A finnau newydd droi fy hanner cant, a dweud y gwir dwi fawr
o foi penblwydd, ond fe ddaeth amlen frown trwy’r blwch postio ac ynddo lyfr
mewn clawr caled, lliw llechan, llwyd-las ac enw cyfarwydd i’r llyfr ‘Cerddi’.
Dyma chi argraffiad i’w drysori (penblwydd hapus fel petae), a hynny am sawl
rheswm, yn gyntaf diwyg y llyfr gan Wasg Gomer. Wyddochi beth, dio’m ots pam
mor ddefnyddiol yw’r iPad, pa mor ddefnyddiol di’r Kindle, fedrith Apple neu
pwy bynnag ddim creu un o’r rhain – llyfr, hefo clawr, hefo ogla, hefo
tudalennau go iawn, hefo teimlad.
Ail
reswm dros drysori’r llyfr yw fod T.H a Rhyd Ddu yn agos i galon rhywun, am
sawl rheswm, a mae hynny yn rhywbeth sydd yn cael ei drafod yn feistrolgar gan
Angharad Price yn ei chyflwyniad i’r llyfr yma. Gadewch i bawb ddehongli T.H yn
eu ffordd eu hunnan, a defnyddid yr engraifft eithaf mewn ffordd gan Angharad,
sef y grwp dawns-electroneg Acid Casuals yn creu cerddoriaeth yn seiledig ar y
Ferch yn Rio, hi oedd ar y cei wrthgwrs. Eiconig yw’r gair a ddefnyddir i
ddisgrifio’r casgliad a’r bardd.
A dyma
fy ferswin bach i o bwysigrwydd Rhyd Ddu a cherddi T.H. Mae gennyf ddwy stori a
dweud y gwir, un yn ymwneud a theulu a’r llall yn ymwneud ac arcaheoleg
ddiwydiannol, adeilad arall “eiconaidd” petae pobl ond yn gwybod amdano yn
perthyn i chwarel Ffridd (neu Ffridd Isaf).
Felly
dyma dddechrau hefo’r hanes teuluol. Rhai blynyddoedd yn ol roeddwn wedi bod yn
cerdded ar hyd Crib Nantlle ac yn dychwelyd i lawr y Garn tuag at Llyn y Gadair.
Does dim modd crwydro’r llethrau yma heb feddwl am T.H, pa lwybr, pa graig, pa
olygfa a’i ysbrydolodd – ac o na fyddai darn bach o’i ddawn gennym ni bobl
gyffredin i ni gael mynegi rhyfeddodau ardal Rhyd DDu yn well na “hyfryd” a
“bendigedig”……
Wrth i
mi gyrraedd y llethrau isaf gwelais ddau wr ger ochr y llyn, yn amlwg yn
chwilota am rhywbeth yn y brwyn felly dyma gerdded tuag atynt, er mwyn cael
gwybod mwy, a rhag ofn y gallwn fod o ryw gymorth. Tad a mab oedd yma, y ddau
wedi bod yn pysgota, ac un wedi colli gwydr ei sbectol yn y brwyn. “Wyddoch chi
beth” meddwn wrthynt, “petae fy mrawd yma mi fydda yn dod o hyd i’r gwydr mewn
eiliad, mae o yn gallu dod o hyd i lens bychain sbectols sydd yn gorwedd ar y
llygaid mewn stafell llawn pobl”.
Sylwais
ar yr hogyn, yn gwisgo Crys T AC/DC a fe
sylwodd yntau mae fi oedd “Rhys Mwyn o’r Anhrefn”. Roedd yr hogyn o Garmel a
wedi gweld y grwp yn canu yn fyw sawl gwaith. “Duw” medda fi “mae fy nheulu o
Garmel, wel Cilgwyn yn wreiddiol ond mae fy nhad o Garmel”, a dyma ddechrau
trafod wedyn pwy oedd fy nheulu.
Roedd y
tad yn cofio fy nhaid Morgan Thomas a roedd cysylltiad yma yn syth, oherwydd bu
fy nhaid hefyd yn dod dros Ddrws y Coed i sgota yma yn Llyn y Gadair ond yr ail
ran o’r sgwrs oedd mwyaf diddorol i mi. “Cofiaf Morgan yn iawn” medda’r tad “fo
oedd yn torri ein gwalltia yn y pentre!”. A dyma chi gamu yn ol i Oes y
Chwarelwyr, lle roedd pres yn gallu bod yn brin ond pobl hefo sgiliau ac yn
fodlon rhannu’r sgilia hynny. Felly roedd gan fy nhaid ddawn torri gwallt. Does
ryfedd felly dros y blynyddoedd i mi ddatgan fod steil gwallt yr un mor bwysig
a dawn cerddorol i’r darpar seren bop.
Ar ben
fy hyn roeddwn yn cerdded y prynhawn hynny, doedd fy mrawd ddim hefo mi felly
chafwyd ddim o hyd i lens y sbectol – ond fe gafwyd sgwrs dda. Byddaf yn
dychwelyd yn aml, aml iawn, i gerdded yn yr ardal yma ac yn ddiweddar y
Chwareli Llechi sydd yn hawlio fy sylw. Rwyf yn gyfarwydd iawn a Llwybr Rhyd Ddu
fyny’r Wyddfa a fel arfer byddaf yn cerdded ymlaen at Chwarel Bwlch Cwm Llan a
wedyn yn dringo Bwlch Main am y copa. Os mae cyrraedd copa’r Wyddfa yw’r nod
mae rhywun yn tueddu i frasgamu fyny’r mynydd ond yn ddiweddar rwyf wedi bod yn
arall-gyfeirio – yn anghofio am y copaon ac yn canolbwyntio ar y llethrau.
Oddifewn
i Chwarel Bwlch Cwm Llan mae sawl nodwedd ddiddorol, mae’r melinau, y llynnoedd
dwr i droi’r olwynion yn y melinau, y twnelli yn cysylltu a’r twll chwarel a
hyn oll o fewn tafliad carreg i’r llwybr. Ond wrthgwrs os mae’r copa yw’r nod
does dim amser i droi o’r llwybr – dyna’r cangymeriad mawr i mi ei wneud dros y
blynyddoedd. Dwi di bod ar ben bron bob mynydd yn Eryri ond heb dreulio digon o
amser ar y llethrau.
Ar
droed y llwybr yma, yn agos iawn i’r Orsaf Dren yn Rhyd Ddu mae Chwarel Ffridd
neu Ffridd Isaf. Mae rhywun yn gweld y tomeni gwastraff wrth ddechrau ar eu
taith, a mae rhywun yn gweld yr hollt yn y graig ar yr ochr dde i’r llwybr lle
mae’r chwarel fechan ond ychydig iawn, dybiwn i, sydd yn sylwi ar y “cwt pwdwr”
ar ben poncyn bach ar ochr chwith i’r llwybr.
Rhaid
diolch yma i Alun John Reynolds drwy gyfrwng ei gyfeirlyfr ardderchog ‘A
Gazeteer of the Welsh Slate Industry”, llyfr hanfodol i unrhywun a diddordeb yn
hanes y Chwareli Llechi. A dyna fo cwt crwn bach perffaith, adfail bellach, ond
adeilad sydd werth ei weld. Y tro nesa rydych yn cerdded yn ardal Rhyd Ddu
mae’n werth cymeryd 5 munud i ymweld a’r Ty Pwdwr, mae modd parcio ger yr
Orsaf.
Mewn
ffordd felly mae mwy i’r olion na awgymai T.H wrth iddo son am
Dim byd ond mawnog a’i boncyffion
brau
Dau glogwyn a dwy chwarel wedi
cau.
No comments:
Post a Comment