Tiriogaeth yr awdur Iain Sinclair (a aned yng Nghaerdydd ym
1943) yw ‘seico-ddaearyddiaeth’, y ddisgyblaeth hynod yna o grwydro’r dirwedd
drefol a darganfod yr hyn sydd yno i’w ddarganfod. A Llundain yw’r lle mae
Sinclair yn gyfforddus bellach, yn archwilio’r M25 neu’r rheilffyrdd tanddearol
gan ddod ar draws diwylliant a hanes yn ystod ei grwydriadau.
Nid Sinclair oedd y cyntaf o bell ffordd, roedd arloeswyr
fel Raoul Vaneigem wrthi yn crwydro ers ddiwedd y 1950au, ond peth anodd fu darbwyllo’r
crwydrwyr trefol dros y blynyddoedd fod gwerth ‘darganfod’ a chrwydro’r dirwedd
wledig. Dwi ddim yn amau mai Mike Parker gyda’i lyfr ‘Real Powys’ oedd y cyntaf i ddangos fod hyn yn bosib (nid fod
rhywun yn ama go iawn yn enwedig gan fod cymaint ohonnom yng Nghymru o’r wlad).
Ond, dyma chi arbrawf mewn seico-ddaearyddiaeth ar bnawn
Mercher gwlyb o Hydref. Dyma grwydro’r A5119 sydd yn mynd o’r Wyddgrug i’r
Fflint gan ddod allan o’r car yn New Brighton (ym maes parcio’r Beaufort Park
Hotel, gwesty sydd yn cynnig gofod ar gyfer cynhadleddau). Dwi’n trio cofio os
dwi di bod i’r Beaufort Park hefo gwaith rhyw dro, mae’n edrych yn gyfarwydd,
ond efallai rhy gyfarwydd i mi gofio.
New Brighton ger yr Wyddgrug yw hwn NID y New Brighton ar
lan y mor ar y Wirral. Gwrthgyferbyniad llwyr. Ffordd brysur yw’r A5119 gyda
goleadau traffig yng nghanol pentref New
Brighton. Does dim canol fel arall i’r pentref, dim eglwys dim ond tafarn ‘Ar
Werth’, y ‘Rose & Crown’. A dweud y gwir mae’r A5119 yn ymuno a’r A494 i’r
gogledd o New Brighton, dydi rhywun ddim yn mynd drwy New Brighton go iawn ar y
ffordd i’r Fflint, dim ond ffordd arall o gyrraedd yr A494 a Chei Connah yw’r
darn yma bellach.
Yng nghanol y pentref cawn droi am Sychdyn a chawn ddewis o ddwy ffordd wledig fechan, un ddeheuol ac un
ogleddol (yn mynd heibio Neuadd Sychdyn) ond y ddwy ffordd yn arwain yn y diwedd
am Sychdyn ac ymlaen am Laneurgain a’i heglwys gyda thwr yn yr arddull
Perpendiciwlar Hwyr. Llaneurgain yw un o’r enwau hyfrytaf ar bentref Cymreig.
Prin fod New Brighton hyd yn oed yn cyfleu Cymru.
Rhwng y ddwy ffordd yma cawn olion Clawdd Wat, y clawdd
tebyg i un Offa ac sydd yn rhedeg ar linell cyd-ochrog yn aml. Y tebygrwydd yw
fod Clawdd Wat hefyd yn perthyn i un o Frenhinoedd Mersia yn ystod yr 8fed
ganrif. Doeddwn ddim yn siwr os oedd caniatad i groesi’r cae am linell y gwrych
lle rhed y clawdd, felly aros mae Clawdd Wat ar gyfer ymweliad yn y dyfodol.
Un o’r adeiladau mwyaf diddorol ar stryd New Brighton, ar y
chwith wrth deithio yn ol am yr Wyddgrug, yw hen gapel ‘Zion’ sydd bellach mewn
defnydd fel swyddfa fusnes os deallais yn iawn. Adeiladwyd y capel yn wreiddiol
gan y Wesleaid ym 1844 ac ym 1872 prynwyd y capel gan y ‘Methodistiaid Cyntefig’.
Un o rinweddau’r Meddodistiaid arbenig yma oedd ymwrthod yn llwyr a’r ddiod
feddwol a chawn gofnod o’r Capel yn
dyddio rhwng 1891-93 sydd yn rhestru’r ymwrthodwyr.
Rhaid oedd llofnodi addewid ‘Byddin y Riban Glas’ a dyma
oedd y cytundeb: "We promise by Divine
Assistance to Abstain from all Intoxicating Drinks as a Beverage". Yn y cyfnod yma ar ddiweddedd y bedwaredd
ganrif ar bymtheg llofnodwyd yr addewid gan 72 o drigolion New Brighton, (does ryfedd fod
y Rose & Crown ar werth) er gwelwn fod 10 enw wedi eu croesi allan o’r
rhestr. Efallai mai rhain fethodd a chadw at eu gair at Duw! A dweud y gwir, mae hanes Capel Zeion yn unig yn
gwneud hi werth dod allan o’r car !
No comments:
Post a Comment