Rwyf am geisio gwneud rhywbeth ychydig bach yn wahanol yr
wythnos hon, ac wrth ddechrau ysgrifennu rwy’n ymwybodol fod hyn yn mynd i fod
yn ddipyn o gamp. Peidiwch a gofyn o ble daeth y syniad, efallai o un o’r
rhaglenni teledu gwirion yna sydd yn rhoi digwyddiadau neu cymeriadau mewn
trefn “Deg Uchaf”, ond y bwriad yw gwneud hyn hefo rhai o’r gwrthrychau sydd
i’w gweld yn Amgueddfa ac Oriel Gwynedd ym Mangor.
Felly
mae’n mynd i fod yn dasg amhosibl, mae gormod o ddewis mewn gwirionedd, a pe
byddwn yn bod yn onest, mae’n debyg mae’r neges gennyf yw “ewch draw i’r
Angueddfa !”. Yn sicr i’r bobl yna sydd yn siopa ym Mangor ar bnawn Sadwrn mae
modd galw heibio, hyd yn oed am awr, a fel arfer mae arddangosfa gelf newydd yn
yr Oriel sydd bob amser yn ddiddorol ac yn fy achos i, bob amser yn creu
ymateb. Rwyf yn greadur sydd wrth ei fodd yn “beirniadu” celf, yn rhoi y Byd Celf
yn ei le a chael ychydig o ddiwylliant gweledol i ysgogi trafodaeth.
Priodol
felly fyddai dechrau yn y Byd Celf a llun olew hyfryd Frank Bryngwyn RA o
Gastell Caernarfon, un o gyfres o luniau (mae un tebyg yn Oriel Glynn Vivian,
Abertawe) ac er nad oes dyddiad arnynt y tebygrwydd yw iddynt gael eu creu
ddechrau’r 1920au. Disgrifir y llun fel un “Rhamantaidd” gyda’r gwch ar lan y Fenai
(ger y Foryd os rwyf yn ei ddehongli yn gywir), yn un o nodweddion Brangwyn.
Dyma un o’r lluniau cyntaf i’w brynu mewn ocsiwn ar gyfer pobl Gwynedd.
Gan
neidio wedyn i gyfnod y Neolithig, fyny grisiau yn yr adran Archaeoleg, dyma un
o fwyeill main anorffenedig Mynydd Rhiw. Un o’r pethau diddorol am Fynydd Rhiw
ym Mhen Llyn yw fod dyn yn ol yn y cyfnod amaethyddol cyntaf, rhwng chwe mil a
phediar mil o flynyddoedd yn ol wedi cloddio dan ddaear am y garreg sial, sydd
wedi ei effeithio gan lif a gwres folcanaidd ymwthiol, er mwyn dod o hyd i’r
garreg yn y lle cyntaf. Dyma’r chwarelwyr cyntaf felly, a dyma ni un o’u
bwyeill, yn fregus, wedi ei hanneru ond
wedi goroesi hefyd diolch byth.
Fe af a
chwi wedyn i gyfnod y Chwarelwyr, ac i ardal Dyffryn Ogwen i gael rhyfeddu ar y
cerfluniau llechi ar y llefydd tan sydd yn dyddio o 1823-43 gyda’u cylchoedd
cyd-ganolog a nifer wedyn gyda lluniau o wynebau ac anifeiliaid wedi eu cerfio
gyda llaw. Anodd credu fod y Chwarelwyr wrthi drwy’r dydd ar wyneb y graig a
wedyn yn eu hamser sbar yn parhau i weithio “ar wyneb y graig” er y tro yma dan
do a nid cannoedd o droedfeddi uwch y ddaear. Engraifft gwych o grefftwyr a
balchder yn y ty. Digon i wneud rhywun deimlo’n ddihymongar iawn.
Gan
aros yn y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg, mae engraifft o’r Welsh Not i’w weld
yma. Dyma un o’r symbolau mwyaf
emosiynol a dadleuol ynde i ni fel Cymry, fod y Welsh Not wedi ei osod o
amgylch gwddw plentyn a fod y disgybl a oedd ddigon anffodus i gael y Welsh Not
ar ddiwedd y dydd wedyn yn cael ei guro. Mae engreifftiau i’w gweld yn Sain
Ffagan hefyd. Fe ddylia pob plentyn yng Nghymru fod yn astudio’r Welsh Not yn
yr ysgol.
“Llun”
arall sydd yn hawlio sylw rhuwun yw’r arwydd tafarn ‘The Four Alls’ gyda’r Frenhines,milwr
a’r offeiriad. Disgrifir y llun olew yn llyfr Peter Lord ‘Delweddu’r Genedl’
fel un prin gan fod yr arwyddion yma fel arfer tu allan i dy tafarn yn yr awyr
agored. Paentwyd hwn gan D.J Williams ym Mhorthaethwy, un o’r arlunwyr gwlad,
oddeutu 1750.
Anodd
fyddai osgoi hanes y Rhufeiniaid yng Ngwynedd, yn sicr o ystyried pwysigrwydd y gaer yn Segontium, Caernarfon,
felly rhaid cynnwys cleddyf Segontium yn ein rhestr. Dwi’n dechrau teimlo
bellach fod unrhyw ymdrech i osod y gwrthrychau yma mewn trefn, yn sicr o ran
unrhyw flaenoriaeth neu bwysigrwydd yn nonsens llwyr. Perthyn rhyw rinwedd ac
arwyddocad i bob un o’r gwrthrychau a rhaid cyfaddef mae ychydig o hwyl yw eu
rhestru fel hyn, felly dwi’n anelu am ddeg gwrthrych ond anwybyddwch unrhyw
drefn !
Gwrthrych
arall o gyfnod y Rhufeiniaid sydd o ddiddordeb mawr i mi yw’r “gacan copr”,
darn o gopr sydd yn ymdebygu i pizza ond nid pizza wedi ei ffosileiddio yw hwn
ond un o’r darnau o gopr, o bosib o Fynydd Parys, a oedd yn cael ei fasnachu.
Mae cacan arall i’w gweld yn y Sail Loft yn Amlwch a trist yw nodi fod hanes am
sawl cacan arall o amgylch Sir Fon sydd wedi hen ddiflannu.
Un o’r
cypyrddau arddangos mwy anarferol ym Mangor yw’r un o bastynau plismyn. Braidd
fel y Welsh Not, perthyn i’w cyfnod, a fydda neb isho eu profi ond yn dal yn
ddiddorol i ni yn ein cadeiriau esmwyth a’n cartrefi saff yn yr G21ain. Yn ol
yr Amgueddfa y pastynau wedi eu gorchuddio a chadach oedd y rhai oedd yn achosi
y mwyaf o ddifrod neu boen. Brawychus.
Maddeuwch
i mi am ddychwelyd i’r cyfnod Rhufeinig neu’r cyfnod Ol-Rhufeinig i fod yn
fanwl gywir ond mae’r arch blwm o Ruddgaer a berthynai i wr o’r enw Camuloris yn un o uchafbwyntiau’r
Amgueddfa oherwydd fod ysgrif ar blwm yn gymharol anghyffredin ac yn aml dyma’r
unig fynhonnell o wybodaeth ar ol ymadawiad y Rhufeiniaid o Gymru oddeutu 383
O.C. O ran arddull yr ysgrif awgrymir fod dyddiad yn ystod y 5ed Ganrif yn
debygol ar gyfer yr arch. Peth arall am yr arch yw ei bod rhy fyr i ddyn orwedd
ynddi ar ei hyd er mae dyma oedd yn arferol yn y cyfnod yma.
A dyma
ni yn cyrraedd Rhif Deg, ac efallai yma fod rhaid i mi ddatgelu mae dyma fy
hoff wrthrych yn Amguedfa ac Oriel Bangor, efallai oherwydd yr elfen gomedi
bron, fel rhywbeth allan o ffilm Ealing Comedy, ond hefyd o ran rhwy edmygedd a’r
datganiad o annibynniaeth. Rhaid felly dyrchafu Coron Enlli i frig y siart, y
goron ddoniol yma a wisgwyd gan John 1, John 11 a Love Pritchard rhwng 1820 a
1925. Un gair – Gwych !
No comments:
Post a Comment