Tuesday, 30 April 2013

'Babs v Amelia Earhart' Herald Gymraeg 24 Ebrill 2013



Herald Gymraeg 24 Ebrill 2013

Cyd-ddigwyddiad oedd dod ar draws ‘Babs’ (y car cyflym) yn Amgueddfa Genedlaethol y Glannau, Sadwrn dwetha. Roeddwn i lawr yn Abertawe ar gyfer cyfarfod ‘WOTGA’, sef ‘Cymdeithas Tywysyddion Swyddogol Cymru’ ac ychydig wythnosau yng nghynt roedd criw ohonnom wedi bod heibio Pentywyn ac yn ddigon naturiol yn trafod yr amgueddfa ar lan y mor lle mae ‘Babs’ yn treulio’r Haf a hynny bob Haf.

            Yr hyn oedd yn cael ei drafod oedd “lle mae Babs yn treulio’r gaeaf ?” Hwn oedd y cwestiwn mawr a doedd neb i weld yn siwr iawn, a dweud y gwir tybiais fod Babs yn mynd i rhyw garej yn rhywle i gael dipyn o ofal, rhyw MOT bach i gadw’r olwynion yn troi fel petae, ond dyna ni yr ateb, dyna Babs yn syth o fy mlaen wrth i mi gamu i mewn i Amgueddfa Genedlaethol y Glannau yn Abertawe.

            Mae rhai blynyddoedd ers i mi ymweld a Babs yn yr amgueddfa ym Mhentywyn, deg oleiaf, cyn i ni gael yr hogia yn sicr, a’r peth cyntaf am tarodd oedd cymaint oedd maint y car. Argian dan roedd hwn yn glomp o beth ac yma yng nghyntedd agored yr Amgueddfa dyma ddechrau dychmygu faint yn union o swn fydda’r injan yn ei greu petae yn cael ei thanio.

            Bu erthygl hynod ddiddorol yn yr Observer yn ddiweddar yn trafod sut mae rhai o amgueddfeydd ac orielau Llundain wedi bod yn cynyddu incwm drwy werthu nwyddau casgliadwy yn eu siopau. Nwyddau David Bowie oedd un esiampl amlwg yn ogystal a pethau wedi ei gwneud allan o hen ddarnau o seddau tren ac yn y blaen. Hyn oll yn hanfodol bellach oherwydd y toriadau mewn arian cyhoeddus wrthgwrs.

            A dyna daro ar syniad gwych ar gyfer cynyddu incwm Amgueddfa Genedlaethol Cymru, beth am “werthu” cyfle i fynd am sbin yn Babs ar hyd Bae Abertawe, neu ar hyd y Mumbles neu am bris premiwm i gael mynd hyd at 90milltir yr awr ar draeth Pentywyn. Mi fyddai miloedd ar filoedd ar y rhestr aros i chi !

            Ac er ein bod yn Ne Cymru o ran yr amgueddfeydd, mae cysylltiad agos iawn a’r Gogledd wrth drafod hynt a helyntion Babs. Y gyrwr yn ol yn y 1920au oedd John Godfrey Parry-Thomas, periannydd a mab i gurad o Rhosddu ger Wrecsam. Fe brynnodd Parry-Thomas y car gan wr or enw Count Louis Zbrowski ac ar ol dipyn o addasiadau fe fedyddiodd y car yn ‘Babs’.

            Yn ystod y 1920 roedd Sais o’r enw  Malcolm Campbell, dyn o gefndir breintiedig, yn brysur cystadlu a Parry-Thomas i geisio gosod y cyflymder mwyaf ar y tir mewn car ac ym 1927 roedd Cambell wedi llwydddo i yrru car ar gyflymder o 174.22 milltir yr awr.

            Ar y 3dd o Fawrth 1927 roedd Parry-Thomas yn ymdrechu i guro cyflymder Campbell ar draeth Pentywyn, ond roedd anwyd mawr os nad y ffliw arno ac yn anffodus fe aeth y car allan o reolaeth wrth gyrraedd cyflymder o 100 milldir yr awr. Bu i Parry-Thomas gael ei ladd wrth i’r car fynd a’i ben drosto a fe benderfynwyd claddu’r car yn y fan a’r lle o dan y tywod. Yno bu y car wedyn yn rhydu am dros 40 mlynedd.

            Yn y 1960au daeth gwr arall o Ogledd Cymru i gymeryd rhan flaenllaw yn hanes Babs. Y gwr oedd Owen Wyn Owen, perchenog garej o Gapel Curig a hefyd darlithydd ar beirianneg yng Ngholeg Technegol Sir Gaernarfon ym Mangor. Ar ol cloddio gweddillion Babs o’r tywod treuliodd Owen flynyddoedd yn adfer yr hen gar yn ei garej yng Nghapel Curig. Bu i Babs yrru unwaith eto yn y digwyddiad ‘Canmlwyddiant Brooklands’ ym 2007 a derbyniodd Owen dlws ‘Tom Pryce’ am ei waith gyda’r ysgrif “Atgyfodwr Babs” ar y dlws.

            Mae traeth Pentywyn yn ymestyn dros 7 milltir ac un o nodweddion y tywod yw ei fod yn gallu bod “mor galed a choncrit” felly mae’n addas ar gyfer gyrru arno. Heddiw, mae son fod modd i yrrwyr fynd am dro ar y traeth ond ar y diwrnod aethom ni heibio roedd y mynediad i’r traeth ar gau, dim bod unrhyw fwriad gennym rasio yno chwaith, nid yn y Mondeo yn sicr.

            Un arall a chysylltiad a Thraeth Pentywyn yw Amy Johnson, bu hi a’i gwr hedfan oddi yma ym 1933 gyda’r bwriad o hedfan yn ddibaid i Efrog Newydd. Chwythwyd yr awyren oddiar ei gwrs a glaniodd y ddau yn Connecticut lle cafodd y ddau eu hanafu yn ddifrifol.

            Cofeb arall a chysylltiad ar byd awyrenau yw honno ym Mhorth Tywyn ger Llanelli i Amelia Earhart y fenyw gyntaf i groesi Mor yr Iwerydd, mewn awyren o’r enw “Friendship”, gan lanio ym Mhorth Tywyn ar yr 18 o Fehefin 1928. Fe ddechreuodd hi a’r peilotiaid o Trepassey yn Newfoundland  20awr ac 49 munud yn gynharach ar yr 17fed o Fehefin. Roedd cyfaill yn teithio hefo mi yn y car a rhaid oedd galw heibio cofeb Earhart gan ein bod mor agos.

            Er mae lle bach yw Porth Tywyn nid hawdd oedd canfod y gofeb, yn bennaf oherwydd ffyrdd bach cul tu cefn i’r brif stryd, ond dyma lwyddo ar ol sawl cylch o’r styrd yn y car. Dyma sefyll yn y glaw, talu teyrnged a thynnu llun. Yn ol y son nid glanio ym Mhorth Tywyn oedd ei bwriad, rhaid oedd chwerthin, pa ddewis gwell meddyliais ?

            Wrth hedfan awyren fel peilot ar draws yr Iwerydd pedair mlynedd yn ddiweddarach ym 1932, campwaith arall Earhart,  glaniodd  yn Derry, Gogledd Iwerddon sydd yn swnio fel glanio braidd yn fuan i mi !!! Porth Tywyn amdani felly – pa well le?

 

Wednesday, 17 April 2013

Caneuon Thatcher Herald Gymraeg 17 Ebrill 2013.


 

“Thatcher”, roedd yr enw o hyd yn cael ei boeri allan gyda’r holl atgasedd a phwyslais o anghytundeb posib, dyma’r agosa ddaeth y rhan fwyaf ohonnom i brofi polisiau’r gwrth-Grist a sawl gwaith dros y blynyddoedd rwyf wedi son na fyddwn byth yn dymuno “Thatcheriaeth” ar unrhywun. Ond, wyddochi beth, oherwydd y gwrthwynebiad llwyr i’w pholisiau dwi ddim yn amau mae Thatcher wnaeth y cyfraniad pwysicaf i’r Byd Pop yn ystod yr 80au cynnar. Doedd dim fath beth ac “eistedd ar y ffens”, roedd rhaid cymeryd ochr, safiad, safbwynt.

            Y troellwr recordiau John Peel soniodd rhyw dro ar BBC Radio 1 fod cerddoriaeth o hyd yn fwy diddorol pan mae’r Gyfundrefn yn troi i’r Dde; ei bwynt wrthgwrs yw fod hyn yn creu caneuon protest a’r angerdd cysylltiedig. Fe wyddom wrthgwrs fod pop a ‘rock’n roll’ ar ei orau pan mae dynion ifanc blin yn troi y gitars yna yn uchel a hefo rhywbeth i’w ddweud !

“Stand Down Margaret” meddai The Beat, cytgan afaelgar, anthem hyd yn oed, can pop heb ei ail ar rhythm reggae hawdd ond dyna chi neges, roedd y gan yma yn cael ei chanu gan The Beat wrth ymddangos ar raglenni poblogaidd ar y teledu ym 1982. Roedd y neges felly yn cyrraedd yr ystafell fyw, cyn yr oes yma,(oes youtube), da’chi’n cofio’r adeg pan roedd y teulu cyfan yn gwylio Top of the Pops hefo’u gilydd ar Nos Iau?

Hyd yn oed yn fwy amlwg oedd “Kick Out the Tories” gan The Newtown Neurotics, grwp o Harlow. Fel cannodd y Neurotics am Thatcher “the enemy of the British working man” a wedyn yn y toriad cerddorol yng nghanol y gan roedd y floedd “don’t believe everything you read in the press”. Anthem fwy pynci oedd gan y Neurotics,ac ar John Peel oedd y siawns gorau o glywed y Neurotics, nid ar Top of the Pops ond yr hyn sydd yn ddiddorol o edrych yn ol yw mae’r un oedd y neges, The Beat yn y tir canol a’r Neurotics ar yr ymylon yn ddiwyllianol.

Cyfansoddwyd caneuon llai rhethregol ac ystradebol yn ystod cyfnod Thatcher hefyd, efallai mae “Shipbuilding” gan Elvis Costello sydd yn sefyll allan. Wrthgwrs, fersiwn Robert Wyatt sydd wedi aros yng nghof y rhan fwyaf ohonnom ond mae Costello dal wrthi yn perfformio’r gan. Cefais gyfle i weld Costello ym Manceinion ychydig yn ol gyda’r Brodsky Quarter ac hyd yn oed heddiw roedd dal wefr o glywed y gan yma yn cael ei pherfformio yn fyw.

Y gan arall, yn wir y gan aeth i Rhif Un yn y Siartiau, oedd “Ghost Town” gan The Specials gyda’r fideo hyfryd hynny o’r grwp yn y car yn gyrru o amgylch y tirwedd ol-ddiwydiannol, y tyrau gor-uchel, y Ddinas yn Llundain ar fore Sul debyg, tywyll a llwm. Ond pwy fysa yn dychmygu heddiw fod can mor wleidyddol yn gallu cyrraedd brig y siartiau ?

Yr enw arall amlwg o’r cyfnod yma yw Billy Bragg, mae Bragg dal wrthi cofiwch, ond yn ystod Streic y Glowyr ym 1984 daeth Bragg i lawr i Glwb Llafur Pill, Stryd James yng Nghasnewydd i godi arian ar gyfer cronfa bwyd glowyr Pwll Bedwas. Y trefnydd oedd Simon Phillips, gwr sydd yn adnabyddus fel rheolwr y siop recordiau ‘Rockaway Records’ sydd yn y Farchnad yng Nghasnewydd, “Newport Provisions Market” fel mae nhw’n dweud yn lleol. Trefnodd Phillips a’r criw oedd yn galw eu hunnan yn ‘Cheap Sweaty Fun Promotions’ dros 200 o cyngherddau i gefnogi glowyr De Cymru.

Ar y noson canodd Billy Bragg roedd dau lowr o Bedwas wedi dod draw i fod yn gyfrifol am hel yr arian. Talwyd £250 o ffi i Billy Bragg ar gyfer ei gostau, Cadwodd Bragg £100 (sef y costau go iawn) a rhoi £150 yn ol i’r glowyr. Mae’r stori yma a chyfweliad hefo Phillips i’w weld ar safle we Hanes, BBC Cymru.

Y cysylltiad arall Cymreig gan Billy Bragg wrthgwrs yw ei fod wedi canu gyda Cor Cochion Caerdydd yn yr 80au ar y gan ‘Mandela’, can a ymddangosodd yn wrieddiol ar gaset ar Label Sain ond sydd bellach ar gael ar gasgliad CD o Goreuon Cor Cochion Caerdydd.

Ym mis Mehefin 2009 bu Bragg yn ol i Gymru i gofio 25 mlynedd ers y Streic a bu mi a‘r bardd Patrick Jones ar y daith o amgylch Cymru hefo Bragg. Y peth mwyaf doniol am y daith honno oedd fod gan Bragg fwy o ddiddordeb trafod archaeoleg hefo mi na son am wleidyddiaeth, roedd o yn holi yn ddyddiol beth oedd i’w weld ar hyd y ffordd o un cyngerdd i’r llall ac ar ddiwedd y bythefnos o daith mae’n wir i ddweud na chawsom unrhyw sgwrs am wleidyddiaeth !

Bu’r grwp Test Dept yn teithio gyda Cor Glowyr De Cymru ar Streic a hynny o amgylch Prydain yn ystod 1984 dan yr enw “Fuel To Fight” gan berfformio yn Theatr Albany, Deptford, Llundain. Unwaith eto roedd cysylltiad Cymreig gan Test Dept wrth iddynt gydweithio a chwmni theatre Brith Gof ar y sioe ‘Gododdin’.

Y slogan ar y pryd oedd “Coal Not Dole”, fe gynhyrchwyd miloedd o sticeri gan Undeb y Glowyr. Diddorol yw nodi fod darn o farddoniaeth gan wraig un o’r glowyr ar streic gyda’r teitl yma, enw’r wraig oedd Kate Sutcliffe a fe osodwyd y geiriau yn ddiweddarach i gerddoriaeth gan y grwp Chumbawumba

‘There'll always be a happy hour
For those with money jobs and power
They'll never realise the hurt
They caused the men they treat like dirt.’

 

 

 

 

 

Wednesday, 10 April 2013

Safleoedd CADW Herald Gymraeg 10 Ebrill 2013


 

Rwan ta, beth yw’r ddolen gyswllt yn fan hyn ?

            Trefignath y gromlech hynod ger Caergybi, un o’r engreifftiau gorau o adeiladwaith aml-gyfnod lle mae’n amlwg fod y safle claddu wedi bod yn cael ei ddefnyddio dros gyfnod hir o amser.Wrth edrych ar y cofadail o gyfeiriad y gorllewin mae tair siambr gladdu gwahanol i’w gweld a mae’r drydedd yn cau mynedfa’r ail, hynny yw mae wedi’w adeiladu ar draws y fynedfa i’r “hen” siambr.

            Yr archaeolegydd  Frances Lynch gymharodd hyn a’r ail adeiladu ac ail godi sydd yn gysylltiedig ac eglwysi ac eglwysi cadeiriol, eto y lle sydd yn sanctaidd fellly mae’r ail adeiladau yn arwydd o barhad o ddefnydd yn yr un lle dros gyfnod hir o amser. Mae stori arall ddifir am Drefignath, fod y Foneddiges Stanley, sef mam yr hynafiaethydd W.O Stanley, wedi bod yn gyrru heibio un dydd yn ei choets a wedi rhywstro rhyw weithwyr rhag malurio’r cofadail a dwyn y cerrig i gyd.

            Nid aml mae wyr i chwarelwr yn canmol y Boneddigions ond yn yr achos yma, diolch i Stad Penrhos fod y gromlech yma gyda ni heddiw. Wrth ymweld a Threfignath heddiw gwelir fod y cofadail wedi ei atgyweirio a’i ail osod yn sylweddol.

            Ewn yn ein blaen at Persaddfed, eto cromlech drawiadaol yn cynnwys dwy siambr arwahan y tro yma, a hynny ger cae cricied Bodedern. Lle da i ymweld ac e dros yr Haf achos fe gewch weld y cromlechi ac os yn lwcus cyfle i weld ychydig o gricied yr un pryd. Mae yna bosibilrwydd, heb ei gadarnhau, fod y ddwy gromlech yn wreiddiol yn rhan o’r un cofadail ac yn gorwedd o dan un garnedd fawr.

Stori arall ddigon trist am persaddfed yw fod y gromlech ddeueol wedi bod yn Gartref y deulu oedd wedi cael eu taflu allan o fwthyn cyfagos. Stori ddim mor dda am y boneddigions efallai ?

A wedyn dyma chi Barclodiad y Gawres, rhwng Llanfaelog ac Aberffraw, o bosib yr ail gromlech mwyaf adnabyddus ar Ynys Mon, ar ol Bryn Celli Ddu. Dyma chi feddrod sydd yn rhannu’r un traddodiad, cynllun ac ddigon posib yr un crefydd a beddrodau fel Newgrange a Knowth yn Nyffryn y Boyne yn Iwerddon. Dyma chi gromlech sydd yn gwenud i rhywun feddwl.

Pwy groesodd Mor Iwerddon i rannu’r traddodiad newydd yma o gladdu’r meirwon ? A beth yw arwyddocad y cerrig sydd wedi eu naddu gyda cylchoedd a zigzags o fewn y beddrod ? Yn anffodus mae ymwelwyr wedi amharchu’r cofadail dros y blynyddoedd felly does dim modd ymweld a thu mewn i’r gromlech heb drefniant o flaen llaw. (Mwy am hyn ar ddiwedd yr erthygl).

Gan aros yn ardal Llanfaelog dyma chi gromlech arall, Ty Newydd. Fe gloddiwyd yma yn y 1930au a’r awgrym yw  fod hwn  yn engraifft o feddrod cynnar iawn yn y cyfnod Neiolithig, sef Oes y Cerrig a chyfnod yr amaethwyr cyntaf. Dyma chi feddrod sydd mewn cyflwr ddigon truenus a mae blociau wedi eu gosod oddi tan y gapfaen er mwyn diogelu’r cofadail. O ran diffiniad fe all hwn hefyd fod yn perthyn i’r traddodiad o feddrod cyntedd.

A dyma chi Din Dryfol, ger Soar yng nghanol Sir Fon, beddrod arall sydd wedi ei chwalu yn ddrwg dros y canrifoedd ond sydd yn rhannu nodweddion tebyg iawn i gromlech Trefignath. Eto y ddamcaniaeth yw fod yma feddrod aml-gyfnod a felly fod y safle yma wedi bod yn fan pwysig i’r amaethwyr cynnar yma ar Fon.

Ac os am dynnu llun o’r “gromlech berffaith” pa well gromlech na’r un twt a thaclus ger Bodowyr, ddim yn bell o Frynsiencyn. Engraifft arall o feddrod cyntedd a chynnar yn y cyfnod Neolithig o ran ei adeiladu. Hwn di’r un mae pawb yn ei ddisgrifio fel “cromlech sydd yn edrych fel cromlech”.

Fe allawn fynd ymlaen ac ymlaen, Bryn Celli Ddu, Cromlech Lligwy, Capel Garmon, Dyffryn Ardudwy. Ond beth felly yw’r ddolen gyswllt ?

Yn amlwg mae’r safloeodd rwyf wedi cyfeirio atynt oll yn gromlechi, yn feddrodau yn perthyn i’r Cyfnod Neolithig, cyfnod yr amaethwyr cyntaf yn y rhan yma o Ynysoedd Prydain, y rhan rydym yn ei adnabod fel Cymru heddiw. Mae’r safleoedd yn dyddio oddeutu 3500 Cyn Crist hyd at 2000 Cyn Crist.

Rydym yn son am gyfnod cyn unrhyw syniad o Gymru fel lle. Rydym yn son am afordir gorllewinol Ynysoedd Prydain – ar hyd y draffordd efallai – sef y mor. Rydym yn son am gyfnod cyn yr Iaith Gymraeg er rydym oll yn gytun fod codi’r fath gofadaeiladau yn ddipyn o gampwaith felly roedd rhaid fod yr adeiladwyr yn gallu cyfathrebu – rhaid bod ganddynt Iaith.

Rwyf hefyd yn weddol argyhoeddedig fod yna barhad ers cyfnod yr amaethwyr cyntaf. Do fe gafwyd Efydd a Haearn yn eu tro yn ystod y ddwy fileniwm cyn Crist, fe gafwyd y traddodiad Celtaidd yn y canrifoedd cyn y Rhufeiniad ond dwi ddim yn derbyn nad oes yna  barhad gan bobl ar yr un darnau o dir ers cyfnod y cromlechi.

Y nhw  yw’’r “hen bobl”, efallai wir ond y ni sydd dal yma – rydym yn perthyn, yn perthyn i’r un darn o dir, yn perthyn i’r un lle, er efallai fod yr Iaith wedi newid, mae rhan o’r traddodiad wedi newid a do fe gyflwynwyd Cristnogaeth ar ddiwedd cyfnod y Rhufeiniad, ond heblaw am hynny mae yna fwy o gysylltiad na sydd o wahaniaeth.

Ond yn ol at y cwestiwn, yr ateb go iawn yw fod yr holl adeiladau rwyf wedi cyfeirio atynt dan ofal CADW. CADW yw’r corff sydd yn gyfrifol am ein henebion ar ran Llywodraeth Cymru. Y ni oedd yn galw am Ddatganoli ac y ni gafodd hynny mewn egwyddor. Y ni y trethdalwyr sydd yn arianu hyn, ein llywodraeth ni yw hwn – ein corff ni yw CADW.

Drwy gyfeirio at y cromlechi fe fydd yn hollol amlwg nad oedd rhaid i mi gyfeirio o gwbl at unrhyw gastell a godwyd gan Edward 1af, wedi’r cwbl “Cestyll Edward 1af yw’r adeiladau hynny sydd yn ein atgoffa yn ddyddiol (os da chi fel fi yn codi yn y bore ac yn edrych dros Gastell Caernarfon) ein bod dan orthrwm y “Sais” hyd at heddiw”. Pryd o pryd mae’r nonsens yma am ddod i ben ? Digon yw digon. Hanes yw hanes.

Mae Cymdeithas Tywysyddion Gogledd Cymru bellach yn cyd-weithio a CADW i sicrhau teithiau tywys i Barclodiad y Gawres ac mae modd cysylltu drwy trydar @NWTGA.

Wednesday, 3 April 2013

Mynegi Barn Herald Gymraeg 3dd Ebrill 2013



Dyma chi gwestiwn da, ydw’i am fentro i ffae’r llewod neu ddim yn sgil sylwadau Geraint Jones, Trefor ynglyn a CADW yn cymeryd cyfrifoldeb am gartef Kate Roberts, Cae’r Gors ? Yr ateb yw, nacdw, ddim yr wythnos hon achos os wyf am fentro trafod hyn mae angen dipyn mwy o waith ymchwil i’r cefndir cyn sgwennu’r golofn. Wythnos efallai ? Cawn weld …….. ond mae angen gwneud mae hynny yn sicr.

            Mae’n rhaid bod yna gyfrifoldeb arnom fel colofnwyr i drafod a mynegi barn ond roedd fy sylwadau am Can i Gymru a Noson Wobrwyo Y Selar yn ddiweddar hefyd yn profi fod hyn yn beth ddigon anodd i’w wneud yng Nghymru. Fel soniais ar trydar, gallaf fod yn ffrindia hefo y rhai sydd yn anghytuno a mi ond does fawr o Gymraeg rhyngddof a’r rheini sydd am wrthod yr hawl i mi (neu unrhywun arall) fynegi barn.

            Heb dreulio gormod o amser yn ail-bori’r gwelltfeydd mwdlyd, roedd profiad trafod hyn oll a’r Taro’r Post yn ddigon i roi y felan i mi am ddyddiau wedyn, nid oherwydd fod pobl yn anghytuno ond am y modd roedd pobl yn anghytuno, yr atgasedd di-wynebog ar trydar a’r ffaith fod y “Maoistiaid” fel dwi’n eu galw yn ymwrthod ac unrhyw wahanaiaeth barn. “Nhw” bia’r Byd Pop Cymraeg bellach a rhaid cyfaddef i mi ddileu y “nhw” i gyd o fy nghyfrif trydar.

            Canlyniad hyn oll oedd teimlo fod unrhywbeth rwyf am gyfrannu eto i’r Byd Pop Cymraeg yn y dyfodol (a mae ‘os’ mawr am hynny) yn mynd i orfod bod yn hollol hollol annibynnol o’r Maoistiaid. Cofiwch ymateb y rhan fwyaf o bobl i “ffarsgate” fel roeddwn yn ei alw a’r Taro’r Post, oedd “Pam – be di’r Selar ?” Ond teimlais na fyddwn yn dymuno rhannu’r un gofod a “nhw” byth eto – oes dwi isho byw yn Gymraeg fel mae’r Gymdeithas yn ei ddweud on nid ar eu telerau “nhw”.  

Petae’r Selar yn agored i drafodaeth fe fyddan wedi gwahodd trafodaeth am werth gwybrwyo fel cysyniad yn eu cylchgrawn – mae hyn yn wahanol iawn i werth y noson fel gig a digwyddiad !  Yn rhyfedd iawn, yn yr un wythnos a fy sylwadau i roedd Primal Scream yn y Guardian a Damon Albarn a Noel Gallagher oll wedi bod wrthi yn lambastio Gwobrau’r Brits. Rhyfedd – da ni gyd ru’n oed hefyd sydd yn dweud rhywbeth am ein hagwedd a’n cefndir diwylliannol  efallai ?

            Yng nghanol y felan meddyliais am y profiadau gwaethaf dwi di gael dros y blynyddoedd wrth geisio cyfrannu i’r ‘Byd Cymraeg’ ac yn sicr o fewn y Byd Pop Cymraeg ac yn sicrach byth ym maes ymgyrchu dros yr iath – mae’n wir i dddweud fod y bobl mwyaf annymunol i mi rioed ddod ar eu traws a dadlau a nhw wedi bod yn y Byd Cymraeg – nid Tory’s rhonc fel bydda rhywun wedi ei ddisgwyl ond y “Tory’s Cymraeg” fel dwi’n eu galw oherwydd eu ceidwadaeth a’u culni ! Felly dwi ddim am roi fy enw lawr i fyw yn y Dref Gymraeg mae Adam Price am ei chodi ar lannau’r Fenai. Dwi ddigon hapus yng Nghaernarfon diolch hefo “pobl go iawn”.

            A dyna chi golofn arall, ydi Price oddifri ? Doeddwn ddim yn y gynhadledd yma, un o’r cynhadleddau wythnosol bellach sydd i ‘Achub yr Iaith’, rhaid chwerthin achos mae rhywun yn teimlo fod yr holl drafodaethau yma drwy wahoddiad yn unig – rhag ofn i rhywun gyflwyno gwrth-safbwynt, rhag ofn i rhywun feiddio anghydffurfio a’r weledigaeth. Mae chwerthin yn well na chrio, ond ………..

            Felly digonedd o ddeunydd am golofnau am wythnosau i ddod, ond ydi’r bobl yma o ddifri ?  Y gwir amdani, fel colofnydd, mae angen mynd yn ol a gwneud dipyn o waith ymchwil, deall y cyd-destyn a sicrhau fod y dyfyniadau yn Golwg360 ddim allan o gyd-destun. Ond mae hyn yn peri pryder mawr i rhywun, lle yn union da ni’n mynd hefo hyn oll ?

            Beth bynnag oedd egwyddorion a syniadaeth Adfer yn y dyddiau cynnar am fynd yn ol i’r Gorllewin, erbyn i mi gyrraedd y Brifysgol (1980-83) roedd myfyrwyr (lleiafrif wrthgwrs) neuadd breswyl JMJ ym Mangor wedi meddiannu Adfer ac i bob pwrpas rhain oedd y “stormtroopers” yr “S.S” eithafwyr oedd bellach yn casau eu cyd-Gymry am fyw yn y rhan anghywir o Gymru, nid dyna’r syniadaeth wreiddiol siwr Dduw. Cefais gyfarwyddyd unwaith yn Y Globe ym Mangor i “F*** Off yn ol i Gaerdydd”. Doedd daearyddiaeth ddim yn brif bwnc yn amlwg iddynt, a finnau o Faldwyn !

Dwi’n chwerthin achos y darlun yn fy meddwl yn barhaol bellach yw rhaglen deledu y “Young Ones” – wyddo’chi pan mae’r cymeriad  Rick yn galw unrhywun sydd ddim yn cytuno yn “ffasgydd”, yn wir hon oedd ein joc rheolaidd ni yn y fan wrth deithio Ewrop hefo’r Anhrefn flynyddoedd yn ol, gormod o oriau ar draffyrdd yn yr Almaen, felly roedd jocs plentyniadd i weld yn gweithio yn well rhywsut – pawb yn “ffasgydd”.

            Dyma engraifft gwych o hiwmor hollol hollol blentynaidd Rick, “No, no, no, no, no, not "Bank Manager," it's far too crawly bum-lick. Tell it like it is, put "Fascist Bullyboy!" meddai Rick wrth geisio llunio llythyr i’w rheolwr banc lleol. Iawn, mae hyn yn rhoi gwen ar wyneb rhywun efallai, ond i fod o ddifri, mae rhywun yn teimlo fod angen i ni fod llawer mwy trieddgar bellach wrth drafod a sylwebu ar syniadaeth, damcaniaethau a datganiadau sydd allan yna yn y Byd Cymraeg.

            “Ffrae burath ysgol” yw’r drafodaeth ar Taro’r Post yn amlach na pheidio, nid yr aeddfedrwydd angenrheidiol. Dwi’n nol eto at yr hen bregeth, yn galw am Jeremy Vine yn Gymraeg ac am golofnwyr sydd yn cael herio cystal a Julie Burchill. Heb yr anghytuno a’r gwahaniaeth barn rydym yn llithro i sefyllfa o drwmgwsg diwylliannol sydd yn llai na derbyniol.