Cloddio Archaeolegol 2013 Herald Gymraeg 18 Rhagfyr 2013.

 

 

 

Herald Gymraeg 18 Rhagfyr 2013

Rhyw amser od o’r flwyddyn yw’r wythnos neu ddwy olaf yma mewn blwyddyn. Amser i edrych yn ol ac wrthgwrs amser i gychwyn edrych ymlaen am flwyddyn newydd. Dwi ddim yn amau fod pawb di blino yn lan, ac yn barod am wyliau dros y Dolig, mae’r dyddiau yn fyr, mae’n dywyll toc ar ol tri o’r gloch ac o fewn ychydig ddyddiau byddwn yn profi diwrnod byra’r flwyddyn.

            Rhywbeth y byddaf yn ei ddweud bob blwyddyn yw “argian dan mae’r flwyddyn yma wedi gwybio heibio”, ac yn sicr mae’n teimlo felly,  dwi’n teimlo fod amser yn mynd yn gynt fel rwyf yn mynd yn hyn, ond y cysur rwyf yn ei gael bob blwyddyn yw’r hyn sydd wedi cael ei gyflawni. Neu oleiaf mae rhywun yn gobeithio fod rhywbeth wedi ei gyflawni.

            O ran archaeoleg mae hi wedi bod yn flwyddyn gyffrous a boddhaol iawn. Cawsom gwblhau y gwaith cloddio ar y cwt crwn deheuol ym Meillionydd, Pen Llyn a’r newyddion da yw ein bod yn dychwelyd yn ol i Feillionydd Haf nesa 2014. Y tro nesa rydym yno am ddeufis sydd yn caniatau i ni wneud mwy o waith a gobeithio gallu cwblhau darnau cyfan o’r safle yn hytrach na gorfod llenwi tyllau a’u hail agor eto mewn blwyddyn.

            Rhaid dweud ei bod yn fraint cael gweithio ym Meillionydd, mae’n safle hynod ddiddorol yn dyddio rhwng oddeutu 800 a 200 cyn Crist, mae’n safle yn y rhan gora o’r Byd a mae’r brawdgarwch ymhlith yr archaeolegwyr yno heb ei ail. Y flwyddyn nesa yma fydd fy mhedwaredd mlwyddyn  ym Meillionydd.

 

            Cafwyd wythnos yn Llanbeblig yn ystod mis Gorffennaf hefo criw Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd yn archwilio darn o dir ger Ysgol yr Hendre yn y gobaith o gael hyd i fwy o olion Rhufeinig ac er i’r archaeoleg fod yn siomedig (hynny yw doedd fawr o ddim yno) roedd y brawdgarwch, y sgyrsiau, y trafodaethau a’r angerdd yn ysbrydoli rhywun yn ddyddiol. Welais i rioed y math yma o gyfeillgarwch na brawdgarwch yn fy nghyfnod yn y Byd Pop a rhaid cyfaddef, er fod archaeoleg yn golygu edrych yn ol, dwi ddim yn colli’r Byd Pop o gwbl – dim edrych yn ol, dim diddordeb, ddim yn ei golli !

            Criw arall i mi ddod i’w hadnabod dros yr Haf oedd criw Dr Iestyn Jones, Archaeology Wales a chwmni teledu Trisgell. Rwan dyma chi hwyl go iawn a bydd y canlyniadau ar S4C rhywbryd yn ystod 2014. Cefais wahoddiad i ymuno a nhw yn Llwydfaen ger Tal-y-Cafn, Dyffryn Conwy. O flaen llaw roeddem ar ddeall ein bod am gloddio eglwys Normanaid gynnar wedi ei ddarganfod o’r awyr gan Toby Driver o’r Comisiwn Brenhinol.

            Wrth gloddio dyma’r stori yn datblygu ac yn newid, efallai i rai ohonoch glywed am hyn ar y newyddion, ond am y tro rwyf am awgrymu eich bod yn cadw golwg allan am y rhaglen ar S4C felly dwi ddim am ddweud dim mwy. Unwaith eto dyma’r ‘gang’ archaeoleg yn dod at eu gilydd, roedd Beaver a Geoff yno o griw GAT, daeth criw Meillionydd draw am ychydig ddyddiau a wedyn y “cavalry” go iawn Bill a Mary Jones Dolwyddelan. Ar y diwrnod olaf ymunodd George Smith o GAT a ni, un o’r archaeolegwyr maes gorau sydd ganddom ar hyn o bryd.

 

            Unwaith eto, braint yw cloddio ochr yn ochr a rhywun fel George, petae ffasiwn beth a ‘crefftwr’ yn y Byd Archaeoleg, dyna fydda George, meistr wrth ei waith – fedra ni ond dysgu wrtho. Ond y brawdgarwch a’r hwyl oedd yn cadw rhywun i fynd yn y tywydd drwg. Ar y Dydd Mercher mi fwrwodd gymaint nes ein bod yn fwd o’n pen i’n sodlau a mae gennyf lun doniol ohonnof hefo un o grow Meillionydd yn edrych fel rhyw aelodau coll o lwyth y mwd o Ddyffryn Conwy – does dim darn glan na sych i weld arnom !

            Galwad arall, anisgwyl, ond un a werthfawrogais yn fawr iawn oedd i gael ail ymuno a Iestyn a chriw Trisgell, y tro yma yn Cynffig, De Cymru. O bosib, mewn rhai ffyrdd yn sicr, efallai mae hwn oedd fy uchafbwynt personol i yn ystod 2014 oherwydd cefais gyfle i gloddio Melin Wynt a oedd yn dyddio oddeutu 1500. Rwan, da ni ddim yn cloddio melinau gwynt yn aml, a dweud y gwir dyma’r tro cyntaf.

            Bwriad y gwaith yn Cynffig oedd edrych ar safle bryn gaer Oes Haearn a hefyd edrych am safle castell Iestyn ap Gwrgant, tywysog Morgannwg ond fel mae lwc cloddio fe fu Jerry a finnau yn y “twll crwn” sef safle’r felin wynt am yr wythnos gyfan. Y rheswm am y felin wynt wrthgwrs yw ein bod ar ben bryn, dim cysylltiad fel arall hefo’r bryn gaer na Iestyn ap Gwrgant. Eto bydd canlyniadau hyn ar S4C yn ystod 2014.

            Felly yr hyn sydd yn sefyll allan i mi am 2013 yw’r brawdgarwch yn y Byd Archaeoleg, y cyffro a’r wefr a’r fraint o fod yn rhan o gloddio’r safleoedd yma a gwneud darganfyddiadau newydd. O ran edrych ymlaen felly ? – wel cael dychwelyd i Meillionydd a chael mwy o gloddio yn 2014.

Llechi to Rhufeinig @ Llwydfaen