Martha Thomas

Fy nhad oedd wedi gyrru hwn yn wreiddiol hefo llythyr i'r Herald Gymraeg. Tynnu coes oedd o y byddai rhywun fel Martha hefo'i het fawr yn ormod o feistar i "rebel" fel fi feiddio camu oddi ar y llwybr cul. Yn anffodus pan gyhoeddwyd y llun doedd y rhan fwyaf o'r het ddim i'w gweld a felly i raddau roedd yr hiwmor yn cael ei golli.
Felly dyma'r llythyr fel y cyhoeddwyd

Roedd Martha yn hen hen nain i mi, sef nain fy nain. Yn ddiddorol rwyf wedi bod yn pori drwy hen luniau o'r teulu hefo fy nhad ar gyfer darlith rwyf yn ei baratoi - "Cerddoriaeth yn yr Ardaloedd Llechi" ar gyfer Cymdeithas Hanes Dyffryn Ogwen ym mis Tachwedd eleni.
Yn amlwg byddaf yn trafod grwpiau fel Maffia Mr Huws ond roeddwn yn awyddus i ddod a cysylltiadau teuluol i mewn o ochr Cilgwyn a Dyffryn Nantlle achos does dim pwrpas trio cyflwyno "darlith" o'r fath am Ddyffryn Ogwen o flaen llond stafell o arbenigwyr felly dyma chwilota am straeon bach gwahanol.
Dyma ddeall fod fy nhaid Morgan Thomas yn aelod o Gor Undebol Carmel - does rhyfedd fod cymaint o dalent "gweiddi mewn tiwn" gennym yn yr Anhrefn.

Fy nhaid sydd ochr chwith uchaf yn hogyn ifanc iawn

Bydd y ddarlith ar Tachwedd 12fed.

Herald Gymraeg 22 Awst 2012 Bodelwyddan

 

Fel arfer mae rhywun yn cyfeirio at “hen eglwysi”, sef yr eglwysi hynafol fel y rhai mwyaf diddorol neu yn sicr fel y rhai sydd fwyaf tebygol o fod yn ddiddorol. Yn wir mae yna lyfr, ‘The Old Churches of Snowdonia’ gan Harold Hughes a Herbert North, sydd yn cyfeirio at eglwysi hynafol amlwg fel Llanrhychwyn neu Llangelynin ond yr wythnos yma rwyf am son am eglwys gymharol ddiweddar, ond un sydd a sawl stori wirioneddol ddiddorol.

                Ond cyn cychwyn ar ein taith byddwn yn argymell unrhywun a diddordeb mewn hen eglwysi i gael gafael ar y llyfr “The Old Churches of Snowdonia”. Y ffordd orau o gael gafael ar gopi fyddai cysylltu a’r gwerthwyr llyfrau drwy’r cylchgrawn Y Casglwr, mae rheini bob amser yn fodlon chwilota am gopi, onibai wrthgwrs fod gwell gennych fynd o amgylch siopau hen lyfrau - sydd yn bleser yn ei hyn.

                Bydd unrhywun sydd yn teithio ar hyd yr A55  heibio Bodelwyddan yn gyfarwydd mae’n siwr a’r “Eglwys Famor”, does dim modd i’w hosgoi, mae’r twr i’w weld o bellter, sydd ddim yn syndod o ystyried ei uchder o 202 troedfedd a mae’r eglwys bob amser yn disgelirio ac yn ymddangos yn wyn. Er yr enw “Eglwys Famor” mae’r tu allan wedi ei adeiladu o galchfaen, gan gynnwys calchfaen Mon, felly dydi’r lliw gwyn allanol yma ddim byd i’w wneud a’r enw a roddir i’r eglwys.

                Cyfeirio at y mamor mewnol mae’r enw, y colofnau hyfryd ar hyd yr eglwys, a’r ffaith fod yma 14 math gwahanol o famor i’w weld o fewn yr eglwys. Mae colofnau o Famor Mon ger y fynedfa orllewinol a gwelir hefyd Famor Coch Belg a wedyn y bedyddfaen drawiadol mewn Mamor Carrara. Efallai mae dyma’r bedyddfaen mwyaf trawiadol sydd gennym yn Ogledd Cymru, yn wahanol iawn i’r rhan fwyaf o egwlysi lle mae’r bedyddfaen yn amlach na pheidio ymhlith yr olion cynnharaf sydd wedi goroesi ac yn dyddio o’r Canol Oesoedd.

                 Ceir cerflun o ddwy ferch, chwaeorydd i Syr Hugh Williams, Bodelwyddan oedd yn gyfrifol am noddi’r bedyddfaen sydd arni, Charlotte Lucy a Arabella Antonia a cerfiwyd y bedyddfaen gan Peter Hollins.  Adeiladwyd yr Eglwys dan orchymyn Margaret Willoughby de Broke o deulu Bodelwyddan er cof am ei gwr Barwn Willoughby de Broke ac yn ol son cafwyd sel bendith Volwer Shore, Esgob Llanelwy. Er hynny mae’n gwestiwn diddorol iawn sut cafwyd yr enw  St Margaret’s ar yr Eglwys. Ffaith arall ddidorol am yr Eglwys yw iddi gael ei chwblhau o fewn pedair mlynedd ac roedd yn barod erbyn 1860. Yn ol y son roedd Margaret yn awyddus i Bodelwyddan gael ei eglwys ei hyn. Mae portread ohonni ger y prif fynedfa.

                O ddiddordeb hefyd mae ffenstri gwydr hyfryd  y Gwyddel, Michael O’Connor, mae’r ffenestr gron gyda’r angylion ar ochr Orllewinol yr eglwys yn sefyll allan fel un rhyfeddol. Wedyn mae’r to, sydd yn cael ei ddisgrifio fel un “hammer-beam” yn dechnegol ac o ran pensaerniaeth. Yr hyn a olygir yw nad oes unrhyw hoelion na sgriws yn rhan o’r adeiladwaith, mae’r holl beth wedi ei ddal gyda pegiau pren. Fe all rhywun dreulio awr neu fwy yn archwylio tu fewn i’r Egwys, mae’r pwlpyd o ddiddordeb, y gangell a mwy byth o ffenestri lliwgar.

                Fel sydd yn digwydd mor aml ar ymweliadau fel hyn, mae rhywun yn taro sgwrs, ac yn aml iawn mae yna fath arbennig o bobl yndoes sydd yn treulio gormod o oriau yn ymweld a safleoedd o’r fath, sgwni a yw hyn yn fath o obsesiwn ? Ta waeth, fe ddaeth y gwr i’m cwrdd ger y bydyddfaen, ac yn naturiol dyma’r ddau ohonnom yn cydnabod hynodrwydd y Mamor Cararra a’r ddwy ferch yn dal y fowlen. Roedd y gwr yn gweithio fel dyn diogelwch yn hen Neuadd Kinmel ac yn amlwg yn ymddiddori yn y beddau Canadaidd yn y fynwent. Roedd llyfr ‘The Kinmel Park Camp Riots 1919’ gan Julian Putkowski yn ei feddiant felly allan a ni i’r fynwent i astudio dipyn mwy ar yr 83 carreg fedd Canadaidd.

 

                Mae pob math o storiau yn perthyn i’r terfysg, bellach mae rhan o hyn bron a bod yn fytholeg, a mae ceisio dod o hyd i’r gwirionedd wedyn yn gallu bod yn anodd. Oes mae son fod yr hanes wedi ei “gadw’n ddistaw” am bron i gan mlynedd, ond beth bynnag yw’r gwir, mae yma rhywbeth sydd yn rhoi ias i rhywun, tristwch hefyd, fedra ni ond dychmygu ………

                Ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf bu i filwyr o Canada gael eu gyrru i Camp Kinmel dros dro cyn trefnu eu cludo yn ol i Ganada. Dyna’r syniad, ond roedd prinder llongau, a mae’n debyg fod llongau arall wedi eu blaenoriaethu i filwyr o America. Yn syml, doedd y dynion ifanc yma ddim yn mynd adre ar frys. Mae son hefyd iddynt gael eu gwahanu o’u catrawdau arferol yn y camp a fod y dynion wedi eu rhoi mewn grwpiau yn seiliedig ar lle roeddynt yn byw yn ol yn Canada. Felly doedd y dynion ddim hefo eu ffrindiau arferol, eu cyd-filwyr o’r Rhyfel na chwaith gyda’r swyddogion arferol.

Yn sicr roedd yr amgylchyyiadau yn y camp yn bell o fod yn gyfforddus, siedau pren ar y gorau, un blanced ar y gorau felly doedd gaeaf 1918/19 ddim yn mynd i fod yn un pleserus iddynt ac i ychwanegu at y cletwch roedd yna brinder bwyd. Go brin fod y dynion ifanc yma yn cael gwybod yn iawn beth oedd yn digwydd a’r son yw fod rhai wedyn wedi gwrthryfela, wedi dwyn bwyd ac yn y blaen.

Wedyn mae’r stori yn un niwlog, fod rhai wedi eu saethu yn ystod y terfysg, fod eraill wedi eu dwyn o flaen llys milwrol a wedyn wedi eu saethu. Yn ol un hanesydd lleol, dim ond un milwr a laddwyd yn ystod y terfysg. Y tebygrwydd yw fod y mwyafrif wedi marw o’r ffliw mawr  1918-19, ac yn eu plith un nyrs. Beth bynnag yw’r gwirionedd fedrith rhywun ddim ond teimlo fod y dynion ifanc yma wedi brwydro dros Prydain ond fod neb wedi sicrhau eu bod yn cael mynd adre – yn sicr mewn da o bryd. Fe gludwyd y gweddil adre ddipyn cynt ar ol y “terfysg”. Stori drist sydd hyd yn oed yn codi cywilydd ar sut bu i arweiwnwyr Prydain Fawr ymddwyn ar ddiwedd y Rhyfel Mawr.

 

 

Herald Gymraeg 15 Awst 2012 The Face ayyb

Fyddwn i byth yn gwneud, fyddwn i byth yn meiddio, a’r peth olaf mae fy nghyd golofnwyr yma ar yr Herald ei angen ydi sylwadau gan Rhys Mwyn ar gynnwys eu colofnau ond mor dda oedd colofnau Angharad a Gwanas Herald Gymraeg Awst 1af, amhosib fydda peidio gwneud rhyw sylw bach. Rwyf wedi son droeon am bwrpas colofnau fel hyn, i ddiddanu, i brocio, i herio, i gwestiynu’r drefn, i wneud pobl feddwl, i addysgu, i wneud pobl chwerthin, i bobl gytuno neu anghytuno – ond y peth pwysica mae’n siwr yw fod y colofnau yn gwenud darllen difir.

                Atgoffwyd mi o erthyglau ‘The Face’ yn yr 80au. Colofwnyr a’m ysbrydolodd i sgwennu, fel Julie Burchill, Jon Savage a Paul Morley, er go brin tybiwn i fod rhain yn ddylanwadau ar y ddwy uchod, ond colofnau oedd yn gallu trafod diwylliant cyfoes a chynnwys y rhestr uchod o fod yn ddiddanwch pur, yn ddadleuol i’r eithaf ac yn gorfodi rhywun nid yn unig i barhau i ddarllen ond i ffurfio barn. Roedd rhifyn Awst 1af o’r Herald Gymraeg yn un o’r rhain !

                Bwrdwn colofn Gwanas oedd pam mor brysur yw bywyd rhywsut, ac ar y Sul dilynol yn atodiad Celfyddydol yr Observer, roedd erthygl gan  Elizabeth Day yn cyfweld ac artistiaid o wahanol gelfyddydau yn gofyn y cwestiwn “A yw hi’n bosib gwneud bywoliaeth o’r Celfyddydau ?” Cwestiwn diddorol, ac yn wir cwestiwn perthnasol, yn sicr yn y cyd-destun Cymraeg.

                Mae’n debyg fod Gwanas fel nifer ohonnom yn brysur neu’n brysurach oherwydd fel pobl a wnaeth y penderfyniad i weithio o fewn y maes Diwylliant Cymraeg a Chymreig, mae’n rhaid i ni gymeryd y gwaith fel mae o yn dod, gan obeithio ei fod yn dod. Y gwir amdani mae’r bali biliau yn siwr o ddod a mae’r bali biliau yn bethau sy’n cynyddu. Os da ni ddim yn gweithio, fedra ni ddim talu’r bali biliau, mor syml a hynny.

                Dwi di bod yn meddwl ers amser sgwennu rhywbeth am hyn, son am y bobl yma, boed yn hanesydd / nofelydd fel Dewi Prysor neu yn gerddorion fel Melilyr ac Osian Gwynedd (Sibrydion) neu beirdd fel Twm Morus, y diweddar Iwan Llwyd neu’r holl actorion Cymreig yna sydd ddim ar ‘Rownd a Rownd’ neu ‘Pobl y Cwm’. Son am bobl sydd wedi ymroi i Ddiwylliant Cymraeg yn llawn amser, fel gyrfa os di’r fath air yn addas a ddim yn swnio fel gwallgofrwydd pur o ystyried y traddodiad amaturaidd Cymreig o Steddfod mewn neuadd sinc, grwpiau Coleg, y gymdeithas ddrama leol a’r Papurau Bro – oll yn bethau da wrthgwrs, ond yr un yn help i dalu’r bali biliau.

                Rwyf hefyd wedi son droeon yn ddiweddar, heb eich syrffedu gormod gobeithio, fod cyflwr Diwylliant Cymraeg Cyfoes, arloesol ac heriol boed yn Pop neu’n Gelf yn rhywbeth sydd yn fy mhoeni yn arw, ond fedra’i ddim sgwennu amdano heb ddechrau taranu, rhegi a gorfod ail sgwennu colofn fel hon fil o weithiau cyn iddo fod yn dderbyniol gan Adran Cyfreithiol y Daily Post. Yr unig beth hoffwn ei ychwanegu i drafodaeth Gwanas yw mae’n weddol amlwg i mi nad yw pobl sydd yn ymroi yn llawn amser ac yn broffesiynol yn y Maes Diwylliant Cymraeg yn cael eu talu yn iawn am eu (ein) gwaith, neu fydda ddim rhaid rhedeg o gwmpas cymaint yn gweithio er mwyn talu’r bali biliau.

                Yn ol yr Observer, roedd y mwyafrif o bobl creadigol ac artistiaid yn gorfod gwneud gwaith arall yn ychwanegol, neu yn rhan amser, er mwyn ennill bywoliaeth, neu hyd yn oed er mwyn talu’r bali biliau, a wedyn i gael yr amser a’r modd i fod yn greadigol. Felly di’o ddim yn broblem Gymreig yn unig, ond y broblem Gymreig yw ei’n bod yn gwneud hyn er mwyn “Achub yr Iaith”, nid er mwyn gwneud pres yn unig.

                A beth felly am awgrym Angharad fod angen llawlyfr i ddeall pwy di pwy yn y maes Achub yr Iaith, dyma sawl Mudiad Iaith newydd, fedra’i ddim hyd yn oed eu henwi, ond roedd rhaid dweud fod gan Angharad bwynt neu ddau. Y cwestwin mwyaf amlwg yw a oes angen yr holl fudiadau ? Efallai fod hyn yn dangos aeddfedrwydd yn y Mudiad Cenedlaethol a’r Ymgyrchwyr Iaith. Fel y Methodistiaid, y Bedyddwyr a’r Annibynwyr gynt, oll yn anghydffurfwyr, oll yn Gristnogion, oll yn Gapelwyr ond yn methu rhannu’r un capel ……..

                Neu efallai fod hyn yn brawf pellach o’r diffyg cyfathrebu neu’r amharodrwydd i gyfathrebu o fewn y Mudiadau Iaith, pawb yn gwybod yn well, rhai Mudiadau wedi gweld dyddiau gwell felly mae angen un, neu ddau neu dri newydd. Wyddo chi beth, fedrwn i ddim dechrau meddwl am y peth heb son am boeni. Does yr un Mudiad Iaith rioed di gallu cyfathrebu a mi, mwy na unrhyw Blaid Wleidyddol, fel anarchydd, os dyna ydwyf, (fydda ddim yn cael ei dderbyn gan yr Anarchwyr chwaith), dwi’n ffendio hi’n haws i fod yn ysbryd rhydd – dwi ddim yn un am ymuno, a ta beth, does dim croeso na mynediad i’r Clwb.

                Fy nghyfraniad tila i’r drafodaeth oedd trydar “Faint o Fudiadau Iaith sydd ei angen i newid bylb gola ?” Weithiau mae hiwmor yn well arf, neu fel awgrymodd y Situationists Internationale ym 1968 – Bydd gwenud hwyl am ben y Byd yn arwain at ei ddymchwel. Yr hyn a wnaeth mwyaf o synnwyr i mi yr wythnos dwetha oedd clywed dau fyfyriwr ifanc yn son am y “Bybl Cymraeg” ar Taro’r Post, BBC Radio Cymru  – “yr ifanc a wyr a’r hen a dybia” ynde, – felly welw’chi yn y Byd Cymraeg.

Adolygiad Rebellion 2012 Thoughts of Chairman Mwyn

Fel arfer mae gennyf reol, dwi ddim ond yn mynd i gigs os dwi’n gweithio yno. Byddaf yn torri’r rheol weithiau ond ar y cyfan rwy’n llawer hapusach hefo rhywbeth i’w wneud felly pan ffoniodd Viv Albertine a holi os byddwn yn hoffi dod fyny i Rebellion hefo hi dyma fachu’r cyfle, wedi’r cwbl roedd PIL yn chwarae a byddai’n gyfle i ddal fyny hefo nifer o artistiaid rwy’n eu hadnabod.

            Felly dyma ni yn neidio i’r car a theithio fyny am Blackpool, a chyrraedd jest mewn pryd i sortio prawf sain  Viv a oedd yn perfformio ar y llwyfan Bizzare Bazzar. Dyma un o’r llwyfannau gorau yn Rebellion mewn ffordd achos mae’n lwyfan fwy amgen a llai amlwg punky, felly addas i Viv sydd ar ben ei hyn, jest hi a’r gitar, caneuon newydd a dim o gatalog y Slits. Mae’n set heriol mewn rhai ffyrdd, yn sicr i’r dynion, ond yn llawn hwyl hefyd. Hi di un o’r chydig artistiaid sydd yn cymeryd rhan yn Rebellion, sydd wedi symud ymlaen a ddim yn ail-gylchu’r un hen stwff. Ond dwi’n “biased” ac yn cyhoeddi ei chaneuon felly …………

            Dwi’n ffonio Mr Crud i weld os di’o di cyrraedd. Mae o yma ers diwrnod yn blogio. Dyma Neil yn troi fyny i gig Viv a braf cael cwmni. Dwi yn y cefn hefo’r stondin Crysau T a’r CDs – a mae yna werthiant. Am hanner awr ar ol y sioe mae’r hen punk rockers yn cael cyfarfod Viv, cael llun di’r peth mawr dyddiau yma, yn yr Oes Digidol.

            Ar ol i Viv a finnau roi y Byd yn ei Le yn yr ystafell newid dwi’n mynd a hi n’ol i’r Gwesty a wedyn dwi’n rhydd i fynd i weld dipyn o bands. Fe fuo’n i weld Chelsea yn gynharach yn y pnawn, mi o’n wedi cymeryd fod Viv yn nabod Gene October ond doedd hi ddim medda hi. Mi oedd ei lais yn dda, y band yn swnio’n dda ond yn trio rhy galed i wenud Clash poses, yn sicr James Stevenson. Fe paro ni un gan ……..

            Mae’n tynnu am hanner nos, ac ar ol rhedeg o gwmpas yn gweithio ers 6pm hefo Albertine dwi’n barod i eistedd lawr. Diolch byth roedd Bow Wow Wow yn perfformio yn yr ystafell Opera - sydd a seddi. Dwi’n eistedd lawr, ac yn sylwi fod 600 o bobl arall, hen punks, yn meddwl ac yn gwneud yr un peth – hy knackered ac isho eistedd lawr. Rhaid chwerthin.

            Dwi’n gweld for Dave drums a Lee bass yn aelodau gwreiddiol, mae Mathew y gitarydd wedi hen farw, mae Annabella yn amlwg wedi hedfan drosodd i’r gig. Mae nhw’n dda heb os, yn gerddorol fedrith rhywun ddim eu beirniadu, ond o ran pwrpas – be di pwynt Bow Wow Wow ym 2012 ? Dwi’n mwynhau clywed yr hen ganeuon, ond o ran grwp a greuwyd o grwp Adam and The Ants gan Malcolm McLaren, grwp o gyfnod The Face yn ei anterth, cyfuniad o Punk Rock a New Romantics, fedrith rhywun ddim helpu teimlo fod y cyd-destun wedi hen ddiflannu.

            Mae Annabella yn canu’n dda ond mae hi yn fyr o bethau diddorol i’w dweud. Mae hi’n son am “this was a hit in the US” ac yn swnio fel rhywun sydd yn dibynnu ar y gorffennol i gyfiawnhau bod ar y llwyfan, ond wedyn mae hynny yn gorfod bod yn wir o 90% o’r artistiaid yn Rebellion. Dwi ddim yn siwr beth i’w feddwl go iawn.

            Y tro cyntaf i Bow Wow Wow fynd ar daith, dechrau’r 80au, fe wrthodais fynd ar egwyddor – doeddwn ddim isho cefnogi hype arall gan Malcolm ond mi fuais i weld y band wedyn ym Mhrifysgol Caerdydd a’u mwynhau. Heno dw’i mor falch i gael eistedd lawr dwi ddim yn poeni gormod. Mae fel bod yn y Sinema. Fyddwn i ddim yn Rhys Mwyn onibai fy mod yn treulio gormod o amser yn dadansoddi ond heno dwi’n eistedd yn ol ac yn trin Bow Wow Wow yn yr un ffordd a byddwn yn gwylio gig ar y teledu.

            Erbyn i mi gyrraedd yn ol i’r gwesty mae’n 3am. Bore wedyn ar ol brecwast dwi’n teimlo’n dda ac yn ol yn y Winter Gardens erbyn 12pm i sortio gig nesa Viv, sef cyfweliad ar y llwyfan hefo’r blogiwr John Robb. Roedd Viv wedi dweud ei bod ymlaen am 12-30pm ond 3pm oedd yr amser cywir felly dwi’n mynd i’r caffi i gael egwyl ac yn taro mewn i Crud a chael sgwrs dda iawn a mwy o roi y Byd Pop yn ei le.

            Dwi’n gweld TV Smith o bell ond mae o yn ofnadwy o brysur yn gwrthu Crysau T felly da ni’n gaddo cael sgwrs yn hwyrach. Nes i ddim ei weld eto, ond mae Gaye Advert yn dod draw am sgwrs ac i ddymuno yn dda i Viv. Erbyn hyn mae dau aelod o Slaughter and the Dogs yn cael eu cyfweld gan Robb ac yn son am eu dyddiau pan roedd Morrissey, ie Y Morrissey yn gwneud demos hefo’r band fel lleisydd.

            Mi ryddhaodd Slaughter and the Dogs un gan o bwys “Where have all the Bootboy’s Gone ?”  Clasur heb os, ond ar y llwyfan mae nhw’n trio rhy galed i swnio fel “ser pop” neu rhywbeth, mae nhw mewn shades, ac a bod yn onest yn swnio fel dickheads, dwi ddim yn eu hoffi, yn colli mynedd. Mae yna ferch o Rachub yn gweiddi “Helo Rhys !” a da ni’n cael sgwrs sydun.

            Mae yna griw da i wrando ar Viv. Mae hi’n son am bob math o bethau doniol, treulio diwrnod wedi ei chylymu a handcuffs yn sownd i Sid Vicious, sut oedd ei pherthynas ar y llwyfan ac oddiar y llwyfan a Ari Up, ei charwriaeth a Mick Jones Clash ac am yr album newydd. Llwyddodd Robb i gadw’r sgwrs i fynd gan roi digon o ryddid i Viv ond hefyd gwneud yn siwr fod y Clash, Pistols a’r Slits yn cael eu trafod er lles y gynulleidfa.

            Rhaid mi ddweud, mae Viv yn dweud pethau mawr weithiau ond mae hi yn ddoniol, a fel dywedodd Strummer – mae rhan o hyn yn wir. Mae hi newydd gael deal gan Faber i gyhoeddi llyfr. Fe fydd hyn yn wych dwi’n siwr. Mae Crud wedi ymuno eto. Mae Carl o fanzine Creemcrop o gwmpas. Braf cael sgwrs, cwmni, nabod rhywun, mae’r ferch o Rachub dal yno. Dwi’n dod o draws criw Port, ffrindiau i Bern Elfyn Presli – rwan dyna chi band ddylia fod wedi cael gig yn Rebellion – er byddai’n anodd bellach heb yr hen Bern – ond mi fydda fo wedi rhoi dipyn o Punk Rock yn Rebellion dwi’n siwr.

            Does dim dwy waith fod ‘Parti Billy Thomas’ a ‘Jackboots Maggie Thatcher’ cystal os nad gwell nac unrhywbeth dwi’n glywed dros y penwythnos, ac mae lle i ddadlau fod cymeriadau fel Bern yn llawer mwy real, fel mae Dave Datblygu, beth bynnag da chi’n feddwl mae nhw yn “real deal”. Yep, piti mawr na fydda Bern hefo ni i allu chwistrellu dipyn o agwedd i mewn i Rebellion achos ar y cyfan yr un peth oedd ar goll yn Rebellion oedd “rebellion” !!!! Dwi’n taro mewn i Attila the Stockbroker fel mae rhywun ar y ffordd i’r toiledau, dyna ugain munud o sgwrs ar y grisiau yn son am Dave Datblygu.

            Uchafbwynt yr wyl o bell fordd oedd Ruts DC hefo Molara. Da ni’n nabod Molara o’r band Zion Train a fe gannodd hi hefo ni sawl gwaith hefo Hen Wlad Fy Mamau. Cefn llwyfan cyn iddynt fynd ymlaen mae hi’n amau os bydd y punks yn derbyn set o dub a reggae ond mae’r gynulleidfa yn Rebellion yn rhai annwyl iawn – unrhywbeth ond bygythiol -  a mae nhw i weld yn mwynhau bob band.

            Dau aelod o’r Ruts sydd yn Ruts DC, mae Malcolm Owen y canwr wedi hen fynd a Paul Fox wedi ein gadael yn ddiweddar. Mae Molara yn codi ysbryd yr holl Wyl, dyma beth ydi “positive vibes, positive energy” fel ’sa pobl reggae yn ddweud. Mae hi’n bownsio o gwmpas y llwyfan hefo’r fath egni, yn serenu lle roedd Annabella druan yn methu. Mae nhw’n gwenud “In a Rut”, gwych, mae nhw’n gwneud “Rude Boys” a mae’r holl neuadd yn mynd yn mental.           

            Gwelais y Ruts yn y Music Hall, Amwythig, tua 1979, o bosib y gig gorau i mi weld erioed, yn sicr yn y 5 ucha ac yn Rebellion dyma weld fod rhywbeth yn dal yna, agwedd, ddim yn trio rhy galed ond yn rhoi bob dim, yn gwybod sut i drin y gynulleidfa, a ddim yn edrych fel rejects o’r Clash. Tra roedd Rude Boys yn cael ei chwarae a Molara yn bownsio o amgylch y llwyfan dyma gael fy atgoffa o pob dim roeddwn wedi ei fwynhau am gerddoriaeth yn ystod fy ieuenctyd – dyma’r peth gorau i mi weld ers amser – mae Rude Boys yn gan mor mor dda ………….

            Anodd curo Ruts DC, wel fe fethodd PIL yn sicr. Erbyn 12.30am roedd angen amynedd hyd yn oed sefyll, a reoddwn wedi cael cwmni Richard England o gwmni dosbarthu Cadiz a Robert a Pauline o Penetration, pawb am weld PIl ond erbyn diwedd “This is not a Love Song” roedd pawb am fynd nol gefn llwyfan – a hon oedd y gan gyntaf.

            Roedd Penetration yn gorfod gyrru nol i Newcastle yr un noson, Viv wedi mynd i eistedd yn y balcony felly fe aeth Richard a finnau draw i’r Opera eto, i eistedd lawr, a gwylio The Only Ones. Rwan mae Another Girl yn glasur arall a braf oedd cael ei chlywed yn fyw, dwi rioed di gweld The Only Ones yn fyw o’r blaen. Roedd llais Perret ddigon da, caneuon ddigon Da ond y band (gwreiddiol) ddim cweit yn gweddu, sgidiau rhy lan, jeans rhy daclus fel fydda Datblygu yn ddweud. Mae Richard yn eu mwynhau. Dwi’n gymysgedd o fwynhau’r  tiwns a siom hefo’r band.

            Penwythnos ddiddorol, chydig o bands welais i go iawn, nes i ddim gweld TV Smith na Attila. Mi nes fwynhau penetration ond doedd fawr o gyffro iddynt go iawn. Fe ddisgleirodd Molara felly mi oedd werth mynd yno jest i weld Ruts DC. Siom enfawr oedd PIL. Fel dywedodd Richard wrthyf – doedd ddim yn malio digon i’w gwylio……………..

Herald Gymraeg 8 Awst Tre'r Ceiri

Fe soniais yn y golofn yr wythnos dwetha (Herald Gymraeg 1 Awst 2012) am y gwaith cloddio diweddar gan Brifysgol Bangor ar safle Oes Haearn Cynnar Meillionydd ar ochr orllewinol Mynydd Rhiw ym Mhen Llyn. Pnawn Mercher roeddwn yn ol ym Meillionydd i groesawu Dosbarth WEA Bryncroes, dyma’r dosbarth sydd yn cael sylw mewn llyfr, sef llyfr Elfed Gruffydd ‘Llyn’. Pwrpas yr ymweliad oedd i ofyn ambell gwestiwn iddynt.

                Roedd yn bnawn braf a threuliwyd dwy awr hamddenol yn cerdded o amgylch y safle yn trafod amaethu yn yr Oes Haeran, lle byddai’r dwr wedi dod ? a beth oedd pwrpas y cylchfur-dwbl ? Yr hyn sydd yn amlwg i mi wrth deithio hyd a lled y wlad yn darlithio yw fod gan bobl leol gyfraniad mawr i’w wneud i’r Byd Archaeolegol, yn sicr o ran gwybodaeth lleol ond hefyd o ran gofyn y cwestiynnau sydd angen eu gofyn.

                 Mae rhan o hyn yn dod o brofiad bywyd a synnwyr cyffredin ond hefyd yn sicr yn y Byd Amaethyddol a’r Byd Crefftau megis y gof neu’r saer maen mae yna gwestiynnau amlwg o beth fyddai wedi bod yn ymarferol 2,500 o flynyddoedd yn ol. Does dim disgwyl cael ateb i bob cwestiwn ond oleiaf mae’r cwestiynnau yn cael eu holi. Fel byddaf yn dweud yn aml iawn – dydi’r archaeolegwyr ddim yn ffermwyr – felly mae angen mewnbwn a phrofiad y ffermwyr go iawn os am ddehongli safleoedd amaethyddol – hyd yn oed rhai 2,500 mlwydd oed.

                Y Sadwrn cynt roeddwn ar ben Tre’r Ceiri hefo 34 o bobl oedd wedi dod ar daith o’r gaer Rhufeinig yn Segontium ac ar fws wedyn draw i Lanaelhaearn. Roedd rhyw naws trip Ysgol Sul iddi, pawb yn clebran, pawb yn frwdfrydig ac eto (diolch byth) y tywydd yn braf. Trefnwyd y trip gan CADW, sydd wedi bod yn ymdrechu yn galed eleni i ddod a digwyddiadau i Segontium. Gyda grwp cymysg, naturiol oedd fod rhai yn brasgamu yn eu blaen tra roedd eraill yn ei chymeryd hi fwy dow dow, ond y cyfarwyddyd oedd fod pawb i aros ger y bwrdd dehongli cyn mentro i mewn drwy’r brif fynedfa.

                Yma cafwyd ein cinio, do fe ofynais os oedd pawb awydd cinio, ond cwestwin dwl iawn oedd hwn, roedd y bocsus bwyd ar agor yn barod erbyn i mi ddal fynny hefo’r ceffylau blaen. Mae yna rhywbeth diddorol iawn am y syniad yma o “bicnic” yn yr awyr agored. Rhaid fod pob plentyn wedi profi hyn, wedi mwynhau hyn, un o bleserau syml bywyd, fel mynd i lan y mor, a dydi’r pleser ddim yn ein gadael nacdi ? Dyma eistedd ar garreg ac ymuno yn yr hwyl, y sgwrs, y drafodaeth – ac ydi mae’r bechdanau llawer gwell tri chwarter ffordd fyny mynydd !

                Criw cymysg oedd gennyf o ran yr Iaith, felly roedd angen cyflwyno yn ddwy-ieithog. Byddaf yn cyflwyno yn y Gymraeg gyntaf bob amser ac yn pwysleisio wrth ymwelwyr neu’r di-Gymraeg fod hyn yn rhan o’r profiad o werthfawrogi Cymru. Does neb byth yn cwyno.  Criw cymysg oedd gennyf hefyd o ran gwybodaeth er fod pawb yn rhannu brwdfrydedd a diddordeb felly roedd angen rhoi Tre’r Ceiri yn ei gyd-destun hanesyddol.

                Er ein bod yn son am Dre’r Ceiri fel bryngaer Oes Haearn, mae’n debyg fod defnydd  o’r safle yn ystod y Cyfnod Rhufeinig gan y brodorion Celtaidd. A dyma chi gwestiwn diddorol yn codi yn syth, rhyw bymtheg milltir sydd yna rhwng Segontium a Tre’r Ceiri, yn wir mae’r Eifl i’w weld yn glir o brif fynedfa De-orllewin Segontium. Beth oedd y drefn felly – sut fod llwyth Celtaidd wedi cael llonydd i fyw mewn Bryngaer a hynny mor agos i brif ganolfan y Rhufeiniaid yn y Gogledd-orllewin ?

                Y joc ofnadwy o wael, a dwi’n defnyddio hon bob tro, ac yn cael pobl i chwerthin bob tro, yw fod y Rhufeiniaid yn gwybod yn well na mentro lawr i Ben Llyn – fedra nhw ddim gobeithio cael trefn arnynt ! Ymddiheuraf, comediwr fydda’i byth ! Felly oes modd i ni grybwyll rhyw fath o ddealltwriaeth rhwng llwythi Llyn a’r Rhufeiniaid ? Oedd rhaid i bobl Llyn dalu trethi ar ffurff cynnyrch amaethyddol i’r Gormeswyr newydd ?

                Wedyn mae maint Tre’r Ceiri, 150 o gytiau crynion, y waliau anferth, poblogaeth oddeutu 400 neu fwy sgwn i ? Ac a oedd Tre’r Ceiri yn safle parhaol neu lloches mewn cyfnodau o fygythiad ? Yn sicr mae’r dwr yn codi yma ar ochr Ogleddol y gaer – felly roedd ganddynt ddwr. Fy nheimlad i yw fod hon yn gaer rhy fawr, gormod o gytiau cadarn i fod yn safle dros dro – efallai fod yma dref gaerog, dechreuad y traddodiad dinesig – pobl yn cyd fyw – yn sicr mae 150 o gytiau ddipyn mwy na nifer o bentrefi heddiw, gan dderbyn fod pob un o’r 150 cwt ddim mewn defnydd ar yr un pryd ond wedyn mae dal yn gabnolfan fawr.

                Yr hyn oedd yn amlwg, heblaw’r ffaith fod pawb yn mwynhau mynd am dro oedd fod pawb mor barod i drafod ac o ofyn cwestiynau. Nid yn unig fod pobl yn gwerthfawrogi treftadaeth Cymru ond mae yma berchnogaeth, ein cyn-deidiau oedd yma a braint a phleser oedd cael arwain pobl hefo’r fath ymroddiad a pharch tuag at Hanes Cymru.

Herald Gymraeg Awst 1af Meillionydd

Mae’r bryngaerau anfferth, amlwg, adnabyddus ar gopaon mynyddoedd asgwrn cefn Pen Llyn, Carn Fadryn, Garn Boduan a Tre’r Ceiri yn perthyn mwy na thebyg i’r Oes Haearn Hwyr ac yn ymestyn i mewn i gyfnod y Rhufeiniaid o ran defnydd. Fe all fod defnydd o’r safleoedd yma yn gynharach, ond y safle enwocaf ym Mhen Llyn o ran defnydd yn yr Oes Haearn Cynnar, a defnydd cynharach yn ymestyn yn ol i’r Oes Efydd Diweddar yw Castell Odo, yn gorwedd yn daclus ar Mynydd Ystym ger Aberdaron.

                I’r rheini a astudiodd Archaeoleg mewn Prifysgol, mae Castell Odo yn un o’r safleodd pwysicaf o ran deall natur bryngaerau yng Nghymru, ac o dan oruwchwyliaeth Leslie Alcock fe gloddwyd y gaer yn y 60au gan ddarganfod fod yr amddiffynfeydd yn rhai aml-gyfnod. Fe all fod yma dai crynion heb eu hamddiffyn hyd yn oed yn y cyfnod cynnar, a wedyn palisad o bren yn cael ei ychwanegu o amgylch y safle ac yn ddiweddarach y palisad yn cael ei newid am wal neu glawdd o gerrig a phridd. Mae’n llawer mwy cymhleth na hynny ond mae yna hen ddywediad – “gormod o fanylder”.

                Felly er mwyn cadw pethau’n syml ac yn ddealladwy, canlyniad gwaith cloddio Alcock oedd gallu gwthio dyddiad bryngaer fel Castell Odo yn ol i'r Oes Efydd, efallai mor gynnar ar 9fed Ganrif Cyn Crist. Hefyd yn bwysig iawn daethpwyd o hyd i lestri pridd, gyda olion bwyd wedi goroesi, wedi eu claddu yn fuan ar ol gloddest neu rhyw ddigwyddiad o bwys. Y tebygrwydd yw  iddynt gael eu claddu mewn tomen, a hynny yn erbyn y cylchfur gorllewinnol yn syth ar ol y pryd bwyd.

                Arferiad diddorol efallai, arwyddocaol i bobl pryd hynny yn sicr (lle bydd yr Haul ym machlud efallai ?), a dim fel y byddaf bob amser yn tynnu coes ym Mhen Llyn fod hyn yn hen arferiad o bobl ddim yn golchi eu llestri. Wel, mae’n rhaid cael hwyl yndoes wrth ddarlitho mewn festri capel ar noson wyntoga gwlyb ym Mis Tachwedd. Ond dyma rhan o’r cefndir a’r cyd-destun archaeolegol dros y gwaith cloddio gan Brifysgol Bangor dros y dair mlynedd dwetha ym Meillionydd ar ochr orllewinnol Mynydd Rhiw.

                Yr hyn a geir ym Mhen Llyn yw’r safleoedd gymharol unigryw yma a elwir yn safleoledd cylchfur dwbl, dyna yw Castell Odo a dyna yn wir yw Caeron a Conion, hefyd ar Fynydd Rhiw. Yn dilyn arolwg geo-ffisegol gan Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd penderfynwyd cael golwg manylach ar safle Meillionydd. Er fod y tir wedi ei aredig roedd canlyniadau’r arolwg yn galonogol, ac yn ol ym 2010 daeth myfyrwyr o Gaerdydd, Bangor a Vienna yma i Ben Llyn i gloddio dan oruwchwyliaeth Dr Kate Waddington a’r Athro Raymund Karl.

                Pwrpas y gwaith cloddio oedd i weld a oedd cymhariaeth rhwng darganfyddiadau Alcock yng Nghastell Odo a’r hyn fydd yn cael ei ddararchuddio ym Meillionydd, cwestiynau, cwestiynau, cwestiynau. A fydd tomeni gwastraff (bron fel tomen lludw i ni) yn erbyn y cylchfur dwbl ?, a fydd yna ddyddiad cynnar i’r safle, efallai yn mynd yn ol i’r Oes Efydd ? Gyda cyn llied o waith cloddio wedi digwydd yn y rhan yma o’r Byd, bydd y cloddio siwr o daflu mwy o oleuni ar y cyfnod yma – y cyfnod cyn y bryngaerau mawrion fel Boduan a Fadryn.

                Un o’r cwestiynau byddaf yn ei gael yn aml yw “pam nad oes cloddio archaeolegol wedi digwydd yn fan a fan ?”, ac heblaw am yr amlwg, fod y broses yn un gostus, mae rhywun hefyd yn esbonio y daw rhywun byth i ben petae rhywun yn dechrau tyllu ym mhob man a all fod o ddiddordeb. Felly mae’n rhaid dewis safleoedd, unai rhai sydd o dan fygythiad amlwg, neu fel yn achos Meillionydd lle mae gobaith o gael canlyniadau, lle mae cyfle i wella ein dealltwriaeth, lle mae modd ychwanegu at Hanes Cymru – ond, rhaid meddwl a chynllunio yn strategol.

                Felly dyma ni, ein trydedd mlynedd ym Meillionydd. O gopa’r bryn mae Enlli i’w weld yn glir, ond mae’r gwaith cloddio i lawr ychydig ar ochr ddeueuol y bryn, yn canolbwyntio ar rhai o’r tai crynion ger a rhwng y ddau glawdd a hefyd yn ceisio dadansoddi natur y fynedfa i’r safle. Mae’n waith sydd yn galw am graffu’n fanwl, am lygad barcud, am ofal archeolegol ac yn wir – mae’n safle sydd yn gwneud i rhywun feddwl.

                Mae sawl agwedd ddiddorol i Meillionydd. Yn gyntaf,  a mae hyn o ddiddordeb personol i mi gan fy mod yn ymddiddori yn hanes y gweithfeydd neu’r Ffatri Fwyeill Neolithig ar Fynydd Rhiw, daethpwyd o hyd i garreg Mynydd Rhiw tra’n cloddio. Yn eu plith mae darn a ddefnyddiwyd fel cnewyllun i wneud offer, hynny yw, darn o garreg fydda’r amaethwyr cynnar yn ei gario, bron fel cyllell “Swiss Army” er mwyn paratoi cyllell neu grafwr ar frys.

                 Y cwestiwn mawr yma felly yw, a oes defnydd o gelfi cerrig yn yr Oes Haearn, parhad fel petae o’r arfer Neolithig ? Yn sicr mae digon o ffermwyr heddiw wedi son hefo mi eu bod yn defnyddio cerrig miniog ar adegau i dorri cortyn neu beth bynnag. (Mae erthygl yn Barn 591 Ebrill 2012 yn trafod Mynydd Rhiw gennyf).

                Hefyd eleni, dadorchuddiwyd sylfeini cwt crwn yn erbyn y culchfur allanol, yn wir, roedd rhan o’r cwt wedi ei dorri i mewn i’r clawdd, efallai i leihau y gwaith gan byddai cysgod neu rhan o wal yno yn barod ? Syndod mewn ffordd cymaint o’r sylfeini oedd wedi goroesi o ystyried fod y tir wedi ei droi dros y blynyddoedd – ond roedd yn hyfryd o beth i’w weld a chael dychmygu sut dai oedd gan ein cyndeidiau cynnar ym Mynydd Rhiw.

                Byddaf yn dweud bob tro, mae’n fraint cael cloddio ar y fath safleoedd a mae diolch mawr i deulu Meillionydd am ganiatau i’r gwaith barhau yma ac i Brifysgol Bangor am sicrhau fod y gwaith yn bosib.  Y gobaith yw y bydd Kate a minnau yn darlithio yn Neuadd Bryncroes cyn ddiwedd y flwyddyn am ganlyniadau 2012.

Herald Gymraeg 25 Gorffennaf text

Bob hyn a hyn mae rhywun yn mynychu darlith ac yn cael ei ysbrydoli a dyma yn union ddiwgwyddodd i mi ychydig yn ol wrth fynychu seminar gan Angharad Wynne. Mae manylion Angharad i’w gael ar angharadwynne.com ond yr hyn oedd o dan sylw oedd sut mae hyrwyddo a hybu twristiaeth drwy bwysleisio a datblygu unigrywedd ac eithriadrwydd y Lle. Hynny yw, beth sydd yn gwneud lle yn arbennig, yn wahanol, yn atyniadol – y gwahanol yw’r pwynt gwerthu.

                Yn amlwg i ni gyd, mae’r Iaith Gymraeg yn ei hyn yn cynnig rhywbeth eithriadol, arbennig ac i bob pwrpas unigryw i bobl sydd yn ymweld a Chymru, oes mae yna wledydd eraill gyda ieithoedd “lleiafrifol” ond does nunlle arall gyda’r Gymraeg (onibai am Patagonia wrthgwrs) ac un o’r cwestiynau a godwyd gan Angharad oedd sut mae hybu neu hyd yn oed gwerthu’r Iaith, fel atyniad.

 O brofiad, rwyf yn gwybod fod teithio dramor gyda grwpiau roc Cymraeg, (oedd ond yn canu yn Gymraeg pryd hynny yn yr 80au / 90au cynnar), yn creu pwynt trafod, yn rhywbeth hollol wahanol, yn hawlio sylw. Rwyf o hyd wedi dadlau fod yna fwy o fanteision canu yn Gymraeg dramor na sydd yna o fentro yn yr Iaith fain. Mae’r ffaith fod rhywun neu rhywbeth yn wahannol o fantais, yn sefyll allan – pwy sydd isho popeth ru’n fath ? Ateb : Saeson sydd eisiau pysgodyn a sglodion yn Sbaen ……….. dweud dim mwy. Hynny yw, fe wnaethom yrfa yn y Byd Pop Rhyngwladol drwy bwysleisio ein arwahanrwydd, ein gwahaniaeth, ein Cymreictod a’r Iaith (o leiaf am gyfnod).

Rhywbeth arall a godwyd gan Angharad oedd yn taro tant fel petae oedd y syniad yma fod prinder o gerddoriaeth Cymraeg a Chymreig i’w glywed yn y bwytai, gwely a brecwast a chanolfannau o amgylch Cymru. Do fe chwaraewyd dipyn ar y Stereophonics a’r Manics ym mhob math o lefydd annisgwyl yn ystod cyfnod Cwl Cymru ond go iawn, petae rhywun yn stopio am banad yn Rhaeadr fory – be di’r siawns y bydd 9Bach neu Cowbois Rhos Botwnnog i’w clywed yn y cefndir ? Yn union !

Onid y Super Furry’s wnaeth y pwynt yn gymharol ddiweddar fod siopau prif strydoedd dinasoedd Cymru yn union ru’n fath a siopau unrhyw ddinas yn Lloegr – beth sydd yn gwneud y dref neu’r ddinas Gymreig yn wahanol ? Wrthgwrs y ddadl yma yw fod yr archfarchnadoedd a’r MacDonaleiddio (diolch Angharad Tomos am hwn) bellach yn fygythiad diwylliannol ar raddfa Byd eang nid yn unig yng Nghymru. Ar y llaw arall cefais bleser yn ddiweddar o aros dros nos yng Ngwesty’r Meirionydd yn Nolgellau a mae twf y gwely a brecwast bwtic yma yng Nghymru yn rhywbeth hynod bositif. Roedd y fwydlen hyd yn oed yn nodi fod y wyau o fferm yn Llangadfan. Pam mor dda yw hynny !!!!

Wrth i Angharad Wynne gyflwyno’r math yma o syniadau yn ei ffordd hawddgar, bwyllog a hynod ddymunol, dyma godi calon ychydig, oes mae pobl eraill hefyd yn gweld fod angen hyrwyddo mwy ar ein diwylliant cyfoes, yn enwedig yn y sector dwristaidd – a hynny er budd economaidd i’r Wlad. Bu son mawr dros y blynyddoedd, a chredaf fod hyn yn parhau i fod ar yr agenda – am y syniad yma o Dwristiaieth Diwylliannol.

Mewn realiti mae’r bobl sydd yn son am hyn o fewn y Cynulliad a phwyllgorau di-ri yn tueddi i droi mewn cylchoedd tra wahannol, os nad llwyr arwahan, i’r bobl sydd yn creu diwylliant Cymraeg a Chymreig, yn sicr o safbwynt y Byd Pop. Prin iawn yw’r dystiolaeth fod y Byd Pop Cymraeg yn elwa o’r fath drafodaethau, efallai fod y Byd Celf yn haws i’w drin – ond mae roc a rol yn dal i fod braidd yn anghyfforddus iddynt.

Mae’r cerddorion i raddau helaeth yn parhau i fod yn dlawd er mawr ganmoliaeth am eu dawn gan y gwybodusion – beth yw’r gorau, y parch ta’r geiniog ? Prin iawn yw’r cerddorion Cymraeg sydd yn gallu ychwanegu at eu hincwm drwy beth bynnag mae nhw’n alw yn Dwristiaeth Diwylliannol dybiwn i. Os am barhau i gael Diwylliant Cymraeg cyfoes arloesol a chyffrous bydd yn rhaid ehangu economi y peth – fel arall hobi gan bobl dalentog fydd o, yn aros eu tro i gael swydd gan y Cyfryngau. Mae’r ddadl economaidd mor hen a Dafydd El, wedi’r cwbl un o ddamcaniaethau Dafydd El oedd hyn o ran achub y Gymraeg drwy ddatblygu economi Gymraeg.

                Ac i droi yn ol at y bwytai a’r gwely a brecwast, gyda thranc y CD fel cyfrwng, onid oes dadl felly hefo’r holl filoedd o CDs Cymraeg sydd heb werthu, a bellach, fydd ond yn hel llwch – dwi’n gwybod am hyn, mae gennyf tua 5,000 ohonnynt yn selar y ty acw – oni ddylid cael nawdd gan y Cynulliad i wneud rhywbeth gwell hefo’r CDs na phydru mewn selerau tamp yn strydoedd cefn Caernarfon ? Beth am brosiect ail-gylchu  ond fod modd eu hail gylchu i fwytai, gwely a brecwast a chaffis bach y wlad. Wyddoch chi beth – dwi ddim yn siwr os dwi’n tynnu coes neu o ddifri am hyn ?

                Maddeuwch i mi yma. Teimlaf fy hyn yn rwdlan, mae’n anodd sgwennu am Ganu Pop neu Diwylliant Cymraeg heb i’r gwaed ddechrau berwi oherwydd rhwystredigaeth ond dwi’n gwybod fod gennyf bwynt dilys yma. Wyddoch chi beth, os cewch gyfle ewch i wrando ar Angharad Wynne yn trafod y syniad o le – mae hi gyda’r ddawn o gyflwyno’r peth yn bwyllog a rhesymol, mewn ffordd sydd yn ysbrydoli rhywun.