Lôn Goed Herald Gymraeg 25 Chwefror 2015

 

 

Cael benthyg copi o lyfr Robin Williams, ‘O Gwr Y Lôn Goed’ (Gwasg Gomer) gan aelod o ddosbarth WEA Abersoch a ysbrydolodd mi i ail ymweld ar Lôn Goed yn Eifionydd. Wrth reswm roeddwn wedi bod am dro ar hyd ddarnau o’r hen ffordd dros y blynyddoedd ond doeddwn ’rioed wedi gwneud hi o un pen i’r llall.

Rhywun arall sydd wedi fy ysbrydoli yn ddiweddar yw Vivienne Rickman Poole, sydd yn disgrifio ei hyn fel arlunydd (ffotograffyd) ac addysgwr. Digwydd taro ar draws Vivienne wnes i yn rhoi sgwrs llynedd yng ngwyl The Good Life Experience sydd yn cael ei guradu gan Cerys Matthews ar Fferm Ystâd Penarlag. Diddordeb mawr Vivienne yw nofio gwyllt, neu i fod yn fanwl gywir, nofio gwyllt mewn dwr oer go iawn ! Un gair – dewr !

Ond mae Vivienne hefyd yn son am archwilio llefydd gadawedig, di-arffordd, anghysbell a hefyd am redeg yn y mynyddoedd. A dyma’r cysylltiad rhwng ddamcaniaethau Vivienne Rickman Poole a’r Lôn Goed, gan i mi benderfynu un bore, yn blygeiniol iawn, mai’r ffordd orau o archwilio’r Lôn Goed yn sydun o un pen i’r llall fyddai ei rhedeg.

Rwan ta, dyma adael y car ger Ynys Graianog a rhedeg yr holl ffordd i lawr i Afonwen. Dwi ddim am ddadlau am fanylder union y pellter ond tua 8 milltir yno ac yn ȏl mewn cyfanrwydd. Ddigon hawdd oedd cyrraedd Afonwen, ond roedd dipyn o dynfa ar y ffordd yn ol i fyny o Afonwen hyd at hen gapel Engedi. Fel Rickman Poole roedd y camera wrth law. Dyma gael llun o Engedi.

Llun arall roeddwn yn falch iawn o’i gael oedd yr hen giat rheilffordd lle arferai’r rheilffordd groesi’r Lôn Goed rhwng Maes Gwyn a Rhosgyll. Giat, neu lidiart, gyda’r hen gylch coch yn dal yno, sef y rhybydd aros, er fod y lliw coch wedi hen ddiflannu. Archaeoleg trenau a rheilffordd medda fi wrth fy hyn cyn ail gychwyn ar y rhedeg.

 

 

Does neb gwell na R Williams Parry i gyfleu’r teimlad ‘cynfydol’ a geir yma yn llonyddwch Eifionydd. Pa bynnag ddoniau sydd gennyf, nid yw dawn y bardd wedi ei ymestyn arnof gan unrhyw holl alluog felly gadewch i Williams Parry fynegi pethau yn well na fedrwn i byth:

A llonydd gorffenedig

Yw llonydd y Lôn Goed

O fwa’i tho plethedig

I’w glaslawr dan fy nhroed.

A does dim dadlau hefo hynny, hyd yn oed wrth redeg, mae rhywun yn cael blas arbenig iawn yma.Ond mae hanes diddorol i’r Lôn Goed hefyd, hanes “go iawn” cyn i unrhyw fardd wirioni a’r llonyddwch gorffenedig a’r coed plethedig canys adeiladwyd y ffordd gyda pwrpas o gludo calch o’r llongau yn Afonwen i’r ffermydd cyfagos cyn belled a Hendre Cenin i’r gorllewin.

Adeiladydd / pensaer y ffordd oedd gwr o’r enw John Maughan a oedd yn reolwr stad ar gyfer Syr Thomas Mostyn, Plas Hen (Talhenbont), ac adeiladwyd y ffordd rhwng 1819 a 1828. Un o nodweddion diddorol y ffordd yw ei bod yn union 12 troedfedd ar led a hyd at heddiw gellir gweld y meini mawrion ar ochr y lon a symudwyd o’r ffordd gan y gweithwyr yn ystod y gwaith adeiladu. Sylwer hefyd pam mor syth yw darnau o’r lon sydd yn dangos cynllunio manwl o ran gosod cwrs y ffordd gan Maughan.  Ynganer Maughan fel “Mȏn” ond wrth reswm does dim cysylltiad o gwbl a Sir Fȏn gan mai gwr o Northumberland oedd Maughan.

Felly os am fynd am dro, prynwch gopi o lyfr Robin Williams i gael dysgu mwy am hanes y Lôn Goed neu os am ysbrydoliaeth pellach edrychwch ar safle we

www.viviennerickmanpoole.co.uk

Neu Vivienne ar trydar https://twitter.com/mrs_paul

 

 

Oes angen 6Music yn Gymraeg? Herald Gymraeg 18 Chwefror 2015

Neil Maffia @ Noson 4a6

 

 

Y ddadl yr wythnos hon yw ein bod yn dioddef bellach o ganlyniad i’r diffyg budsoddiad yn ein treftadaeth diwylliannol cyfoes. Efallai mai ail-gyflwyno’r ddadl  ddyliwn i ddweud, a nid am yr eildro, ond am y degfed, yr ugeinfed, chofiaf ddim bellach?  Y cwestiwn felly yw beth yw gwerth ein diwylliant poblogaidd cyfoes?

Rydym yn derbyn bod ‘gwerth diwylliannol’ i’n hawduron a’n beirdd, ond ar yr union adeg rwyf yn sgwennu’r golofn hon, dyma ofyn, beth yn union yw dyfodol Canolfan Cae’r Gors? Dyna chi gwestiwn. Ydi hyn yn fater ddigon pwysig i ni fel Cenedl i ni hyd yn oed sylweddoli beth sydd yn digwydd (neu ddim) yn hen gartref Kate Roberts - yn Rhosgadfan ddi-arffordd. Cwestiwn yn unig ar hyn o bryd. Ond a ydym ddigon effro?

Os bu diffyg buddsoddiad dros y blynyddoedd mewn unrhyw faes, rhaid awgrymu mai Hanes Canu Pop Cymraeg fu hwnnw. Oes, mae engreifftiau o lwyddiannau ysgubol, 7,000 o gynulleidfa ar gyfer Edward H yn yr Eisteddfod, a gwych o beth yw hynny, ond enwch unrhyw grwp Cymraeg arall sydd werth hyd yn oed 1,000 o gynulleidfa. Bryn Fon efallai?

Fel arfer mae dechrau trafod materion fel hyn yn arwain at ddarllenwyr yn camddeall y pwynt felly beth am wenud un peth yn glir. Nid trio tanseilio llwyddiant Edward H yw’r pwynt, y pwynt yw gofyn pam nad oes hanner dwsin o artistiaid eraill Cymraeg werth hyd yn oed hanner y 7,000 yna mewn niferoedd? Awgrymaf mai’r diffyg buddsoddiad cyffredinol yn y maes sydd yn gyfrifol.

Yn ddiweddar dyma ail wrando ar CDs Big Leaves a’r Cyrff wrth deithio hyd a lled y wlad yn y car a sylweddoli faint o gampweithiau oedd rhain, faint o ‘glasuron’ sydd ar y CDs yma, faint o safon, faint o grefftwaith cyfansoddiadol. Dim ond dau engraifft o grwpiau pop Cymraeg sydd ar yr ymylon o fod yn angof. Yn golygu fawr ddim i’r gynulleidfa ifanc ac yn rhy ddiwedar i fod wedi bod yn rhan o’r “Oes Aur” honedig rhywbryd yn niwl y 1970au. Fydd yr artistiaid yma ddim yn ail ffurfio dybiwn i a ddim werth 7,000 mewn unrhyw Eisteddfod.

Pur anaml byddaf yn cael gwahoddiad i drafod Canu Pop Cymraeg yn gyhoeddus, ond eleni dyma ddau gynnig yn dod yn ystod mis Ionawr (felly mwy mewn mis na llynedd – 2014, yn ei gyfanrwydd). Y cyntaf oedd sesiwn yn trafod ‘Gwleidyddiaeth Canu Pop’ drwy wahoddiad gan Gymdeithas yr Iaith.

Rhaid dweud i mi fwynhau’r drafodaeth yn Aberystwyth a rwyf yn ddiolchgar am y gwahoddiad ganddynt. Yr eironi mewn ffordd gyda’r sesiwn yw fod y drafodaeth wedi ei gynnal oherwydd diffyg gwleidyddiaeth yn y sin bop Cymraeg y dyddiau yma. Felly trafod diffyg gwleidyddiaeth yn hytrach na thrafod gwleidyddiaeth penodol ddigwyddodd ar y diwrnod.

hefo Pat Datblygu a Griff Lynch Yr Ods yn Aber

Yr ail wahoddiad oedd gan Noson 4a6 yng Nghaernarfon. Eto, noson ddigon peleserus, a gan fod yn gynulleidfa yn un weddol fechan a chroesawgar, roedd hi braidd yn anodd bod rhy “ddadleuol”, wedi’r cyfan roedd pawb yno i fwynhau. Braint oedd cael rhannu’r llwyfan a holi Neil Maffia (o’r grwp Maffia Mr Huws wrthgwrs). Maffia fwy na unrhyw grwp arall yn ystod hanner cyntaf y1980au gadwodd y Byd Pop Cymraeg yn fyw wrth i “ser y 1970au” sgrialu am swyddi yn S4C a rhoi y gitar yn y tȏ (chwedl Maffia) er mwyn bod yn gyfarwyddwyr ffilm neu gwmniau teledu.

Dwi werth fwy o gynulleidfa yn trafod archaeoleg na chanu pop. Ychydig iawn oedd yno er cymaint ac er mor bwysig oedd cyfraniad Maffia Mr Huw’r i’r sin bop Cymraeg. Un engraifft fechan o effaith y diffyg buddsoddiad. Does dim 6Music yn Gymraeg.

 

 

The Value of Welsh Pop Heritage / Culture. Do we need a 6Music style outlet ?

 

 

 

 

 

This is something I have been interested in for some time. Just looking at the rich history / tapestry of Welsh pop music and culture, I happened to revisit Y Cyrff's compilation CD 'Mae Ddoe yn Ddoe...' (Ankst 030cd) the other day whilst driving in the car. We know the hit, 'Cymru, Lloegr a Llanrwst', well at least I hope we do, but it just struck / reminded me that there were so may other brilliant tunes on this CD. Rarely heard / played on Welsh Media.
Let's argue the case for 'Y Cyfrifoldeb', the brilliant 'Colli Er Mwyn Ennill' or the haunting 'Weithiau' and lets not forget 'Hwyl Fawr Heulwen'. You have to get the box set if you want to dig out 'Ar Goll'.
And my point, well, Cyrff wrote some top tunes.
They were a great band.
But, what's happened subsequently to Y Cyrff in terms of Welsh Pop History is akin to people knowing only one song by the Clash. Strummer may not be with us but the Clash guys still have legs. They even had / have career opportunites (pardon the pun)
Nothing of the sorts in Welsh Wales.
Just nothing.
No academic studies. (Welsh Universities ?)
No seminars.
No panels at Festivals.
No guest DJ slots
No Welsh version of BBC 6Music to play the stuff - or to give the old musicians a presenting slot out of harms way.
Very few retrospectives on Welsh Media (S4C's Potter docu Gadael yr Ugeinfed Ganrif and Prosiect Datblygu being rare exceptions - C2 / BBC Radio Cymru do stuff occasionally - the recent programme with Casi Wyn looking at girl bands / female singers was good - I enjoyed the interview with Bethan Richards from Diffiniad)
No invites to reform (whether they would or not / whether they wanted to or not)
Cyrff were just buried. Forgotten apart from the Box Set.
As we all know, Mark Roberts went on to form Catatonia with Cerys Matthews. Point made.

Another totally brilliant Welsh language record is 'Pwy Sy'n Galw?' by Big Leaves. Produced by Richard Jackson, I still think this is both a masterpiece in terms of song-writing but its also a masterpiece in terms of arrangement and space and instruments doing what they should be doing. This album was well produced but never over-cooked.
'Pwy Sy'n Galw' the title track is a Punk Rock classic and the song 'Byw Fel Ci' is one of the best Welsh language songs of all time. Does Byw Fel Ci ever feature in any Top 100 anything list - does it f***
Check out a late track by Big Leaves called 'Cwn a'r Brain' - another lost classic.
So Big Leaves no longer exist.
Sibrydion do (they should do the odd Big Leaves cover)
Shame that the songs can no longer be heard live.
Big Leaves were a great band - probably under-rated - certainly not really given a decent analysis in terms of the contribution they made to the scene.
We did some great gigs with them at Miri Madog  - what their management used to refer to as "carnage gigs" which meant a lot of very pissed under age drinkers going mental.

 

I could go on, we could easily do a cultural analysis of Tynal Tywyll, the Tregarth band who jangled along with the angelic voice of Ian Morris and the brilliant tunes of Nathan Hall - Tynal Tywyll ar even more of a "lost 80's band" than Cyrff.  For a while Tynal Tywyll ruled the roost of the Welsh language rock scene. They got Peel plays but never ventured too far from home - which in retrospect I think was a great shame. They played the Jazz Rooms in Bangor once in front of an audience who were by then familiar with Anhrefn and Cyrff but Tynal Tywyll were something new, less Punky more jangly.

Earlier this year I was invited by Cymdeithas yr Iaith to take part in a debate on politics within the Welsh Music Scene alongside Pat from Datblygu and Griff Lynch from Yr Ods. It was enjoyable enough but slightly strange in that what we probably ended up doing was discussing the lack or apparent lack of politics in the current scene. But good on them for putting this event on.
We should have talked Crass.
We did talk Anti Apartheid records
We did talk Steele Pulse 'Ku Kluk Klan' and Tom Robinson 'Glad To Be Gay'
You have to look outwards not inwards as Dafydd Elis-Thomas once pointed out.



The following week I interviewed Neil Maffia on stage as part of his gig for Noson 4a6 in Caernarfon. Again enjoyable and indeed an honour in that Maffia Mr Huws were such an important band during the early part of the 1980's.
But there were so few there to hear Neil doing his acoustic show. As a ranconteur, Neil is both funny and entertaining and when he did the Maffia songs acoustically I thought his real strength showed. Neil should do a whole set of Maffia songs linked with stories / anecdotes relating to the songs and their adventures as a band. That would be a class A evening out.

 

 

I have touched on this subject previously in my Blogs. One article was on the recent Edward H gig at the Eisteddfod when they pulled 7,000 punters (or something like that) Which is all fine, but no other Welsh band could come close, why?

http://rhysmwyn.blogspot.co.uk/2013/12/an-almostinsignificant-tweet-by-owain.html

 

Another article appeared on link2wales about royalties, or rather the lack of, for "heritage acts" etc This maybe resonates more on the financial side of the "value" of Welsh music, in that for most of us the royalties don't add up to much. The catalogue of songs by Cyrff or whoever is not really exploited. Now then, you could argue that its up to us, or the publishers, true ! But I would also suggest that Welsh Media have hardly been consistent or serious about Welsh music over the years and its the effect of that indifference that we are actually experiencing today. You have to invest.

 

http://link2wales.co.uk/2013/crudblog/blog-rhys-mwyn-welsh-royalties-row/

 

Even something as "simple" as more Welsh language content on S4C and BBC Wales websites - the equivalent of BBC 6 Music would be good. Forget mainstream channels, we know we are past the sell by date. But in Welsh Wales its mainstream or nowt. Sure there are DIY opportunities but DIY don't pay the bills. Why should Public Money not be subjected to the rule of Robin Hood - and we are back to Strummer bless him - get him to call up Robin Hood and ask for some wealth distribution.

 

Add cultural distribution. Its not about the money. But it is about wealth distribution.

We fought for EOS.

It made no difference.

 

It has to be about revolution (always).

 

 





Beth yw rhain ? Herald Gymraeg 11 Chwefror 2015.

 

Rwan ta, dwi’n gofyn am drwbl gyda’r golofn yr wythnos hon. Ers rhai blynyddoedd bellach mae pobl wedi bod yn cysylltu ynglyn a gwahanol bethau mae nhw di cael hyd iddynt ar y ffarm, yn y cae neu i son am rhyw faen neu olion y dyliwn eu gweld. Rwyf wedi cadw cofnod o bob galwad ond wedi methu yn llwyr dros y flwyddyn dwetha i gadw fyny hefo’r holl ymholiadau. Felly dyma ddechrau’r drefn newydd ym 2015.

Rwyf nawr wedi penderfynu ac yn wir wedi ymrwymo (lle bosib) i drio mynd i weld rhywun bob pnawn Sul er mwyn ceisio cael y maen i’r wal go iawn a dechrau cofnodi’r hyn mae pobl wedi ei ddarganfod a lle bosib ceisio rhoi eglurhad neu mwy o wybodaeth iddynt am y gwrthrych neu’r safle.

Un o’r pethau mwyaf diddorol y dangoswyd i mi yn ddiweddar oedd cwpan fach fetal, aloi yn sicr, oedd yn cynnwys copr a phlwm ond nid o wneuthuriad efydd pur. Bu cryn grafu pen ynglyn a defnydd a phwrpas y gwpan fechan hon oedd yn mesur oddeutu 4.5cm ar draws. Cafwyd hyd i’r gwpan mewn clawdd ar fferm ar Ynys Mȏn ac i ddechrau roedd rhwyun yn gofyn y cwestiwn os oedd defnydd amaethyddol o rhyw fath i’r gwpan?

Ond ar ol methu yn lan a chael unrhyw esboniad, dyma ail feddwl yn llwyr a gofyn y cwestiwn faint oedd y gwpan yn ei phwyso. Wrth i ni ddarganfod fod y gwpan yn union 8 owns dyma sylweddoli nad ‘cwpan’ fel y cyfryw oedd hon ond darn o bwysau, a rhan o set ehangach, er yn amlwg mai hon oedd yr unig ddarn wedi ei darganfod hyd yma.

Felly yr esboniad oedd mai “nested cup weight” oedd y gwpan. Byddai cwpanau o wahanol bwysau yn dod fel set gyfan a wedyn yn gallu eistedd neu nythu yn eu gilydd er mwyn creu cyfanswm pwysau cywir ar glorian. Hawdd ynde.Efallai fod y pwysau yma yn ganrif neu ddwy oed felly?

Carreg graeanfaen neu garreg grud oedd y gwrthrych nesaf i mi gael ei gweld. Hon o fferm ym Mhen Llŷn ac yn weddol amlwg o edrych arni roedd dwy ochr neu wyneb gymharol llyfn sydd yn awgrymu fod y garreg wedi ei defnyddio i rwbio rhywbeth ar rhyw gyfnod. Hefyd yn anarferol efallai, roedd rhigol yn mesur rhyw drwch bawd yn mynd o amgylch y garreg.

Y cwestiwn amlwg cyntaf ydi - os oedd y rhigol yma yn naturiol neu ddim, ond rydym yn weddol sicr fod y rhigol wedi ei chreu gan ddyn drwy ddefnyddio’r dechneg cyn-hanesyddol o gnocio (pecking) gyda charreg arall i greu y rhigol. Yr un dechneg sydd yn gyfrifol am gerfiadau Neolithig ac Oes Efydd mewn safleoedd fel Barclodiad y Gawres neu’r marciau cafn-nodau a welir ar feini hirion a chreigiau naturiol hyd a lled Eryri.

Wrth astudio’r garreg yn fanwl, tybir i’r garreg ddod o afon efallai a wedyn cael ei defnyddio fel carreg rwbio. Defnydd amlwg i garreg o’r fath fyddai i drin lledr, felly gall hyn ddyddio o’r cyfnod Neolithig neu hyd yn oed mor ddiweddar ar Canol Oesoedd. Roedd dwy wyneb amlwg wedi eu gwisgo ar y garreg a thybir fod y rhigol yn perthyn i’r ail wyneb rwbio gan fod y rhigol wedi ei dorri drwy’r wyneb llyfn cyntaf.

O afael yn y garreg gwelwn fod y rhigol yn cyfateb a sut byddai dyn llaw dde yn gafael yn y garreg ar gyfer rwbio. Felly a’i hon oedd hoff garreg rhyw ffarmwr bach Neolithig ym mhenrhyn Llŷn, pum mil o flynyddoedd yn ȏl? Ydi’r ffaith fod gwahanol gyfnodau o ddefnydd i’r garreg yn awgrymu fod hon yn rhan o’r “bocs twls” ac yn cael ei chadw o un genhedlaeth i’r llall ? Hawdd chwerthin, ac yn amlwg fedrith rhywun ddim bod yn gant y cant sicr, ond dydi’r syniad yma ddim mor wirion chwaith,

Yr unig bosibilrwydd neu esboniad arall ar gyfer y rhigol yw fod hyn ar gyfer clymu’r garreg i rhywbeth. Felly beth petae’r garreg yn bwysau i ddal rhwyd bysgota i lawr yn y dwr neu yn bwysau ar gyfer dal to gwellt yn ei le? Yn sicr rhaid ystyried fod y rhigol i bwrpas gwahanol nac i fod yn haws gafael mewn carreg rwbio.

Yn anffodus gyda archaeoleg does dim ateb sicr i’w gael bob tro. Yn ddiddorol iawn yn yr un ardal a’r garreg hon, rydym yn gwybod fod oleiaf 3 cwt crwn (Cytiau’r Gwyddelod) sydd yn gallu dyddio unrhywbryd yn ystod Oes yr Haearn ond mae rhywun yn amau efallai fod cysylltiad rhwng y ffermydd bychain cyn-hanesyddol yma a’r garreg rwbio. Dyma’n union beth fyddai wedi digwydd o ddydd i ddydd ar safleoedd o’r fath.

Rhyfeddol faint o stori mae rhywun yn gallu ei greu neu ei ddychmygu o garreg gymharol ddi-nod. Rhaid canmol y ffermwyr yn y ddau achos yma am fod yn ddigon craff i weld a chadw’r gwrthrychau. Y cwestiwn sydd gennyf ar gyfer darllewnyr yr Herald  yw a oes unrhywun wedi gweld gwrthrychau tebyg i hyn o’r blaen?

Gall gymharu neu profiad o weld gwrthrych tebyg yn aml gynnig ateb syml. I gloi felly, a son am “ofyn am drwbl” byddwn wrth fy modd clywed am fwy o wrthrychau anarferol gan chwi ddarllenwyr a cheisiaf fy ngorau i alw heibio cyn ddiwedd y flwyddyn !

Mr Bulkeley o'r Brynddu, Herald Gymraeg 4 Chwefror 2015

 

Wel, mi gafwyd opium, curo gwragedd, barnwr meddw, dienyddio, cosbi llym, mor ladron, sawl sgandal a hynny oll o fewn llai na dwy awr. Drama. Digon i wneud operau sebon teledu ymddangos yn ddof iawn mewn cymhariaeth. Ond hefyd cafwyd gem beldroed afreolus, y tywydd, cyfeiriad y gwynt a phryd cyrrhaeddodd y wennol a phryd cannodd y gog gyntaf yn flynyddol.

Ie wir, drama yng ngwir ystyr y gair, ond drama yn seiliedig ar ddydiaduron William Bulkeley o’r Bryndddu, Llanfechell oedd y ddrama Mr Bulkeley o’r Brynddu, wedi ei llwyfanu gan Gwmni Pendraw. Ysgrifennwyd y dyddiaduron mewn dau gyfnod penodol, yn gyntaf rhwng 30ain Mawrth 1734 a’r 8fed o Fehefin 1743 a wedyn rhwng y1af o Awst 1747 a 28ain Medi 1760. Heddiw mae’r dyddiaduron yng nghasgliad Prifysgol Bangor. Chafwyd erioed hyd i’r trydydd dyddiadur.

Heb os roedd hon yn ddrama fywiog, cyffrous, doniol ar adegau, ddigon trist adegau arall ond beth gafwyd oedd cipolwg ar fywyd sgwier mewn ardal wledig fel Sir Fȏn yn y ddeunawddfed ganrif. Yn amlwg roedd Bulkeley yn feirniadol iawn o’r offeiriad lleol yn yr Eglwys yn Llanfechell a mae ei sylwadau ar faterion eglwysig y cyfnod yn gofnod hanesyddol o bwys.

Dwry gyfrwng ei ddyddiaduron, llwyddodd Bulkeley i gadw ar gof a chadw, gofnod o fywyd ac agweddau cymdeithasol ardal wledig yn ystod y ddeunawddfed ganrif. Mewn ffordd mae’r bywyd cefn gwlad, dydd i ddydd, yn debyg iawn i’r cofnodion geir yn y llyfr huangofianol A Wandering Scholar, Life and Opinions of Robert Roberts. Hynny yw, mae’r hanes yn teimlo yn fyw iawn, gallwch ogleuo’r chwys a’r carthion – nid rhyw Sense and Sensibility clinigaidd yw hyn o bell ffordd. Mae’r dyddiaduron a’r sioe yma yn fwy Cymreig na arallfyd blodeuog Miss Austen.

Ond ydi’r peth yn gweithio ar lwyfan? Oes modd trosglwyddo dyddiaduron William Bulkeley i’r llwyfan a gwneud hynny yn ddifyr i gynulleidfa am dros awr a hanner? Heb os fe lwyddodd Wyn Bowen Harries a chast Cwmni Pendraw i wneud hyn. Rydym yn mynychu’r theatr er mwyn cael ein diddanu, rydym yna i fwynhau, ac i anghofio am bwysau gwaith ond yn yr achos yma dwi ddim yn ama i ni gael ein haddysgu hefyd.

Gwych medda fi, yn gwisgo fy het archaeolegydd, roeddwn wrth fy modd yn cael y cyfuniad o ddiddanwch a’r wers hanes. Darllennodd Harries yn helaeth o’r dyddiaduron. Rwyf yn cymeryd yn ganiataol fod hyn air am air, heb eu newid, ond ychwanegu at y pleser wnaeth y “ffeithiau” a’r disgrifiadau hanesyddol, ein cludo yn ol mewn amser, er ein bod yn eistedd yn y Theatr Fach yn Llangefni ym mis Ionawr 2015.

Os oedd hygrydedd Harries fel William Bulkeley yn ddifai, roedd dawn Rhodri Sion a Manon Wilkinson yn rhyfeddol, gan fod rhaid i Rhodri a Manon ymddangos fel sawl cymeriad gwahanol a hynny ar adegau o fewn eiliadau i’r cymeriad dwetha adael y llwyfan. Rwyf yn amlwg yn ‘ffan’ mawr o Rhodri Sion ers ei ddyddiau fel prifleisydd y grwp Big Leaves ond does dim amheuaeth fod Rhodri yn disgleirio ar lwyfan – fedra’i ond rhyfeddu ar y ddawn yma o feddiannu cymeriadau.

Felly hefyd, Manon Wilkinson, rhywsut yn gallu trawsnewid o’r ferch ddiniwed yn y pentref, i ferch y sgwier i butain o Gockney a fel Rhodri, canu yn yr amrywiol acenion. Disglair iawn. Braf hefyd clwyed offerynnau byw gan Huw Roberts a Gwenno Roberts yn ffidlan eu ffordd drwy’r perfformiad, yn cadw’r peth yn organig, heb rhyw  gerddoriaeth cefndir ffug.

Efallai mae’r peth pwysigaf am y ddrama hon yw fod yma arwyddbost, cyfeirlyfr bychan, awgrym o beth sydd o dan ein traed – sef y cyfoeth a yw Hanes Cymru.