Not The Herald Gymraeg 22.04.20

UPDATE DECEMBER 2020: I understand freelancers are now being paid for contributing to Herald Gymraeg. I have not been asked / invited back to contribute which is disappointing.

Conclusion:

No value in archaeology articles.

Bad news for freelancers. 

Historical parallels spring to mind.

Original Blog Below:

Does dim colofn gennyf yn yr Herald Gymraeg heddiw. Cafwyd wybod ddechrau Ebrill fod cyflogau colofnwyr llawrydd yn cael eu hatal oherwydd y feirws corona. Dwi ddim yn gwybod os rwyf wedi gwneud y penderfyniad iawn ond fy nheimlad i oedd fel rhywun hunnan gyflogedig na ddyliwn barhau i gyfrannu yn ddi-dal. Er fod ni yn meddwl am yr Herald Gymraeg, cwmni Reach PLC sydd yn ein cyflogi. Mae gwerth i'r golofn, mae gwerth i ddiwylliant Cymraeg. Does dim syniad gennyf os caf wahoddiad i sgwennu eto yn y dyfodol?

I have contributed a Pop Music /culture and Welsh history / archaeology column for Herald Gymraeg for over 10 years. As freelance writers we were informed early April that we would no longer be paid by Reach PLC due to pressures resulting from the Corona virus. Rightly or wrongly I have decided not to write for free. What we do has a value. Welsh Culture has a value.

Once things settle after the Corona Virus I think there will need to be a major re-think or re-evaluation of the value of Welsh culture. Current events have exposed the fragility of the Welsh language economy. Those of us within the creative / cultural / heritage industries have been left very exposed.

My work as a freelance lecturer / tour guide / archaeologist have all been cancelled for the Summer of 2020. There is not much of a safety net. Likewise most of my music business activities.

Fortunately my work writing books continues as does the weekly BBC Radio Cymru show - I am luckier than many. But I have a feeling that many of us within the Welsh language eco-climate will need a re-think soon. Its a very fragile climate. The future has to be re-written.

Albym Cerys Hafana, Herald Gymraeg 8 Ebrill 2020

‘Cwmwl’ yw albym newydd Cerys Hafana, Dyma albym cyntaf Cerys ond dyma albym rhyfeddol am albym gyntaf. Does dim beirniadaeth gennyf dim ond canmoliaeth. Does dim gair o gyngor gennyf mwy na ‘caria ymlaen hefo’r gwaith da Cerys!’ Mae’r delyn deires yn fyw ac yn iach. Mae enaid ac ysbryd Nansi Richards / Llio Rhydderch wedi cyrraedd cenhedlaeth arall ifanc – y genhedlaeth nesa!

Dechrau eleni ddos i ar draws Cerys am y tro cyntaf. Un o fanteision cyflwyno’r sioe radio nos Lun ar Radio Cymru yw fod y tim cynhyrchu yn BBC Bangor yn fy mwydo gyda stwff newydd, caneuon a thraciau, storiau ac erthyglau. Erthygl yn y cylchgrawn ‘O’r Pedwar Gwynt’ gan Cerys ysgogodd drafodaeth ar y sioe am y diffygion o fewn diwylliant Cymraeg i gynnwys pawb.

Ers ddechrau’r cysyniad o ‘arddegau’, efallai gyda Jazz yn y 1920au neu Sgiffl yn y 50au a wedyn yn sicr Rock’n Roll mae pobl ifanc wedi chwilio am gerddoriaeth, ffasiwn, steil a llefydd i fynd allan sydd yn fodd o ddiffinio eu cymeriadau a’u diddordebau. Mae hyn yn rhywbeth hollol naturiol.

Yn aml iawn, y bobl sydd ddim yn ‘ffitio mewn’ i’r prif ffrwd neu’r canol y ffordd yw’r rhai sydd yn gwthio’r agenda yn ei flaen – rhain yw’r arloeswyr a’r creadigol. Nid drwy gyd-ymffurfio mae newid pethau. Ewch i ddarllen erthygl Cerys neu mae clip o’r sgwrs ar gael ar gwefan BBC Sounds / Recordiau Rhys Mwyn / Clipiau.

Does dim hawlfraint ar Gymreigtod a changymeriad yw cymeryd yn ganiataol fod yr iaith yn ddigon i uno pawb o dan un cwmwl Celtaidd ysbrydol Tir Na Nog-aidd. Nid un teulu bach hapus yw siaradwyr Cymraeg on yn hytrach gwahanol bobl hefo iaith gyfathrebu yn gyffredin. O ddilyn y ddadl yma mae’n hollol rhesymol gweld Mods sydd yn siarad Cymraeg ond does dim disgwyll iddynt fod yn ffans o Eden. Dim o’i le hefo hynny – felly mae hi.

Mae ‘youth cults’ yn rhywbeth rhyngwaldol sydd wedi bod hefo ni ers genedigaeth yr ‘arddegau’. Weithiau mae’r ‘Byd Cymraeg’ yn methu dallt hynny – Steddfod yw popeth – mae hyn yn ddiffiniad llawer rhy gyfyng. Yn amlwg!

Y ffordd orau o ddathlu Cymreigtod yw yn ei holl amrywiaeth, yn ei holl liwiau – a dyma wedyn ganiatau adfywiad i’r delyn deires yn y presennol. Yr ‘here and now’ fel dywed y Sais. Rwan hyn! Dyma’r dyfodol. Beth am wneud datganiadau mawr.

Rwyf wedi dilyn gyrfa y grwp Adwaith o Gaerfyrddin dros y ddwy flynedd dwetha. Grwp sydd wedi datblygu o fod yn ‘addawol’ i ‘eitha da’ neu ‘diddorol’ i fod yn hollol hanfodol. Bellach mae Adwaith yn sefyll allan fel grwp pop sydd yn ymylu ar fod yn berffaith – caneuon, delwedd, agwedd. Funky.

Rwyf yn falch fod ein sioe bach radio ni ar nos Lun wedi gallu cynnig cefnogaeth cyson i Adwaith. Nid cefnogi er mwyn cefnogi yw hyn. Cefnogi achos fod rhywun yn gwybod fod RHAID datgan cefnogaeth yw hyn. Dyma’r dyfodol. ‘This is the Future of Rock’n Roll’ – y math yna o ddatganiad.

A dyma Cerys Hafana – y nesa yn y llinach. Da chi jest yn gwybod fod hi yn seren ddisglair. Fel Nico, Patti Smith, Chrissie Hynde, Polystyrene a Cerys Matthews – mae o gan Cerys Hafana hefyd. Heb os.

‘Emyn y Glaw 1’ yw’r trac cyntaf ar yr albym. Trac ar y delyn deires. Trac llawn egni ac angerdd. Trac sydd yn gosod yr agenda ar gyfer gweddill yr albym. Gyda’r ail drac ‘Ymadawiad/ Hyd y Frwynwen / Dawns Elmo’ mae’r Delyn yn dal i dincian gyda’r un dwyster. Hanfodol yw’r gair allweddol yma dwi’n credu.

Trac 3 yw’r ‘clasur’ Bwthyn Fy Nain / Tŷ Bach Twt. Mae‘r trac yn ‘glasur’ yn barod. Gan atgoffa rhywun o’r Velvet Underground neu ‘Gyda Gwen’ sengl gyntaf Catatonia mae hwn yn Rock’n Roll a gwerin heb unrhyw gyfaddawd. Mae o yna ochr yn ochr a John Cale yn cyfeilio i Nico.

Y gitar drydan yw’r prif offeryn yma – dyna pam y gymhariaeth hefo’r Velvets. Ond mae’n drac gwerin hefyd. Sut cafwyd y sain perffaith yma ar y trac? Achos mae o yn berffaith o ran dal ysbryd angerddol llais Cerys. Dwi’n rhyfeddu a gwirioni – ac yn chwarae eto. Drosodd a throsodd.

Yn dilyn mae ‘Bwlch Llanberis / Tri a Chwech / Marwnad yr Heliwr’. Unwaith eto cawn y delyn deires yn tincian. Nid y delyn mewn gwers ysgol neu llwyfan eisteddfodol sydd yma. Nid darn mewn amgueddfa. Dyma gerddoriaeth gyfoes sydd yn rhoi cic anferthol i’r traddodiadol allan o unrhyw drwmgwsg parchus mae’r gwybodusion yn trio ei warchod.

Dyma gerddoriaeth o’r pridd. Yn fyw ac yn iach. Dyma ysbryd Gwilym Cowlyd a Iolo a Dr William Pryce. Dyma ddathlu Cymreigtod tra’n chwalu pob mur a phob parchusrwydd diwylliannol.

Y piano wedyn sydd yn tincian ar ‘I bhFolach Faoin gGloch’. Hyfryd. Y piano yn creu awyrgylch, ddim rhy bell o sain piano mewn neuadd bentref ond eto yn swnio yn glir – unwaith eto dwi’n gofyn sut recordwyd hyn mor berffaith.

Mae na rhywbeth am llais Cerys – o fewn eiliadau o glywed ‘Y Ferch o Blwy’ Penderyn’ mae rhywun unwaith eto yn gwybod eich bod yn gwrando ar athrylith, ar y peth go iawn, ‘the real deal’, seren ddisglair iawn.

Dyma bwer cerddoriaeth ynde – fel clywed Bob Dylan neu’r Pistols am y tro cyntaf – mae hwn yn hollol hollol rhyfeddol. Prynwch yr albym !

https://open.spotify.com/track/21fpelsJTgF6x8dwqk5AnY?si=Mu0k5LyVTS-k2RY7dWVPzw