Rhys Mwyn: Gorffennaf 25

Rhys Mwyn: Gorffennaf 25

Herald Gymraeg 18 Gorffennaf 2012 Llyn Cerrig Bach

Penwythnos Gorffennaf 13/14 roedd sawl peth “hanesyddol” yn digwydd yng Nghymru a dwi ddim yn mynd i fod yn trafod yr hollol amlwg. Do fe welwyd grwpiau Pop Cymraeg ar oriau brig S4C, fe allawn sgwennu traethawd hir ar gyfer doethuriaeth ar hynny, ac ar y Nos Sadwrn roeddwn wedi trefnu ymddangosiad cyntaf erioed Opera newydd gan yr actor Keith Allen, hynny yng Ngwyl Ymylol Llangollen (y nhw oedd y trefnwyr a fi oedd yr asiant - mae gennyf dal fymryn o het Canu Pop ar ol ar fy mhen), roedd hynny hefyd yn hanesyddol yn ei ffordd, ond heb os, y digwyddiad pwysicaf i mi ar y penwythnos yma oedd gweld celfi Llyn Cerrig Bach yn dychwelyd i Ynys Mon, i arddangosfa hynod gyffrous yn Oriel Ynys Mon.

                Fel y gwyddoch fe ddarganfuwyd gwrthrychau LLyn Cerrig Bach yn ystod 1942-43 wrth i’r Weinyddiaeth Amddiffyn ymestyn y lanfa yn RAF Valley ar gyfer yr awyrenau mawr o Awyrlu yr Unol Daliethau. Mae yna stori wych yma wrthgwrs, am William Roberts yn defnyddio’r hen “gang chain” i dynnu loriau allan o mwd y llyn hefo’i dractor a wedyn yr archaeolegydd Cyril Fox yn dod fyny o Gaerdydd i weld y gwrthrychau.

                Bellach, a fe lansiwyd y llyfr ar y Nos Wener, mae’r holl stori wedi ei gofnodi mewn llyfr hynod liwgar, hawdd i’w ddarllen ac eto hynod, hynod gyffrous yn dwyn y teitl “Llyn Cerrig Bach Trysor o’r Oes Haearn” ac wedi ei gyhoeddi drwy Llyfrau Magma / Oriel Ynys Mon gan Gyngor Mon. Dyma chi y “trysor” go iawn, sef y wybodaeth, y modd i ddehongli y cyfnod yma yn ein Hanes. Wrth reswm mae’r gwrthrychau yn rhai hynod bwysig, gwerthfawr mewn sawl ystyr, yn waith celf La Tene, does dim dadl am hynny ond y peryg wrth roi y pwyslais ar y gair trysor yw fod y sylw yn mynd ar y gwerth ariannol yn hytrach na’r stori.

                Mi fyddaf yn dweud yn aml tra wrth fy ngwaith archaeolegol a rhywun yn gofyn “Yda chi wedi dod o hyd i rhywbeth diddorol ?” Fy ymateb bob tro yw mae’r wybodaeth yw’r peth mwyaf diddorol, ehangu ein dealltwriaeth dyna’r peth mwyaf pwysig am y broses archaeolegol. Fedrith y gwrthrych ond ein helpu i ddweud y stori. Ar ben ei hyn dydi’r gwrthrych ddim mor bwysig rhywsut. Dyna pam fod gwrthrych allan o gyd-destun yn llai gwerthfawr.

                Ond cyn i mi gael fy nghamdeall yma, mae’n rhaid, a hynny hefo RHAID mawr eich argymell chi oll i fynychu Oriel Ynys Mon rhwng nawr a Mis Tachwedd i weld yr arddangosfa wych yma. Nid gor-ddweud yw fod y dangosiad yma yn rhagori ar yr hyn oedd gan yr Amgueddfa Genedlaethol – mae Magma ac Oriel Ynys Mon wedi creu rhyw naws tanddwr yma, mae’n las iawn yn sicr, ond hefyd mae’r gwrthrychau wedi eu goleuo yn gelfyd, mae popeth yn cael ei le, ei ddehongli ac yn hawdd i’w astudio.

                Mater arall, a drafodwyd ar y Nos Wener yw fod y gwrthrychau yn cael dychwelyd i Fon. Yn ol rhai yma yw eu gwir gartref ond wrth i Dr John Davies annerch y dorf roedd rhwyun yn sicr hefyd fod angen arnom, fel Cenedl, sefydliad fel yr Amgueddfa Genedlaethol. Yn eu cartref newydd yn Sain Ffagan (gobeithio) bydd cartref parhaol gwrthrychau Llyn Cerrig Bach ond mae’n hollol iawn hefyd yn y Gymru ddatganoledig fod y gwrthrychau oleiaf yn cael ambell i wyliau yn Sir Fon.

Diddorol iawn oedd anerchiad Dr John Davies, bu bron iddo ddilyn traddodiad Laurence Clarckson a’r Ranters ers llawer ddydd, a dechrau dweud hi go iawn am bob math o bethau. Yn Saesneg efallai byddai rhywun yn cyfeirio ato fel “cyflegr-rhydd”, gwych medda fi, mae angen mwy ohonnynt ac ar ol profi Keith Allen yn dweud hi am bopeth o’r Gemau Olympaidd i Max Bygraves yn Llangollen, o edrych yn ol roedd Dr Davies yn sicr yn swnio yn weddol resymol. Ond braf iawn oedd clywed rhywun yn siarad gyda angerdd oedd yn fodlon gwyro o’r sgript. Mae angen dweud hi fel y mae hi – dyna’r her mwyaf yng Nghymru. Mae’n amhosib bron mynegi barn bellach am Ddiwylliant Cymraeg mor unffurfiol yw natur hwnnw ac ysaf yn ddydiol am yr hen anghydffurfiaeth Cymreig yna o allu herio a chwestiynnu. Dydi saff ddim yn iach.

Roedd hon yn noson wedi ei threfnu yn wych. Roedd Dave Chapman a’i wraig Sue o Ancient Arts yno, wedi ail greu rhai o’r gwrthrychau a Chapman yn syth yn dechrau herio’r dehongliadau traddodiadol, nid fel rhywun gwrth-sefydliadol, neu ecsentrig fel Davies, ond fel Archaeolegydd Arbrofol. Treuliais awr hyfryd yn eu cwmni yn trafod pwrpas rhai o’r gwrthrychau. Heb os Chapman yw un o arloeswyr pwysicaf y Byd Archaeoleg yng Nghymru. Dyn fel dywedodd rhwyun unwaith am Bob Marley, sydd a’i lygaid yn fwy agored na’r mwyafrif.

Ond roedd uchafbwynt teilwng i’r noson. Fe wobrwywd a chydnabyddwyd Eflyn Owen Jones, Eflyn wrthgwrs yn ferch i William Roberts, a wedi ei gwreiddio yn ddyfnach na neb yn hanes Llyn Cerrig Bach. Gwaith di-flino Eflyn yn ymweld ac ysgolion, yn dweud yr hanes, yn darlithio i Gymdeithasau, yn cenhadu ac yn wir yn galw am i’r gwrthrychau cael eu dangos yn ol ym Mon, heb os gwaith di-flino Eflyn a sicrhaodd fod yr arddangosfa yma yn digwydd a priodol iawn oedd ei chydnabod yn gyhoeddus.

Wrth i mi eistedd yn Oriel Kyffin, yng nghanol y lluniau amhrisiadwy, rhan o’r “meddylfryd” os nad yr “enaid” Cymreig (neu ddim os ydych yn artist heriol ifanc) fedrwn i ond teimlo fod gennym drysorau yn sicr ond y wybodaeth a’r dealltwriaeth hanesyddol yw’r trysor mwyaf sydd gennym fel Cenedl, pobl fel Eflyn yw’r trysor arall sydd eto yn hollol amhrisiadwy a sydd mor angenrheidiol os ond i godi llais a mynnu sylw a rhywsut, er mor werthfawr yw’r gwrthrychau, rhan o’r jigsaw ydynt yn y diwedd, yn ddibwys heb stori a phobl.

Herald Gymraeg 11 Gorffennaf 2012 Chwarel Ffridd

A finnau newydd droi fy hanner cant, a dweud y gwir dwi fawr o foi penblwydd, ond fe ddaeth amlen frown trwy’r blwch postio ac ynddo lyfr mewn clawr caled, lliw llechan, llwyd-las ac enw cyfarwydd i’r llyfr ‘Cerddi’. Dyma chi argraffiad i’w drysori (penblwydd hapus fel petae), a hynny am sawl rheswm, yn gyntaf diwyg y llyfr gan Wasg Gomer. Wyddochi beth, dio’m ots pam mor ddefnyddiol yw’r iPad, pa mor ddefnyddiol di’r Kindle, fedrith Apple neu pwy bynnag ddim creu un o’r rhain – llyfr, hefo clawr, hefo ogla, hefo tudalennau go iawn, hefo teimlad.

                Ail reswm dros drysori’r llyfr yw fod T.H a Rhyd Ddu yn agos i galon rhywun, am sawl rheswm, a mae hynny yn rhywbeth sydd yn cael ei drafod yn feistrolgar gan Angharad Price yn ei chyflwyniad i’r llyfr yma. Gadewch i bawb ddehongli T.H yn eu ffordd eu hunnan, a defnyddid yr engraifft eithaf mewn ffordd gan Angharad, sef y grwp dawns-electroneg Acid Casuals yn creu cerddoriaeth yn seiledig ar y Ferch yn Rio, hi oedd ar y cei wrthgwrs. Eiconig yw’r gair a ddefnyddir i ddisgrifio’r casgliad a’r bardd.

                A dyma fy ferswin bach i o bwysigrwydd Rhyd Ddu a cherddi T.H. Mae gennyf ddwy stori a dweud y gwir, un yn ymwneud a theulu a’r llall yn ymwneud ac arcaheoleg ddiwydiannol, adeilad arall “eiconaidd” petae pobl ond yn gwybod amdano yn perthyn i chwarel Ffridd (neu Ffridd Isaf).

                Felly dyma dddechrau hefo’r hanes teuluol. Rhai blynyddoedd yn ol roeddwn wedi bod yn cerdded ar hyd Crib Nantlle ac yn dychwelyd i lawr y Garn tuag at Llyn y Gadair. Does dim modd crwydro’r llethrau yma heb feddwl am T.H, pa lwybr, pa graig, pa olygfa a’i ysbrydolodd – ac o na fyddai darn bach o’i ddawn gennym ni bobl gyffredin i ni gael mynegi rhyfeddodau ardal Rhyd DDu yn well na “hyfryd” a “bendigedig”……

                Wrth i mi gyrraedd y llethrau isaf gwelais ddau wr ger ochr y llyn, yn amlwg yn chwilota am rhywbeth yn y brwyn felly dyma gerdded tuag atynt, er mwyn cael gwybod mwy, a rhag ofn y gallwn fod o ryw gymorth. Tad a mab oedd yma, y ddau wedi bod yn pysgota, ac un wedi colli gwydr ei sbectol yn y brwyn. “Wyddoch chi beth” meddwn wrthynt, “petae fy mrawd yma mi fydda yn dod o hyd i’r gwydr mewn eiliad, mae o yn gallu dod o hyd i lens bychain sbectols sydd yn gorwedd ar y llygaid mewn stafell llawn pobl”.

                Sylwais ar yr hogyn, yn gwisgo Crys T  AC/DC a fe sylwodd yntau mae fi oedd “Rhys Mwyn o’r Anhrefn”. Roedd yr hogyn o Garmel a wedi gweld y grwp yn canu yn fyw sawl gwaith. “Duw” medda fi “mae fy nheulu o Garmel, wel Cilgwyn yn wreiddiol ond mae fy nhad o Garmel”, a dyma ddechrau trafod wedyn pwy oedd fy nheulu.

                Roedd y tad yn cofio fy nhaid Morgan Thomas a roedd cysylltiad yma yn syth, oherwydd bu fy nhaid hefyd yn dod dros Ddrws y Coed i sgota yma yn Llyn y Gadair ond yr ail ran o’r sgwrs oedd mwyaf diddorol i mi. “Cofiaf Morgan yn iawn” medda’r tad “fo oedd yn torri ein gwalltia yn y pentre!”. A dyma chi gamu yn ol i Oes y Chwarelwyr, lle roedd pres yn gallu bod yn brin ond pobl hefo sgiliau ac yn fodlon rhannu’r sgilia hynny. Felly roedd gan fy nhaid ddawn torri gwallt. Does ryfedd felly dros y blynyddoedd i mi ddatgan fod steil gwallt yr un mor bwysig a dawn cerddorol i’r darpar seren bop.

                Ar ben fy hyn roeddwn yn cerdded y prynhawn hynny, doedd fy mrawd ddim hefo mi felly chafwyd ddim o hyd i lens y sbectol – ond fe gafwyd sgwrs dda. Byddaf yn dychwelyd yn aml, aml iawn, i gerdded yn yr ardal yma ac yn ddiweddar y Chwareli Llechi sydd yn hawlio fy sylw. Rwyf yn gyfarwydd iawn a Llwybr Rhyd Ddu fyny’r Wyddfa a fel arfer byddaf yn cerdded ymlaen at Chwarel Bwlch Cwm Llan a wedyn yn dringo Bwlch Main am y copa. Os mae cyrraedd copa’r Wyddfa yw’r nod mae rhywun yn tueddu i frasgamu fyny’r mynydd ond yn ddiweddar rwyf wedi bod yn arall-gyfeirio – yn anghofio am y copaon ac yn canolbwyntio ar y llethrau.

                Oddifewn i Chwarel Bwlch Cwm Llan mae sawl nodwedd ddiddorol, mae’r melinau, y llynnoedd dwr i droi’r olwynion yn y melinau, y twnelli yn cysylltu a’r twll chwarel a hyn oll o fewn tafliad carreg i’r llwybr. Ond wrthgwrs os mae’r copa yw’r nod does dim amser i droi o’r llwybr – dyna’r cangymeriad mawr i mi ei wneud dros y blynyddoedd. Dwi di bod ar ben bron bob mynydd yn Eryri ond heb dreulio digon o amser ar y llethrau.

                Ar droed y llwybr yma, yn agos iawn i’r Orsaf Dren yn Rhyd Ddu mae Chwarel Ffridd neu Ffridd Isaf. Mae rhywun yn gweld y tomeni gwastraff wrth ddechrau ar eu taith, a mae rhywun yn gweld yr hollt yn y graig ar yr ochr dde i’r llwybr lle mae’r chwarel fechan ond ychydig iawn, dybiwn i, sydd yn sylwi ar y “cwt pwdwr” ar ben poncyn bach ar ochr chwith i’r llwybr.

                Rhaid diolch yma i Alun John Reynolds drwy gyfrwng ei gyfeirlyfr ardderchog ‘A Gazeteer of the Welsh Slate Industry”, llyfr hanfodol i unrhywun a diddordeb yn hanes y Chwareli Llechi. A dyna fo cwt crwn bach perffaith, adfail bellach, ond adeilad sydd werth ei weld. Y tro nesa rydych yn cerdded yn ardal Rhyd Ddu mae’n werth cymeryd 5 munud i ymweld a’r Ty Pwdwr, mae modd parcio ger yr Orsaf.

                Mewn ffordd felly mae mwy i’r olion na awgymai T.H wrth iddo son am

Dim byd ond mawnog a’i boncyffion brau

Dau glogwyn a dwy chwarel wedi cau.

Herald Gymraeg 4 Gorffennaf 2012 Llanrug

Cwestiwn ddigon amlwg i’w ofyn yw pam fod Eglwys Llanrug mor bell o ganol y pentref ? A dyma ni, bnawn Sadwrn dwetha yn cael yr ateb gan yr hanesydd Dafydd Whiteside wrth iddo arwain taith gredded ar ran Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon o amgylch Eglwys Sant Mihangel a’r cyffiniau. Dyma ffordd hyfryd o dreulio bnawn Sadwrn, a mae yn wir yntydi fod rhywun yn dysgu llawer mwy o gael ei dywys o amgylch safleoedd gan rhywun “sy’n gwybod be di be”.

                Dangosodd Dafydd sawl carreg fedd o ddiddordeb yn y fynwent, y gyntaf oedd carreg fedd Sioned neu “Sionad” fel y sillafwyd ar y garreg. Hi oedd chwaer yr enwog Marged ych Ifan (neu ferch Ifan) o Ddyffryn Nantlle ac yn ddiweddarach Nant Peris. Marged wrthgwrs oedd y delynores, y gawres, y reslwr, y ddynes oedd yn gryfach na’r ddau wr cryfa yn Nyffryn Nantlle. Hi briododd gwr diniwed a gwan yn fwriadol, hi oedd meistres y ty tafarn “Tafarn y Telyrniau yn Nrws y Coed. Roedd hi’n ddigon o ddynes i gadw trefn ar y mwyngloddwyr copr. Sgwni os yw rhywun yn gwybod lle oedd safle Tafarn y Telyrniau ?

                Fe anfarwolwyd Marged gan Thomas Pennant fel un oedd yn dal i reslo yn ei 70au a mae son gan rai iddi fod yn fwy dros ei chant. Wrth i weithfeydd copr Drws y Coed ddod i ben symudodd Marged i ardal Llyn Padarn i gludo copr gweithfeydd Nant Peris mewn cwch dros y llyn. Does dim hanesion o’r fath am Sionad, dim ond carreg fedd ddi-nod, hawdd i’w methu. Eto, sgwni sut fywyd gafodd Sionad – efallai iddi gadw’n ddistaw a’i phen i lawr gan fod cysgod Marged mor bell gyrhaeddol ?

                Carreg fedd arall o ddiddordeb mawr ym mynwent Sant Mihangel yw un Dafydd Ddu Eryri, sef David Thomas (1759-1822) o Ben y Bont, Waunfawr, lle gwelir cofeb llechan iddo ar ochr y ty. Cofiwn am Dafydd Ddu Eryri fel bardd a llythyrwr a hefyd fel ysgolfeistr yn Llanddeiniolen ond diddorol iawn oedd darganfod iddo dreulio rhai blynyddoedd yn gweithio yn y pandy , Glynllifon yn trin gwlan. Unwaith eto, onibai am Dafydd yn ein twywys, sgwni faint fydda’n yn sylwi ar fedd yr hen Dafydd Ddu ?

                Tirfeddiawnwr lleol a pherchennog plasdy oedd Cadfridog Syr Hugh Rowlands, Plas Tirion a dyma’r drydedd carreg fedd o ddiddordeb yn y fynwent i ni ymweld a hi. Gwelir arni gopi o’r Groes Fictoria a enillwyd gan Rowlands tra ond yn 26 oed yn Rhyfel y Crimea wrth iddo achub milwr oedd weid ei amgylchu gan filwyr Rwsiaidd. Yn ol y son fe haeddodd fedal arall. A dyma chi ateb dirgelwch oedd wedi fy nghorddi ers peth amser.

                Ar y lon gefn heibio’r eglwys sydd yn arwain i gyfeiriad Waunfawr neu Pontrug gwelir sawl maen yn sefyll yn unionsyth ar ben bonciau bach naturiol o dir. Ymdebygai rhain i feinihirion, ond rwyf yn gwybod nad meni Oes Efydd yw rhain, ond doeddwn rioed di dallt eu pwrpas neu arwyddocad. A dyma’r esboniad, cerrig i goffau gwahanol frwydrau neu fuddugoliaethau y Cadfridog Rowlands yw’r rhain.

                Drwy rhyw lwc a chydig o siawns cafwyd cyfle i fynd i mewn i’r Eglwys, fe ddaeth y Ficar heibio hefo’r goriad fel roedd yr ymweliad i’r fynwent yn dod i ben. Eto dyma chi gyfle gwych, ar y muriau mewnol mae lluniau o’r 12 Orsaf y Groes, mewn fframia yn hytrach na murluniau, ac yn sicr ddim yn cymharu a’r rhai ar furiau tref Conwy yn y mamor Carrera, ond yn ddiddorol yr un fath.

                Yn ol y son mae’r eglwys yn dyddio o’r 13G a’r to o’r 15G a fe ychwanegwyd y gloch ym 1767 er o edrych or y tu allan, gyda’r “pebbledash” fydda rhywun efallai ddim yn disgwyl i’r Eglwys fod mor hynafol er wedi dweud hyn, mae awyrgylch hynafol yn perthyn i’r safle yn sicr.

Felly Llanfihangel y Rug oedd yr enw gwreiddiol ar y lle yma, nid Llanrug. Fe dyfodd pentref Llanrug gyda dyfodiad y chwareli llechi a heddiw mae’n bentref sydd i raddau yn dilyn y lon fawr tuag at Cwm y Glo a LLanebris o Gaernarfon. Dyma’r pentref mwyaf yn Arfon a phentref gyda canran uchel iawn o’r bobloagaeth y siarad Cymraeg, canran yn yr 80au. Mae’r ddwy dafran yn eu tro, y Penbont a’r Glyntwrog, wedi llwyfannu grwpiau pop Cymraeg (ffaith fach i chwi haneswyr y Byd Pop Cymraeg).

Yn yr 80au hwyr bu gigs rheolaidd yn y Glyntwrog, cofiaf sawl noson wych yno gan y grwp Gwrtheyrn o Ben Llyn a heddiw mae Llanrug wrthgwrs yn gartref i’r grwp Something Personal heb son am un o gymeriadau mwyaf diddorol y sin gyfoes, yr unigryw Ryan Kift, seren deledu, cyfarwyddwr ffilmiau Zombies a dyn sydd a barn ar bopeth a dim taw arno. Efallai rhyw ddiwrnod (mewn canrif efallai ?) bydd cofeb las ar dai Kiffti, y Personals a’r Glyntwrog fel canolfanau o bwys i ddwylliant Cymraeg yn eu dydd ?

Ond i ddychwelyd at y cwestiwn cychwynnol, pam fod yr Eglwys mor bell o ganol y pentref ? Yn ol Dafydd, ffermydd gwasgaredig oedd yn yr ardal yma, roedd darnau o dir gwlyb hefyd, ond y ffremydd greodd y patrwm tir, felly fuodd na rioed “ganol pentref” dim ond casgliad o ffermydd, ar Eglwys wedyn yn fan addoli, yn fan cyfarfod ond ddim yn ganol pentref yn yr ystyr arferol.

               

Herald Gymraeg 27 Mehefin 2012

Dwi’n gwybod fod Cymru ar adegau ,yn gallu bod yn le bach, pawb yn nabod pawb, dim modd cadw unrhywbeth yn gyfrinach, dim llonydd pan mae rhywun eisiau llonydd, pawb arall yn gwybod mwy amdanoch na da chi’n wybod am eich hyn. Dwi’n tynnu coes ac yn gor-ddweud ychydig ond, yn ddiweddar cefais sawl un yn fy holi am sut roedd y symud ty wedi mynd ?

                Am beth roedd rhain yn son dudwch ? dwi ddim wedi symud ty a does gennyf ddim bwriad symud ty. Yn ol un papur newydd roeddwn bellach yn byw yn Waunfawr. Rwan does dim o’i le a byw yn Waunfawr, yn wir dyma le dymunol iawn i fyw ynddo, pentref y Beganifs a’r Big Leaves, pentref wrth droed Moel Eilio, ardal lechi a mwyngoddio haearn yn nyffryn Gwyrfai. Mi fyddwn ddigon hapus mae’n siwr yn Waunfawr.

                Ond dwi dal yn Twthill, Caernarfon, mae’r plant yn yr ysgol leol – dwi ddim yn bwriadau symud yn fuan. Rhyfedd felly oedd gorfod dweud wrth bawb “peidiwch a choelio popeth da chi’n ddarllen yn y papurau”. Mae’n hen ddywediad gennyf am wneud cyfweliadau hefo’r Wasg “os dwi’n dweud un, dau, tri mae nhw’n printio pedwar, pump, chwech”, rhai yn waeth na’u gilydd wrth gwrs.

                 Ar y llaw arall mae ochr dda i hyn hefyd, fod y Byd Cymraeg mor fach, ar adegau mae’n teimlo fel un teulu bach hapus, hynny yw os nad ydym yn ffraeo. Cael gwahaniaeth barn efallai sydd anodda, achos da chi siwr Dduw o weld rhwyun os ydych wedi eu beirniadu mewn print, neu ddadlau am rhyw achos ar y Cyfryngau ond dyna fo ………

Mor bwysig wrthgwrs yw gallu mynegi safbwynt yn y Gymru sydd ohonni, rhaid wrth ddeialog iach ac agored boed hynny am wleidyddiaeth neu yr Iaith, rhaid cael annibynniaeth barn, credaf yn gryf iawn fod rhaid i’r Gymraeg yn sicr fod yn faes lle rydym yn rhydd i fynegi ein barn – dydi rhyddid ddim yn ryddid os di’ch cefn yn erbyn y wal fel dywedodd y grwp Crass ers lawer dydd ac un o’r peryglon mawr wrth drafod dyfodol y Gymraeg yw fod rhai yn mynnu hawlfraint ar y drafodaeth – does dim hawlfraint ar Gymreigtod !

Rwan ta, i droi yn ol at bwynt yr erthygl, yn ddiweddar, rwyf yn wythnosol ddod ar draws rhai cymeriadau, llwybrau yn croesi, dilyn trywydd tebyg, rydym yn amlwg yn rhannu diddordebau, yn debyg mewn rhai ffyrdd, yn wahanol iawn mewn ffyrdd eraill ond mae yna bethau yn dod a rhai ohonnom at eu gilydd.

Efallai mae ni yw’r ffoaduriaid o’r Byd Pop, fe ddiflannodd yr incwm o’r Byd Pop Cymraeg, dydi’r maes yna ddim yn cynnig bywoliaeth bellach felly dyma ni, y ffoaduriaid, yn arall gyfeirio. Fe all rhywun ddadlau fod y ffoaduriaid Pop wrthgwrs yn bobl amryddawn, aml-ddisgyblaeth, alluog yn gallu troi eu llaw at bob math o waith. Ond does dim dewis chwaith …….. neu mae’n bryd am newid ?

Cynllun Deinamo, cynllun i hyrwyddo’r syniad o ddechrau busnes eich hyn, sydd wedi dod a nifer ohonnom at ein gilydd. Rydym yn ymwled ac ysgolion a cholegau yn son am ein profiad yn y Byd Busnes yn y gobaith ein bod wedyn yn ysbrydoli cenhedlaeth newydd o Cymry ifanc i fentro. Ac yma ar gylch-daith Deinamo byddaf mor aml yn cyfarfod a’r hyrwyddwr, rheolwr, digrifwr, actor, trefnydd a’r hynod ymryddawn Mici Plwn. Byddaf hefyd yn aml yn cwrdd a’r rapiwr, y trefnydd, y colofnydd a’r dyn cysylltiadau cyhoeddus, Deian ap Rhisiart (MC Saizmundo yw ei enw rapio,  enw barddol ar gyfer yr G21ain).

Mae Deian a finnau hefyd yn y maes tywys, yn arwain teithiau cerdded a theithiau ymwelwyr ond yn yr wythnos yma, Mici Plwm yw’r gwr dan sylw achos rwyf yn gweld Mici bob pnawn Llun yn y Ganolfan yn Nefyn gan fod Mici yn cydlynnu cynllun Heneiddio’n Dda Nefyn a finnau wedyn yn mynd a’r criw am dro bob pnawn Llun. Fel dywedais rydym yn gymeriadau amryddawn aml-alluog - un diwrnod mewn ysgol, y diwrnod nesa yn crwydro strydoedd Nefyn yn edrych ar hen adeiladau.

Rwyf  yn edrych ymlaen at wahanol ddosbarthiadau sydd gennyf bob wythnos. Bu’r croeso a’r gefnogaeth gefais gan Ddosbarth WEA Bryncroes yn rhywbeth a wnaeth i mi deimlo yn freintiedig iawn cael bob yng nghwmni pobl Pen Llyn ac yn ddiweddar rwyf wedi derbyn cefnogaeth tebyg gan ddosbarthiadau nos yn Llanfaelog, Brynsiencyn, Llanfair Pwll, Blaenau Ffestiniog a’r  Las Ynys Fawr, croeso cynnes, cyfeillgarwch ac wrthreswm rwyf innau yn dysgu cymaint ganddynt.

Felly pnawniau Llun, Nefyn amdani. Os dwi’n cyrraedd ddigon buan caf ginio yng Nghaffi’r Penwaig. Fel dosbarth rydym eisoes wedi ymweld a’r hen Eglwys, Santes Fair a safle’r Amgueddfa Forwrol a’r wythnos dwetha cawsom drip ar y bws mini i Eglwys hynafol Pistyll gan dreulio awr hamddenol yn eistedd yn yr Eglwys yn trafod nodweddion hynafol y safle, y bedyddfaen Geltaidd a’r murlun o ocr coch yn dangos Sant Christopher  cyn gorffen ein ymweliad wrth garreg fedd yr actor Rupert Davies (Maigret wrthgwrs).

Yr wythnos hon rydym am gerdded o amgylch Nefyn gan oedi ger yr holl gapeli, Soar, capel yr Annibynwyr a godwyd ym 1880 ar gyfer y mewnlifiad o chwarelwyr o Benmaenmawr a Swydd Caerlyr;  adeilad newydd Capel Isa lle bu unwaith y Capel Calfinaidd; Seion, capel y Bedyddwyr a adeiladwyd yn lle’r hen gapel ar y Fron a wedyn Moreia, Capel y Wesleaid 1881. Y nod yn wythnosol yw gwneud ychydig o gerdded a chadw’n heini ond ein bod hefyd yn dysgu rhywbeth ac yn ymweld a rhyw safle.

Yr hyn sydd yn braf am Nefyn wrthgwrs yw fod Mici Plwm hefo ni felly rydym yn cael y drydedd cyfraniad – sef diddanwch pur, digrifwch, tynnu coes a phawb felly a gwen fawr are u gwyneb.