Herald Gymraeg 24 Ebrill 2013
Cyd-ddigwyddiad oedd dod ar draws ‘Babs’ (y car cyflym) yn
Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, Sadwrn dwetha. Roeddwn i lawr yn Abertawe ar
gyfer cyfarfod ‘WOTGA’, sef ‘Cymdeithas Tywysyddion Swyddogol Cymru’ ac ychydig
wythnosau yng nghynt roedd criw ohonnom wedi bod heibio Pentywyn ac yn ddigon
naturiol yn trafod yr amgueddfa ar lan y mor lle mae ‘Babs’ yn treulio’r Haf a
hynny bob Haf.
Yr hyn
oedd yn cael ei drafod oedd “lle mae Babs yn treulio’r gaeaf ?” Hwn oedd y cwestiwn
mawr a doedd neb i weld yn siwr iawn, a dweud y gwir tybiais fod Babs yn mynd i
rhyw garej yn rhywle i gael dipyn o ofal, rhyw MOT bach i gadw’r olwynion yn
troi fel petae, ond dyna ni yr ateb, dyna Babs yn syth o fy mlaen wrth i mi
gamu i mewn i Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn Abertawe.
Mae rhai
blynyddoedd ers i mi ymweld a Babs yn yr amgueddfa ym Mhentywyn, deg oleiaf,
cyn i ni gael yr hogia yn sicr, a’r peth cyntaf am tarodd oedd cymaint oedd
maint y car. Argian dan roedd hwn yn glomp o beth ac yma yng nghyntedd agored
yr Amgueddfa dyma ddechrau dychmygu faint yn union o swn fydda’r injan yn ei
greu petae yn cael ei thanio.
Bu
erthygl hynod ddiddorol yn yr Observer yn ddiweddar yn trafod sut mae rhai o
amgueddfeydd ac orielau Llundain wedi bod yn cynyddu incwm drwy werthu nwyddau
casgliadwy yn eu siopau. Nwyddau David Bowie oedd un esiampl amlwg yn ogystal a
pethau wedi ei gwneud allan o hen ddarnau o seddau tren ac yn y blaen. Hyn oll
yn hanfodol bellach oherwydd y toriadau mewn arian cyhoeddus wrthgwrs.
A dyna
daro ar syniad gwych ar gyfer cynyddu incwm Amgueddfa Genedlaethol Cymru, beth
am “werthu” cyfle i fynd am sbin yn Babs ar hyd Bae Abertawe, neu ar hyd y
Mumbles neu am bris premiwm i gael mynd hyd at 90milltir yr awr ar draeth Pentywyn.
Mi fyddai miloedd ar filoedd ar y rhestr aros i chi !
Ac er
ein bod yn Ne Cymru o ran yr amgueddfeydd, mae cysylltiad agos iawn a’r Gogledd
wrth drafod hynt a helyntion Babs. Y gyrwr yn ol yn y 1920au oedd John Godfrey
Parry-Thomas, periannydd a mab i gurad o Rhosddu ger Wrecsam. Fe brynnodd
Parry-Thomas y car gan wr or enw Count Louis Zbrowski ac ar ol dipyn o
addasiadau fe fedyddiodd y car yn ‘Babs’.
Yn ystod
y 1920 roedd Sais o’r enw Malcolm
Campbell, dyn o gefndir breintiedig, yn brysur cystadlu a Parry-Thomas i geisio
gosod y cyflymder mwyaf ar y tir mewn car ac ym 1927 roedd Cambell wedi
llwydddo i yrru car ar gyflymder o 174.22 milltir yr awr.
Ar y 3dd
o Fawrth 1927 roedd Parry-Thomas yn ymdrechu i guro cyflymder Campbell ar
draeth Pentywyn, ond roedd anwyd mawr os nad y ffliw arno ac yn anffodus fe
aeth y car allan o reolaeth wrth gyrraedd cyflymder o 100 milldir yr awr. Bu i
Parry-Thomas gael ei ladd wrth i’r car fynd a’i ben drosto a fe benderfynwyd
claddu’r car yn y fan a’r lle o dan y tywod. Yno bu y car wedyn yn rhydu am
dros 40 mlynedd.
Yn y
1960au daeth gwr arall o Ogledd Cymru i gymeryd rhan flaenllaw yn hanes Babs. Y
gwr oedd Owen Wyn Owen, perchenog garej o Gapel Curig a hefyd darlithydd ar
beirianneg yng Ngholeg Technegol Sir Gaernarfon ym Mangor. Ar ol cloddio
gweddillion Babs o’r tywod treuliodd Owen flynyddoedd yn adfer yr hen gar yn ei
garej yng Nghapel Curig. Bu i Babs yrru unwaith eto yn y digwyddiad
‘Canmlwyddiant Brooklands’ ym 2007 a derbyniodd Owen dlws ‘Tom Pryce’ am ei waith
gyda’r ysgrif “Atgyfodwr Babs” ar y dlws.
Mae
traeth Pentywyn yn ymestyn dros 7 milltir ac un o nodweddion y tywod yw ei fod
yn gallu bod “mor galed a choncrit” felly mae’n addas ar gyfer gyrru arno.
Heddiw, mae son fod modd i yrrwyr fynd am dro ar y traeth ond ar y diwrnod
aethom ni heibio roedd y mynediad i’r traeth ar gau, dim bod unrhyw fwriad
gennym rasio yno chwaith, nid yn y Mondeo yn sicr.
Un arall
a chysylltiad a Thraeth Pentywyn yw Amy Johnson, bu hi a’i gwr hedfan oddi yma
ym 1933 gyda’r bwriad o hedfan yn ddibaid i Efrog Newydd. Chwythwyd yr awyren
oddiar ei gwrs a glaniodd y ddau yn Connecticut lle cafodd y ddau eu hanafu yn
ddifrifol.
Cofeb
arall a chysylltiad ar byd awyrenau yw honno ym Mhorth Tywyn ger Llanelli i
Amelia Earhart y fenyw gyntaf i groesi Mor yr Iwerydd, mewn awyren o’r enw
“Friendship”, gan lanio ym Mhorth Tywyn ar yr 18 o Fehefin 1928. Fe ddechreuodd
hi a’r peilotiaid o Trepassey yn Newfoundland
20awr ac 49 munud yn gynharach ar yr 17fed o Fehefin. Roedd cyfaill yn
teithio hefo mi yn y car a rhaid oedd galw heibio cofeb Earhart gan ein bod mor
agos.
Er mae
lle bach yw Porth Tywyn nid hawdd oedd canfod y gofeb, yn bennaf oherwydd
ffyrdd bach cul tu cefn i’r brif stryd, ond dyma lwyddo ar ol sawl cylch o’r
styrd yn y car. Dyma sefyll yn y glaw, talu teyrnged a thynnu llun. Yn ol y son
nid glanio ym Mhorth Tywyn oedd ei bwriad, rhaid oedd chwerthin, pa ddewis
gwell meddyliais ?
Wrth
hedfan awyren fel peilot ar draws yr Iwerydd pedair mlynedd yn ddiweddarach ym
1932, campwaith arall Earhart, glaniodd yn Derry, Gogledd Iwerddon sydd yn swnio fel
glanio braidd yn fuan i mi !!! Porth Tywyn amdani felly – pa well le?