offer cyfieithu..
Dyna un
o’r pethau da sydd yn taro rhywun yn syth am y noson hon,mae hi yn “Noson
Gymraeg” ond yn noson sydd yn croesawu’r di-Gymraeg – mae yna wers i ni gyd yn
fan hyn ! Hefyd yr ail beth amlwg ym moethusrwydd Oriel Ynys Mon, fe all hwn
fod yn oriel yn Tribecca neu pentref Chelsea yn “downtown” Efrog Newydd – oes
mae gennym adnoddau gwych yma yng Ngogledd Cymru. Ein hagwedd efallai sydd angen
ei symud ymlaen. Be dwi’n drio ddweud yn syml yw anghofiwch Efrog Newydd –mae
Oriel Ynys Mon llawer mwy “cwl”
A dyna
yn union mae Brassil yn ei wneud, mae o yn symud yr agenda yn ei flaen, ar
garlam, mae’n mynd a ni ar siwrne, gwybdaith heriol ac ofnadwy o ddoniol ar
adegau. Rwyf wedi adolygu’r noson yn y Saesneg yn barod ar gyfer Blog ar y We “The Thoughts of Chairman Mwyn” a dwi di disgrifio bwrlwm Ken fel y
“rhyngrhywyd byd-eang ken” sydd yn rhoi argraff i chi, roedd ei ddarlith fel
syrffio ar y rhyngrwyd, yn taflu gwybodaeth fel conffeti mewn priodas, doedd
dim posib dal bob dim ond roedd yn ein hysbrydoli, yn ein haddysgu ac yn ein
gwneud ni chwerthin.
Dechreuodd
y ddarlith gyda cwestiwn, cwestiwn da iawn, beth yw pwrpas yr Amgueddfa ? Beth
rydym yn ei ddisgwyl o’r Amgueddfa heddiw yn yr oes sydd ohonni. Rhywsut wedyn rydym yn edrych ar lun gan
Salvador Dali o ferch noeth yn gorwedd ar rhywbeth sydd yn debyg iawn i fap o Gymru. Oes, mae rhywun
yn y gynulleidfa wedi adnabod Penrhyn Gwyr. Dyna chi Gaerdydd, Sir Benfro, Bae
Ceredigion ac Ynys Enlli. Rydym hyd yn oed yn “dychmygu” fod Ynys Manaw allan
yn y mor i’r gorllewin. A’r ferch noeth ? Hi yw Mon, Mam Cymru yn gorwedd yn
awgrymog lle ddylia Ynys Mon fod ar y “map” dychmygol yma.
Wedyn
rydym wedi cyrraedd Ogof Cefn Meiriadog, Charles Darwin ac Adam Sedgwick a’r
dant rheinosoraidd. Does dim dyfalu lle bydd Brassil yn glanio nesa. Dwi wedi
colli unrhyw synnwyr os ydi’r testun o Pwy Yden Ni ? yn gwned unrhyw synnwyr bellach ond does neb arall i weld
yn poeni chwaith. Dyma ddarlith all yn hawdd iawn fod wedi ei chynnal yn y
MOMA. Dyma wneud archaeoleg a’r Byd Amgueddfaol yn hollol bethnasol – i bawb,
gan gynnwys y di-Gymraeg.
Dyma’r
agosaf dwi rioed di glywed i ddarlith all rhywun ddisgrifio fel un
seico-ddaearyddol neu seico-hanesyddol drwy gyfrwng y Gymraeg. Lle mae’r awen
yn rhydd, y brwdfrydedd yn teyrnasu a’r rheolau wedi eu taflu drwy bob un
ffenestr agored yn Oriel Ynys Mon. Yn syml iawn, wfft i orielau Efrog Newydd fe gafwyd
darlith gofiadwy iawn ar ein stepan drws
a fe hysbrydolwyd y gynulleidfa – dyna’r nod bob tro !
No comments:
Post a Comment