Hanes Canu Pop yn y Trefi Llechi Herald Gymraeg 21 Tachwedd 2012.

 

Yn rhyfedd iawn fe ddychwelais (dros dro) i’r Byd Pop Cymraeg yr wythnos dwetha, ond nid yn y ffordd fydda pawb yn ei ddisgwyl efallai, ond  drwy roi darlith i Gymdeithas Hanes Dyffryn Ogwen ar “Ganu Pop yn y Trefi Llechi”. Gwahoddiad gan Dr Dafydd Roberts o’r Amgueddfa Lechi yn Llanberis oedd hwn yn dilyn sgwrs rhyngthom yn gynharach eleni yn yr Amgueddfa.

                Roedd y syniad yna yn fras yn barod gan i mi gyd-weithio a BBC Radio Cymru/C2 ym Mangor rhyw ddwy flynedd yn ol ar gyfres radio yn olrain hanes Canu Pop Cymraeg mewn gwahanol drefi yng Nghymru ac wedyn yn ceisio gofyn y cwestiwn – beth oedd dylanwad y lle ar y gerddoriaeth neu’r artistiaid ? Yn ystod y gyfres bu’r cynhyrchydd Gareth Iwan a minnau yn teithio i lefydd fel Llanrwst i drafod grwpiau fel y Cyrff ac Aberteifi i drafod grwpiau fel Ail Symudiad a Datblygu ond dwi’n credu i ni deimlo fod rhywbeth ychwanegol yn mynd ymlaen yn y trefi chwarelyddol.

                Un o’r termau oedd yn cael ei ddefnyddio yn ystod y gyfres radio i ddisgrifio rhai o’r trefi oedd “ol-ddiwydiannol”, y syniad yma fod y chwareli wedi cau, does dim gwaith, beth arall yda ni yn mynd i’w wneud ond ffurffio grwpiau roc Cymraeg ? Ond, wrth i ni drafod hyn ym Methesda roedd Dafydd Roberts yn berffaith iawn i ofyn y cwestiwn i ba raddau mae Bethesda yn dref ol-ddiwydiannol, os o gwbl, gan fod Chwarel Penrhyn dal mewn bodolaeth ac yn dal i gyflogi. Cwestiwn da.

                Fe gyfeirias yn fy narlith at lyfr Simon Reynolds, ‘Rip it up and Start Again’, astudiaeth o gerddoriaeth ol—pync rhwng 1979 ac 1983 a mae Reynolds yn gwneud yn fawr o ddylanwad y lle ar y gerddoriaeth. Mae ganddo bennod gyfan ar Sheffield er engraifft, y dref dur, a pob grwp yn arbrofi hefo synnau electronig, synnau y dyfodol, synnau diwydiannol. Dadl Reynolds wrthgwrs yw mae dim ond Sheffield fydda’n gallu cynyrchu grwpiau pop fel Cabaret Voltaire neu’r Human League. Fy niddordeb i wedyn oedd trawsblannu damcaniaethau Reynolds i’r cyd-destyn Cymreig a Chymraeg.

 

                 Roedd yn hollol amlwg i Gareth Iwan a minnau wrth recordio y gyfres radio mae dim ond Bethesda fel lle fydda wedi creu Maffia Mr Huws a dim ond Blaenau Ffestiniog fydda wedi creu Anweledig, dau grwp hollol wahannol o ddwy dref chwarelyddool hollol wahannol. Wrth sgrwsio a Gai Toms o Anweledig roedd yn amlwg fod dylanwad Maffia arnynt, nid yn gerddorol ond yn yr ystyr fod band fel Maffia wedi gallu ffurfio mewn tref ol-ddiwydiannol (efallai / o bosib / neu ddim). Mae Anweledig ddipyn fengach na Maffia Mr Huws ac o genhedlaeth wahannol o ran Hanes Canu Pop Cymraeg.

                Ond mewn ffordd roedd hwn yn engraifft da iawn, defnyddiol iawn a pherthnasol iawn achos roeddwn eisiau trafod ‘effaith a dylanwad’ fel rhan o fy narlith, hynny yw beth sydd yn symud pethau ymlaen yn ddiwyllainnol ac yn greadigol, beth yw’r dylanwad, beth yw’r gwers lyfr ar gyfer y genhedlaeth nesa ?

                Wrth fentro yn ol i’r Byd Pop roedd yn amhosib peidio herio ychydig, a rhoddias y gosodiad canlynol ger bron y gynulleidfa :

“Nid gor-ddweud yw y byddai’r Sin Roc Gymraeg fel da ni yn ei adnabod heddiw wedi diflannu erbyn canol yr 80au heblaw am Maffia Mr Huws”.

Cyn esbonio mwy iddynt, awgrymais fod rhain yn eiriau doeth iawn, cyn esbonio mae y fi oedd yr awdur a fod y geiriau yma yn ymddangos ar glawr y CD o gasgliad o holl ganeuon Maffia Mr Huws. Do fe lwyddias i gael ambell un i chwerthin. Cynulleidfa gymysg oedd gennym, selogion y Gymdeithas Hanes ac efallai un neu ddau oedd wedi dod yn benodol i wrando ar ddarlith am Ganu Pop Cymraeg – doedd dim llawer o rheini er fod un gwr amlwg, Toni Schiavone wedi dod yr holl ffordd o Bandy Tudur.

 

Pwynt y dyfyniad a’r datganiad yna oedd fod y rhan fwyaf o “ser” y Byd Pop Cymraeg wedi arall gyfeirio ym 1982, nawr roedd y cantorion am fod yn gyfarwyddwyr ffilm ac am neidio ar y tren-grefi “S4C” a Maffia oedd bron yr unig rai ar ol yn canu hyd a lled Cymru (a Dafydd Iwan wrthgwrs). Heb os, fydda fy nghenhedlaeth i ddim wedi gallu gweithio yn y Byd Pop Cymraeg onibai am fodolaeth Maffia, er yn eironig ein gwaith ni mewn ffordd oedd di-sodli Maffia a chroesawu y cyfnod Tanddaearol, y cyfnod o herio’r hen drefn a dechrau’r broses a ddatblygodd yn y diwedd i fod yn Cwl Cymru hefo Super Furry’s a Catatonia ar Top of the Pops.

Fel Dafydd Roberts fe gyfrannod Schiavone i’r sgwrs gan awgrymu fod angen i Hanes Canu Pop Cymraeg gael ei ddyledus barch, fel pwnc o ddifri, mae yr hyn oedd dan sylw ganddym ar y noson yma yn rhan o Hanes Cymru a Hanes Diwylliant Cymraeg – cytuno yn llwyr. Unwaith eto beth sydd yn braf am y broses yma yw fod hyn yn digwydd bellach yn naturiuol yn ein broydd a’n cymunedau. Rwyf newydd wneud dau ddosbarth Hanes Canu Pop Cymraeg hefo ieuenctyd Bethesda ac yn Ysgol y Creuddyn. Y sefydliadau a’r Brifysgol a’r Colegau sydd ar ei hol hi – fel arfer !

 

 

               

Christopher Williams (Arlunydd) Herald Gymraeg 14 Tachwedd 2012

Mae yna ddau o gewri y Genedl Gymreig i’w gweld yn arddangosfa gwaith yr arlunydd Christopher Williams yn Amgueddfa ac Oriel Gwynedd ym Mangor, y ddau gawr  yw Lloyd George (wrth reswm) a’r llall yn drawiadol iawn yn ei ffurfwisg archdderwyddol yw Hwfa Mon. Rwan wrth gerdded i mewn i’r Oriel dyma’r ddau lun mwyaf o ran maint beth bynnag ond dwi’n credu bod hi’n dal yn deg cyfeirio at y ddau yma fel Cewri’r Genedl.

                Mae’r portread anferth o’r Parchedig Rowland Williams (Hwfa Mon) yn fy atgoffa o gerflun Darwin ger y Llyfrgell yn yr Amwythig, y ddau mewn oed, yn urddasol, yn ddynion sydd wedi byw ac wedi cyflawni a rhywsut, yn wladweinyddol a bron medrwn gynnig, yn Frenhinol yn achos Hwfa Mon. Fy argraff cyntaf o Hwfa Mon yw y byddwn yn amharod iawn i ddecharau dadlau hefo petae ni wedi bod yn gyfoedion  ond yr argraff nesa yw – “sut mae o wedi cadw ei wallt ?” mae ganddo fop o wallt gwyn yn llifo yn ol dros eu glustiau.

                Efallai fod y wisg archdderwyddol yn cyfeirio a lliwio’r meddwl neu efallai mae’r cefndir arfordirol llwm a bygythiol yw’r rheswm ond fe all rhywun ddychmygu yn hawdd iawn lun tebyg o Iwl Cesar yn eistedd ar ei orsedd. Mae’r cefndir mor dywyll a rhai o luniau Turner neu Rembrandt ac efallai wir mae dyna oedd bwriad Williams. Rhyfedd wedyn yw darganfod fod Hwfa Mon wedi “eistedd” ar gyfer y llun yn ei gartref yn Rhyl – nid dyna’r olygfa o’i ystafell fyw yn sicr.

                Bydd nifer ohonnom yn gyfarwydd a Christopher Williams oherwydd y llun “Deffroad Cymru” sydd i’w weld wrthgwrs yn un o ystafelloedd cyfarfod Institiwt Caernarfon, nid efallai yr ystafell orau o ran gwerthfawrogi’r llun ond gwych o beth fod ganddym Christopher Williams yn Institiwt Caernarfon yn sicr. Sawl gwaith rwyf wedi mynychu cyfarfodydd yn yr ystafell fechan hon i drafod materion digwyddiadau a busnes yng Nghaernarfon a bob amser rwyf bron a marw isho torri ar draws y drafodaeth – “gyda llaw ydi pawb wedi gweld Deffroad Cymru ?”

                Dydi Deffroad Cymru ddim yn yr arddangosfa hon, mae’r ffram rhy fawr, felly ewch draw i Institiwt Caernarfon unrhywbryd ond i ddychwelyd i Fangor, yn ogystal a’r portread o Lloyd George mae llun arall sydd a chysylltiad agos a LL.G sef y llun o Frwydr Coedwig Mametz, 11 Gorffennaf 1916. Cyflogwyd Williams i fod yn artist rhyfel am gyfnod byr ac i ymweld ac erchylltra’r Rhyfel Mawr yn ardal Coedwig Mametz. Mae un o’r lluniau yng Nghastell Caernarfon ond mae darlun arall llawer llai ei faint yn yr arddangosfa hon.

                Yn y llun cawn gawlach o gyrff gwaedlyd, Almeinig a Phrydeinig gyda’r prif gymeriad, y milwr Prydeinig, sydd wedi hen golli ei helmed, yn camu dros gorff gwaedlyd un o’i gyd filwyr i drywanu milwr Almaeneg gyda’i bayonet. Gwelir tan ar y gorwel fel rhyw fachlud rhyfelgar a does dim ond poen a braw (a baw) ar wyneb y milwyr druan. Dangosais y llun i un o’r meibion – dyma erchylltra a gwallgofrwydd y Rhyfel Byd Cyntaf. Mae’n lun trawiadol. Rydym yn syllu yn ddistaw.

                Ar ochr arall yr Oriel gwelir ochr arall i waith Williams. Rhain eto yn ddelweddau cyfarwydd, y lluniau o deulu Williams ar draeth Bermo, merched y teulu yw rhain, yn darllen ac yn ymlacio ar lan y mor. Ond does gan r’un ohonnynt wynebau go iawn, does dim modd adnabod y cymeriadau, mae rhain mor wahanol i’r milwyr yn Mametz lle mae’r wynebau mor allweddol i’r llun.  Lluniau lliwgar a hapus yw rhain er hynny, lluniau sydd yn atgoffa rhywun o ddyddiau braf, lluniau i godi’r galon, lluniau cyfarwydd ar sawl ystyr.

                Mor wahanol yw’r lliwiau coch a glas lliwgar a’r heddwch a’r diniweidrwydd ar draeth Bermo ym 1917 o gymharu ar llun o Goedwig Mametz ym 1916. Anodd dychmygu fod y Rhyfel Mawr yn dal i fynd yn ei flaen. Does dim dwy waith fod lluniau Williams yn hawdd ar y llygaid er fod cryn amrywiaeth o’r portreadau i’r tirweddau a’i waith wedyn yn Venice a’r gwaith cynnar sydd yn fy atgoffa o waith y cyn-Raffaeliaid.

                Mynychais ddarlith gan Robert Meyrick o Brifysgol Aberystwyth a chael cyfle i ddeall ychydig mwy am Christopher Williams yr arlunydd. Yn wir mae Meyrick wedi cyhoeddi llyfryn sydd yn gyfuniad o hanes a lluniau lliw i gyd fynd a’r arddangosfa hon a ddechreuodd ei thaith yn gynharach eleni yn y Llyfrgell Genedlaethol.

                A dyna chi’r pwynt cyntaf, o ystyried fod Williams wedi cael y fath gefnogaeth gan Lloyd George, ac yn wir wedi peintio LL. G sawl gwaith yn ogystal a Margaret, onid rhyfedd felly fod cyn llied o sylw wedi bod i Williams dros y blynyddoedd canlynol. Un cynnig gan Meyrick yw fod Williams yn gymeriad arferol, hynny yw yn artist wrth ei waith, yn arlunydd “normal” o gymharu ac Augustus John a’i gyfaill James Dixon Innes wrth iddynt yfed a mercheta eu ffordd at Arenig Fawr. Gwyliwch y rhaglen ddogfen ardderchog “The Mountain That Had To Be Painted” am hyn gyda sylwebaeth gan yr alunydd cyfoes Iwan Gwyn Parry.

                Efallai fod angen i ni, ac yn wir yn hen bryd i ni ail sefydlu enw da Williams ar y llwyfan Genedlaethol, mewn ffordd dyna oedd bwrdwn darlith Meyrick a roedd lled beirniadaeth ar y Sefydliadau Cenedlaethol am anwybyddu Williams. Ar y llaw arall bu teulu Williams yn hael iawn yn dosbarthu ei waith i neuaddau tref fel gyda achos Institiwt Caernarfon.

                Hen stori gyfarwydd oedd hon i mi, dydi’r Cymry a’r Sefydliadau Cymreig ddim ymhlith y mwyaf parod i ddathlu y talentau sydd ganddym o fewn Cymru, yn hanesyddol mwy na heddiw gwaetha’r modd. Petae Williams ond wedi bod yn fwy o rebal a wedi ymuno a John ac Innes ??????

Archaeoleg yn Gymraeg Herald Gymraeg 7 Tachwedd 2012

Rhyfedd weithiau sut mae rhywun yn llwyddo i sgwennu rhywbeth hollol anaddas neu ansensitif a hynny heb wneud yn fwriadol. Yn fy ngholofn wythnos dwetha (31 Hydref) roeddwn yn trio cyfleu’r syniad fod gennym yma yng Ngogledd Cymru orielau a sefydliadau celf sydd yn gallu dal eu tir ochr yn ochr a’r orielau welir dyweder yn Efrog Newydd. Fe allwn, yr un mor hawdd, fod wedi son am orielau ym Manceinion, Lerpwl neu Gateshead fel cymhariaeth, y bwriad oedd cyflwyno’r syniad fod angen mwy o falchder, fod angen canu’r clychau, fod angen canmol yr orielau Cymreig fel Oriel Ynys Mon a Mostyn.

                Wrth sgwennu doedd gennyf ddim syniad am y storm oedd ar fin chwythu fel melltith dros afordir dwyreiniol yr Unol Daliaethau a rhywsut wrth ddarllen yr Herald yr wythnos dwetha dyma deimlo fod “amseriad” yr erthygl yn anffodus, ond fel dywedais nid yn fwriadol. Y broblem wrthgwrs wrth sgwennu yw fod angen herio weithiau i wneud pwynt, dyna hanner y rheswm dros sgwennu, yr hanner arall mae’n debyg yw i ddiddanu a dyma ni yr wythnos hon angen herio ychydig ar y Byd Archaeolegol.

                Dydi Archaeoleg a’r Gymraeg ddim yn cael eu cysylltu mor aml a hynny. O ystyried y Cyfryngau Cymraeg, waeth i ni ddweud nad ydynt wedi “darganfod” archaeoleg eto ac un o’r pethau rwyf yn ei ddweud bellach yn wythnosol os nad pob yn ail ddiwrnod yw fod archaeoleg Cymreig mewn gwirionedd yn ddim mwy na Hanes Cymru heb yr hanes ysgrifenedig. Felly dyma ni, Prifysgol Bangor ar y cyd a’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn trefnu Ysgol Undydd ‘Trafod Archaeoleg yn Gymraeg’, unwaith eto mae’r amseru yn amserol – rhaid mynychu.

                Rwyf yn cael gwahoddiad i gadeirio un o’r sesiynau trafod, ar y cyd a Ken Brassil a Nancy Edwards. Cafodd Ken sylw yn y golofn wythnos dwetha a mae Nancy Edwards o Brifysgol Bangor newydd fod yn gwenud gwaith cloddio arloesol a hynod bwysig ar Biler Eliseg ger Llangollen. Wrth i mi gyrraedd ben bore yn Neuadd Reichel ar Ffordd Ffriddoedd rhyfedd oedd gweld cymaint o gyd-gloddwyr a’r joc wrthgwrs oedd mae doeddwn yn eu hadnabod yn eu dillad glan a pharchus, fel arfer rydym yn cloddio yn y baw mewn tywydd drwg.

                Y siaradwr cyntaf oedd John Roberts, archaeolegydd  Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri yn son am y gwaith cloddio diweddar yn Ty’n y Mwd, Abergwyngregyn. Wedi dysgu’r Gymraeg mae John, a dyma’r ail-waith i mi wrando arno yn siarad yn gyhoeddus eleni. Rwyf yn ei edmygu yn fawr, mae ei Gymraeg yn dda ac yn ddealladwy ond yn amlwg mae John yn ymdrechu yn galed. Dyma chi engraifft gwych o sut mae’r rhaid i ni fel Cymry Cymraeg roi croeso i ddysgwyr, rhaid dangos parch a chefnogaeth ond yn bwysicach byth rhaid dangos ychydig o amynedd, amynedd iddynt cael baglu weithiau ac anghofio weithiau heb i ni dynny trwyn a chywiro.

                Yn anfwriadol efallai, ond roedd John yn gyfrifol am yr hyn fyddwn yn ei ddisgrifio fel “joc y diwrnod”. Efallai fod rhai ohonnoch yn ymwybodol fod peth trafodath hanesyddol ynglyn ac union safle Llys Llywelyn yn Abergwyngregyn a fod yr hen dy Pen y Bryn wedi cael ei grybwyll ond yn sicr o ran gwaith cloddio Neil Johnstone yn y 90au a’r gwaith mwy diweddar yn Aber mae’r archaeolegwyr yn weddol gytun ac yn eitha sicr, mor sicr a fedrith rhywun fod yn y maes Archaeolegol, fod safle’r Llys ym muarth yr hen gastell mwnt a beili yn Ty’n y Mwd.

                Bu i Huw Edwards ar “The Story of Wales” gyhoeddi mae ym Mhen y Bryn oedd Llys Llywelyn a hyn mae’n debyg oedd wedi cythruddo’r mwyafrif ohonnom yn yr Ysgol Undydd, sef fod y teledu yn cyflwyno rhywbeth fel “ffaith” lle yn sicr mae yna amheuaeth. Bu i mi drydar Huw Edwards gan ei herio am hyn a’r tebygrwydd yw fod twr Pen y Bryn yn edrych yn well ar y teledu na cae hefo dim olion ar y wyneb !

                Y piti mawr am y ddadl hon yw fod drwg deimlad wedi ei greu yn hanesyddol a fod “pawb” neu gormod o bobl ofn trafod y peth yn gyhoeddus. Neu efallai ei bod yn amhosib cael trafodaeth call ? Duw a wyr. Rwyf wedi hen arfer hefo pethau “dadleuol” o fy nghyfnod yn y Byd Pop Cymraeg, dydi’r pethau yma ddim yn fy mhoeni o gwbl. Yn wir rwyf wedi dechrau profi pam mor finiog mae rhai tafodau archaeolegol yn gallu bod yn enwedig os yw rhywun yn cynnig ffyrdd newydd o edrych ar bethau. Ta waeth cafwyd digon o hwyl a gonestrwydd a thynnu coes am Abergwyngregyn.

                A dweud y gwir roedd papurau Ffion Reynolds ar Tinkinswood a Llwyneliddon, David Gwyn ar allforio llechi Gogledd Cymru, John Hines ar Archaeoleg y Brifddinas a phapur hynod ddiddorol John Llywelyn Williams ar lestri pridd cyn-hanesyddolyn yr Ynysoedd Aeolaidd oll yn bapurau gallwn fod wedi rhoi sylw unigol iddynt yn y golofn hon.

                Yr hyn oedd yn amlwg o’r dechrau oedd fod pob copa walltog yn yr Ysgol Undydd yn gwerthfawrogi’r cyfle i drafod Archaeoleg yn y Gymraeg. Papur Jon Llywelyn oedd y lleiaf Cymreig o ran cynnwys ond eto gwnaeth John y pwynt fod angen gallu trafod archaeoleg rhyngwaldol yn y Gymraeg er i John Hines awgrymu efallai fod angen cyfyngu dysgu drwy gyfrwng y Gymraeg i faterion neu astudiaethau archaeolegol Cymreig.

                Diolch mawr i Nancy Edwards ac Mari Elin William o Brifysgol Bangor am ddod a phawb at ei gilydd. Mewn ffordd roedd hwn yn ddiwrnod hanesyddol a mae teimlad cyffredinol (sydd angen ei gadarnhau yn fwy swyddogol efallai) o blith y mynychwyr fod cyfle yma i sefydlu Cymdeithas Archaeoleg Gymraeg.

Rock Against The Rich Tour 1988.

This Blog was originally posted on

http://link2wales.co.uk/2012/crudblog/blog-rhys-mwyn-rock-against-the-rich/

Anhrefn were busy during this period, we had released our first album ‘Defaid, Skateboards a Wellies” on the Worker’s Playtime and  were generally out and about doing gigs around the UK. We had also already started to tour Europe from early 1988 and the NME was the weekly read in the tour van. We’d check out NME for any reviews or whatever and on this particular day a tour by Joe Strummer had just been announced under the banner of Rock Against The Rich.

Being huge Strummer fans we immediately checked this news article out to find that we were listed as Anhrefn, as one of the support bands on the tour. First we’d heard. Exciting, but could this be true ? The tour was being organised by Class War and at the end of the piece thay gave a London number for more details. This was before the days of mobile phone. Maybe we used a kiosk, maybe we waited till we got home but I’m sure no time was wasted.

On the other end of the line was a bloke called Matt Runacre who said “I was hoping you’d phone”. So it was true, they did want us to support and he’d used the NME as a way of getting us to contact him. Again you have to remember this is pre- Facebook, pre Twitter pre Web. Most of our gigs were offered by letter through the whole fanzine and Animal Lib scene – all very underground, sometimes people would phone but it’s amazing to think that we would go all the way up to Newcastle to do a gig on the strength of a letter. These days you would not leave the house without your mobile phone and would not ever consider going off to do a gig without at least a lengthy email conversation and a final confirmation of terms etc

Strummer had been out of action for a while, the Clash had ended up with all sorts of legal wrangles so this was brilliant, Strummer back on tour, a tour for Class War, a tour called Rock Against The Rich – count us in.

Our first official date on the tour was meant to be at Confetti’s in Derby. This was cancelled / banned. Here we go we thought, another Anarchy in The UK Tour. Matt must have felt sorry for us so he offered us another date up in Newcastle. Soundchecks ran late in Newcastle – we did not get a chance to play. But we got to sleep on Strummer’s tour bus as compensation. Strummer and band had a hotel – we had our transit and no accommodation.

Matt was OK with us. In the morning I snuck into the hotel for a shower and breakfast. No one noticed. Matt clocked me but was totally cool. “Come up to Edinburgh there’s a better chance of having a slot up there” so we ended up following the tour bus up to Coasters in Edinburgh. As we arrived we nearly reversed over Strummer – he was quite small, lucky we didn’t hit him !

So we soundchecked and got to play 3 songs as the doors were opening. I think we actually started the set before anyone got in but by song No 2 there were around 60 punters down by the stage. By the time we finished song No 3 we were off the stage. By that point 200-300 had got in. They must have thought “Who the fuck are these ?”

Strummer thanked us later on during his set but called us “Aphren” so the punters were still confused “Who ??????”. We didn’t care. We go to play, we’d supported Strummer, and we got on with Matt. “Do you want to play in Merthyr ?”  Too right we did but that date was another one that was banned. So we were offered Bristol.

 

At the Bristol gig I actually phoned home on the venue kiosk so that Nest my wife could hear Strummer soundchecking Spanish Bombs. By this point on the tour Strummer was operating on full throttle. To be honest with Anhrefn we were never intimidated, never worried about doing supports, we were young and cocky, so we treated each gig, even support slots, as our gig, at least for the duration we were on stage.

That night we watched Strummer from the side of the stage and you could see that this man was easily one of the best and most driven performers we had ever seen. In a way he was way up there with Springsteen and Costello giving it 200% and more. You could see Strummer dragging the band with him, forcing them to equal his 200%. This is one of the best gigs I have ever seen. (The other two best gigs of all time would be The Ruts at the Music Hall, Shrewsbury and a Ritchie era Manics at Newport Centre).

After the gig we got to talk to Strummer. This time he called us something else, it’s not easy is it to get Anhrefn right. Peel never did. Strummer asked me where we were playing next and I said we were off to the Isle of Man for a couple of gigs. He said “great band”. Ehhh ? He thought we were playing with Swansea band Man. I just went with it. This was the great Joe Strummer after all, I was not going to say “no Joe, the Island not the band, we’re doing some gigs on the Isle of Man !”

That was about the only conversation we had with Strummer, a funny and bizzare mix up about the Isle of Man. He would ask us to pronounce Anhrefn for him before going on stage but that was it really. Most of our time on the tour was spent hanging out with the main support band One Style MDV a reggae band from North London.

We ended up doing loads of smaller Rock Against The Rich gigs with One Style up in Hackney and Stoke Newington and in return we invited them up to Wales to do shows with us. The first time was a benefit for Survival International at the old Majestic venue in Caernarfon but they also played with us at one of the Eisteddfods, maybe it was in Tredegar. Just think this was a gig for Cymdeithas yr Iaith with a roots-reggae band, a Rasta band – yep it actually happened.

We also promoted our own Rock Against The Rich benefit at TJ’s in Newport with Cowboy Killers, Ian Devine and a very young Ffa Coffi  Pawb. The gig was billed as “Rock Against The Eisteddfod”. The gig never happened.

My version of the story is that Ian Bone from Class War had started to put out stories in the press that this was a benefit for Meibion Glyndwr and the Holiday Home arson campaign. We were still out on the Isle of Man when we heard that the gig had been pulled following a visit by the police to TJs and the Western Mail had run a story about Meibion Glyndwr raising funds. As I said at the time “I was not aware that Meibion Glyndwr had a bank account”.

We will never really know, maybe it was funny, the gig never happened and years later (‘94ish) I put on one of the early shows for Catatonia at TJ’s and John form the venue still said “you’re that bloke that got me into trouble with the police”. No it was Ian Bone !!!!!!

The “Be Nesa ‘89” single by Anhrefn, an anti-Thatcher manifesto was released as Anhrefn 015 catalogue number but had the Rock Against The Rich logo on the label. We kept doing stuff with One Style, there is even a unfinished / shit version of ‘Bankrobber’ in Welsh doing the rounds on the internet. It was well intended but never really finished properly in the studio. Mickey Dread was going to mix the tapes. Great idea. Never happened.

Oriel Ynys Mon Herald Gymraeg 31 Hydref 2012

 

“Pwy ydym ni ?” dyma oedd testun sgwrs Ken Brassil o’r Amgueddfa Genedlaethol yn Oriel Ynys Mon wythnos yn ol fel rhan o ddigwyddiadau sy’n gysylltiedig ac Arddangosfa Llyn Cerrig Bach. Dwi’n cymeryd mae’r “ni” yw y ni fel Cymry, hynny yw pwy ydym ni fel Cymry ? Diddorol. Rhaid bod yno. A hefyd, mae Ken a finnau yn hen ffrindiau, bu’r ddau ohonnom ochr wrth ochr yn cloddio (archaeolegol) ar y safle Rhufeinig yng Nghaersws yn ol yn yr 80au – profiad sydd wedi ein clymu mewn brawdgarwch byth ers hynny. Felly doedd peidio mynd ddim yn opsiwn.

                Neithiwr, cyn sgwennu’r golofn yma rwyf yn gwylio rhaglen ar BBC4 yn hwyr, hwyr iawn y nos, llawer rhyw hwyr, ond …….. Mae’r rhaglen am yr artist Marina Abramovic a’i gwaith diweddar yn y MOMA yn Efrog newydd lle mae hi wedi treulio wythnosau yn eistedd yn ei hunfan tu cefn i fwrdd yn cyfarfod a’r cyhoedd (yr ymwelwwyr i’r MOMA) a hynny heb ddweud gair. Celf Modern, Celf Cysyniadol, heriol, rhyfeddol, emosiynol hyd yn oed i rhaio’r ymwelwyr – ond yn sicr – diddorol.

                Yn gynharach yr un diwrnod roedd Andrew Marr ar ei raglen rhagorol fore Llun ar BBC Radio 4 hefyd wedi crybwyll Marina Abramovic mewn sgwrs ehangach am sawl agwedd o’r Byd Celf o gelf- modern i weithiau cerddorol clasurol llai amlwg gan drafod adwaith y cyhoedd i’r profiadau. Lle mae’r Andrew Marr Cymraeg gofynais yn syn ? Y dyddiau yma rwyf yn awchu am fwy o sylwedd yn y Gymraeg, yn enwedig gan y Cyfryngau Cymraeg.

                Mae na amser ers mi fod yn Efrog Newydd, 2006 dwi’n credu oedd hi ddwetha ar daith hefo’r canwr Jeb Loy Nichols ac am ychydig dyma ddechrau hiraethu, hiraethu am oriel o’r fath,neu ddiffyg oriel o’r fath yng Nghymru,  am y cyfleoedd, am y bobl ddiddorol celfyddydol, am y bobl radical ac arbrofol, popeth da ni ddim yng Nghymru. Anghywir wrthgwrs a ddaru hyn ddim para ond ychydig eiliadau !

                Wedi’r cwbl, mae celf modern yn cael ei arddangos yn lleol yma yng Ngogledd Cymru yn Oriel hyfryd Mostyn, a bydd rhaid i mi fynychu Mostyn cyn bo hir i adolygu un o’r sioeau ar gyfer y golofn hon. A mae gennyn hefyd yr unigriw Oriel Ynys Mon, efallai ddim mor amlwg am gelf modern ond yn hytrach am eu Kyffin, Tunnicliffe a’r chwiorydd Massey.

                Yr unig wahaniaeth mae’n debyg rhwng cynulleidfa Marina Abramovic a chynulleidfa Ken Brassil yn Oriel Ynys Mon, yw fod cynulleidfa Ken yn gwisgo llai o ddu, yn llai amlwg “celfyddydol” a dydi Ken druan ddim yn mynd i orfod eistedd yma am dri mis wrth reswm. Ond fel arall mae gennym gynulleidfa barod i gael eu herio, agored i syniadau a damcaniaethau newydd ac hefyd o ystyried fod hon yn ddarlith drwy gyfrwng y Gymraeg bron i hanner yn defnyddio’r offer cyfieithu..

                Dyna un o’r pethau da sydd yn taro rhywun yn syth am y noson hon,mae hi yn “Noson Gymraeg” ond yn noson sydd yn croesawu’r di-Gymraeg – mae yna wers i ni gyd yn fan hyn ! Hefyd yr ail beth amlwg ym moethusrwydd Oriel Ynys Mon, fe all hwn fod yn oriel yn Tribecca neu pentref Chelsea yn “downtown” Efrog Newydd – oes mae gennym adnoddau gwych yma yng Ngogledd Cymru. Ein hagwedd efallai sydd angen ei symud ymlaen. Be dwi’n drio ddweud yn syml yw anghofiwch Efrog Newydd –mae Oriel Ynys Mon llawer mwy “cwl”

                A dyna yn union mae Brassil yn ei wneud, mae o yn symud yr agenda yn ei flaen, ar garlam, mae’n mynd a ni ar siwrne, gwybdaith heriol ac ofnadwy o ddoniol ar adegau. Rwyf wedi adolygu’r noson yn y Saesneg yn barod ar gyfer Blog ar y We “The Thoughts of Chairman Mwyn”  a dwi di disgrifio bwrlwm Ken fel y “rhyngrhywyd byd-eang ken” sydd yn rhoi argraff i chi, roedd ei ddarlith fel syrffio ar y rhyngrwyd, yn taflu gwybodaeth fel conffeti mewn priodas, doedd dim posib dal bob dim ond roedd yn ein hysbrydoli, yn ein haddysgu ac yn ein gwneud ni chwerthin.

                Dechreuodd y ddarlith gyda cwestiwn, cwestiwn da iawn, beth yw pwrpas yr Amgueddfa ? Beth rydym yn ei ddisgwyl o’r Amgueddfa heddiw yn yr oes sydd ohonni.  Rhywsut wedyn rydym yn edrych ar lun gan Salvador Dali o ferch noeth yn gorwedd ar rhywbeth sydd  yn debyg iawn i fap o Gymru. Oes, mae rhywun yn y gynulleidfa wedi adnabod Penrhyn Gwyr. Dyna chi Gaerdydd, Sir Benfro, Bae Ceredigion ac Ynys Enlli. Rydym hyd yn oed yn “dychmygu” fod Ynys Manaw allan yn y mor i’r gorllewin. A’r ferch noeth ? Hi yw Mon, Mam Cymru yn gorwedd yn awgrymog lle ddylia Ynys Mon fod ar y “map” dychmygol yma.

                Wedyn rydym wedi cyrraedd Ogof Cefn Meiriadog, Charles Darwin ac Adam Sedgwick a’r dant rheinosoraidd. Does dim dyfalu lle bydd Brassil yn glanio nesa. Dwi wedi colli unrhyw synnwyr os ydi’r testun o Pwy Yden Ni ? yn gwned  unrhyw synnwyr bellach ond does neb arall i weld yn poeni chwaith. Dyma ddarlith all yn hawdd iawn fod wedi ei chynnal yn y MOMA. Dyma wneud archaeoleg a’r Byd Amgueddfaol yn hollol bethnasol – i bawb, gan gynnwys y di-Gymraeg.

                Dyma’r agosaf dwi rioed di glywed i ddarlith all rhywun ddisgrifio fel un seico-ddaearyddol neu seico-hanesyddol drwy gyfrwng y Gymraeg. Lle mae’r awen yn rhydd, y brwdfrydedd yn teyrnasu a’r rheolau wedi eu taflu drwy bob un ffenestr agored yn Oriel Ynys Mon. Yn syml iawn, wfft i orielau Efrog Newydd fe gafwyd darlith gofiadwy iawn ar ein stepan drws  a fe hysbrydolwyd y gynulleidfa – dyna’r nod bob tro !