'Drysau Agored' Cadw, Herald Gymraeg 7 Hydref 2015

Castell Dolforwyn

 

Bellach rydym yn cysylltu Mis Medi a chynllun ‘Drysau Agored’, y cynllun gwych hynny sydd yn rhoi cyfle i ni gael ymweld ac adeiladau hynafol, cestyll, hen dai ac eglwysi a chapeli – rhai sydd ddim ar argor fel arfer. Eleni, cafwyd y pwyslais arefrol a’r safleoedd archaeolegol gan Cadw, ond braf iawn oedd cael ychwanegu cestyll Dolforwyn, Carndochan, Dolbadarn a Chastell y Bere i’r rhestr.

Rhain oll yn gestyll tywysogion Gwynedd wrthgrws. Fe soniais am gastell Llywelyn Fawr yng Ngharndochan, ger Llanuwchllyn yn fy ngholofn yn ddiweddar (Herald Gymraeg 23 Medi). Trefnwyd yr ymweliad ‘Drysau Agored’ a Charndochan i gyd fynd a chloddiadau archaeolegol Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd a Pharc Cenedlaethol Eryri ar y safle.

Dyma’r tro cyntaf i ni gynnwys Dolforwyn, Dolbadarn a Chastell y Bere ar rhestr ‘Drysau Agored’, felly heb os, roedd elfen o ‘arbrawf’ yn y peth. A yw’n bosib denu ymwelwyr i gastell llai amlwg, anghysbell ????. fel Dolforwyn ger Abermiwl (rhwng Y Trallwng a’r Drenewydd) – dyna oedd yr her.

Un o gestyll Llywelyn ap Gruffydd yw Dolforwyn, wedi ei adeiladu o fewn tafliad carreg i gastell Hari III yn Nhrefaldwyn ac heb os roedd Llywelyn Ein Llyw olaf yn herio yma yndoedd. Efallai wir, mai adeiladu Dolforwyn a’r dref Gymreig cysylltiedig, ym 1273 oedd un o’r ffactorau dros ymosodiad Edward I ar Gymru wedyn ym 1277.

Bu criw ohonnom (tywyswyr WOTGA) yn ymweld a Dolforwyn rhyw bythefnos yn ol er mwyn gwenud yr asesiad risg ac er mwyn paratoi y ‘daith dywys’ ac yn ein plith roedd dau oedd ’rioed di ymweld a Dolforwyn o’r blaen. Chawson nhw ddim eu siomi. Dyma chi gastell a safle bendigedig.

Soniais ddipyn am Gastell Dolforwyn yn ystod fy sgyrsiau ym Mhabell y Cymdeithasau yn yr Eisteddfod Genedlaethol, Meifod, eleni a chefias adborth gan sawl un eu bod wedi bod draw yno am dro. Roedd cynnwys Dolforwyn ar rhestr Drysau Agored 2015 yn bwysig – y gobaith nawr yw gallwn ddenu mwy yno a chodi ymwybyddiaeth o’r safle erbyn 2016.

Dydi Dolbadarn ddim mor ‘anghysbell’ a Dolforwyn a chafwyd diwrnod llwyddianus yno yn esbonio adeiladwaith Llywelyn ab Iorwerth. Oleiaf gyda Castell Dolbadarn mae pawb yn weddol gytun fod hwn y gastell yn perthyn i gyfnod Llywelyn Fawr yn adeiladu ei gestyll yn ystod y 1220au. Er ein bod yn awgrymu mai Llywelyn ap Gruffydd adeiladodd Dolforwyn mae ambell hanesydd wedi awgrymu fod rhywbeth ar y safle yn barod boed hynny yn adeiladau gan dywysogion Powys neu hyd yn oed ab Iorwerth?

Ceir sawl cyfnod o adeiladu yng Nghastell y Bere a’r tebygrwydd yw fod y ddau Llywelyn ac yn wir Edward I wedi adeiladu darnau o’r castell. Heb os, dyma un o’r safleoedd mwyaf prydferth ar gyfer cestyll tywysogion Gwynedd gyda golygfeydd hyfryd ar hyd Ddyffryn Dysynni a thua Craig Yr Aderyn. Petae yr ymwelwyr a nemor dim diddordeb yn yr hanes, byddai dal modd iddynt fwynhau eu hymweliad a’r Bere.

Heblaw am gestyll tywysogion Gwynedd, roedd Din Lligwy, y pentref ‘Celtiadd’ o’r cyfnod Rhufeinig, siambr galddu Llugwy a Chapel Llugwy (o gyfnod Gruffydd ap Cynan) hefyd ar ein rhestr. Gyda’r safle yma, y penderfyniad eleni oedd dnagos y tri safle fel rhan o un daith dywys gan roi pwyslais ar ddehongli’r dirwedd archaeolegol yn ardal Moelfre yn hytrach na chanolbwyntio ar un safle neu un gyfnod.

Ac i gloi cafwyd penwythnos o Haul poeth ym meddrod Barclodiad y Gawres, Ynys Mon, gyda bron i ddau gant yn ymweld a’r safle dros y benwythnos – rhai o agos ac eraill o bell. Fy argraff o’r holl weithgareddau ‘Drysau Agored’ yw fod y diddordeb yn ein henebion ar gynydd ac edrychaf ymlaen at wneud yr un peth eto yn 2016.